Τι συμβαίνει όταν οι ιστορικοί γράφουν στρατευμένα
Λέγεται, ότι στις μέρες μας η ιστορία ως επιστήμη και ως ενασχόληση, αποτελεί πολυτέλεια Ο ρόλος της ως επιστημονικό πεδίο, καθώς και η χρησιμότητά της, αμφισβητείται από πολλούς, μιας και άλλες επιστήμες ολοένα και αποκτούν προβάδισμα. Θα μπορούσαμε να αποδώσουμε αυτή την τάση αμφισβήτησης στη διαστρέβλωση των ιστορικών γεγονότων που επιχειρείται. Συνήθως, αυτή η προσπάθεια αλλοίωσης, έχει ιδεολογικά ελατήρια κι υπηρετεί πολιτικά ή και εθνικά συμφέροντα, με αποτέλεσμα τη στρεβλή παρουσίαση και καταγραφή γεγονότων από τους εκάστοτε ιστορικούς. Πολλές φορές είναι δύσκολο να καταγραφεί πολυπρισματικά ένα ιστορικό γεγονός -ειδικά αν ο ιστορικός το έχει βιώσει- καθώς υπεισέρχονται τότε κι άλλοι παράγοντες, όπως συναισθηματικοί, βιωματικοί κλπ. Ωστόσο, είναι απαραίτητο να αναφερθεί η «δύναμη» που αποκτά κανείς γνωρίζοντας τα ιστορικά γεγονότα ως είναι κι ως έγιναν. Η τάση για στρέβλωση των ιστορικών γεγονότων από χώρες και κυβερνήσεις, βοηθάει στο να υιοθετηθεί από το εκάστοτε έθνος ένας αναθεωρητισμός, μια αυτογνωσία δίχως πραγματικό κι ουσιαστικό αντίκρισμα. Δυστυχώς, η στράτευση της ιστορίας τείνει να εξελιχθεί σε στρατευμένη επιστήμη.
Ποια στάση οφείλει να τηρεί όμως ο σωστός ιστορικός; Παίρνοντας τον κίνδυνο να εκφραστώ ως μη ειδικός και ξεκινώντας από τα αρχαία χρόνια, γνωρίζουμε ότι θεμελιωτές της ιστορίας όπως ο Ηρόδοτος κι ο Θουκιδίδης, έθεσαν τις βάσεις για την αντικειμενική θεώρηση και καταγραφή των ιστορικών γεγονότων. Πιο συγκεκριμένα, από τον Θουκιδίδη γνωρίζουμε λεπτομερώς και αντικειμενικά τί συνέβη κατά τη σφαγή κι ερήμωση της Δήλου, χωρίς να φοβάται να θίξει τα κακώς κείμενα της χώρας κατά την εποχή εκείνη. Ακριβώς επειδή η ιστορία διαπλάθει συνειδήσεις, ο ρόλος του ιστορικού είναι νευραλγικός, καθώς με την πένα του είναι ικανός να καθορίσει τις ταυτότητες των αναγνωστών του. Φτάνοντας στα πιο σύγχρονα χρόνια, εθνικοί θεμελιωτές της ιστορίας, όπως ο Τρικούπης κι ο Φωττάκος, δε δίστασαν να στηλιτεύσουν τις «μαύρες σελίδες» του έθνους, ώστε να επιτευχθεί η εθνική αυτογνωσία.
Από την άλλη, είναι λογικό ο κάθε ιστορικός να έχει δική του άποψη, να αντιλαμβάνεται μοναδικά την πραγματικότητα και να παρασύρεται από διάφορους εξω-κειμενικούς παράγοντες. Προκειμένου όμως να πληροί τις προϋποθέσεις που χρειάζονται για να αποκτήσει την ταυτότητα του σωστού ιστορικού, οφείλει να απεκδυθεί τις ιδεολογικές του παρωπίδες, με σκοπό να υπηρετήσει το λειτούργημά του και να αφήσει τον κάθε αναγνώστη να πλάσει την άποψή του, ώστε να αποφευχθεί κάθε μορφή χειραγώγησης. Αντικειμενικός, ψύχραιμος, απαθής, ακόμα κι αν κάποια συναισθήματα διεγείρουν το θυμικό, ο σωστός ιστορικός κινείται στα όρια της αμετροέπειας, αφήνοντας τους αναγνώστες -ιδιαίτερα τους νέους- να αποκωδικοποιήσουν το παρελθόν.
Κατά τη στράτευση οποιουδήποτε ιστορικού γεγονότος, είναι γνωστό ότι παρουσιάζεται η ιστορία διαστρεβλωμένα. Δεν είναι λίγες εξάλλου οι φορές, όπου ο ιστορικός γίνεται έρμαιο των πολιτικών του πεποιθήσεων, παρασυρμένος από πολιτικο-ιδεολογικές προκαταλήψεις. Είναι συχνά ένας εύκολος και γρήγορος τρόπος να κερδίζουν τα κόμματα ιδεολογικό έδαφος, ακριβώς επειδή ο ιστορικός επηρεάζει συνειδήσεις. Γίνεται επομένως, η καταγραφή της ιστορίας, ένα μέσον και όχι αυτοσκοπός, παραγκωνίζοντας τη σημασία της ως λειτούργημα.
Δε θα ήταν παράλογο, λοιπόν, αν λέγαμε ότι έχει ιδρυθεί μια σχολή «ιστορικού αναθεωρητισμού», την οποία παρατηρούμε και στους νεότερους ιστορικούς. Η αναθεωρητική τάση της ιστορίας που ξεκίνησαν οι Γερμανοί ιστορικοί τη δεκαετία του 1960 και συνέχισαν επάξια οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί είναι φαινόμενο που παρατηρείται και στις μέρες μας, καθώς πολλές φορές τα πολιτικά κίνητρα είναι τόσο δυνατά, ώστε πολιτική κι ιστορία συγχέονται. Όταν η ιστορία γράφεται υπό το πρίσμα σκοπιμοτήτων, χάνεται η μεσότητα και συνήθως η προσέγγισή της γίνεται με κριτήρια εθνικιστικά. Πολιτικοί εξάλλου όπως ο Τ.Ερντογάν, τείνουν να διαστρεβλώνουν την ιστορία, εκμεταλλευόμενοι συχνά το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης του λαού.
Κάποια γεγονότα υπερτονίζονται, άλλα αποσιωπώνται και σίγουρα γεννιούνται εθνικοί μύθοι (χαρακτηριστικό παράδειγμα το «κρυφό σχολειό»). Εδώ, κυρίαρχο ρόλο κατέχουν οι επιστήμονες ιστορικοί, στους οποίους δίνονται συχνά πολιτικές κατευθύνσεις, προκειμένου να προβληθεί μια διαφορετική πραγματικότητα.
Χαρακτηριστικό των στρατευμένων ιστορικών είναι οι ποικίλοι αναχρονισμοί στις αναφορές τους. Αυτή η προβολή του παρόντος στο παρελθόν, κουράζει τον αναγνώστη και δημιουργεί ανακρίβειες. Για το λόγο αυτό, θεωρείται ότι τα ιστορικά γεγονότα πρέπει να ωριμάζουν πριν γραφτούν. Και με την πρόταση αυτή εννοώ ότι είναι προτιμότερο ο ιστορικός να γράφει για γεγονότα που δεν έζησε, παρά όσα έζησε. Η συμμετοχή συναισθημάτων ή απόψεων κατά την καταγραφή ενός ιστορικού τεκταινόμενου από τον ιστορικό, παρεμποδίζει τη σωστή απεικόνιση των όσων έχουν συμβεί. Πόλεμοι που καθόρισαν για παράδειγμα την ιστορία του έθνους, όπως ο Εμφύλιος ή ο Β’ Παγκόσμιος, είναι προτιμότερο να γράφονται από ιστορικούς, που δεν έζησαν τις περιόδους εκείνες και που θα καταγράψουν την ιστορία από μια οπτική πιο ώριμη, πιο κατασταλαγμένη.
Η ιστορία -καθώς λέγεται- επαναλαμβάνεται. Γι’αυτό είναι σκόπιμο κι αναγκαίο να γράφεται πολυπρισματικά, απαλλαγμένη από κάθε πολιτική ή ιδεολογική σκοπιμότητα. Η ιστορία αποτελεί συνέχεια, διαμορφώνει συνειδήσεις και μας βοηθά να κατανοήσουμε το παρόν, γνωρίζοντας το παρελθόν μας. Κάθε άνθρωπος. μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί γνωρίζοντας την ιστορία του έθνους του και να αποφύγει ακόμα και σε ατομικό επίπεδο τα λάθη που κατά καιρούς έχουν προηγηθεί. Επομένως, είναι ύψιστης σημασίας να γράφεται η ιστορία ως έχει, χωρίς να υπεισέρχονται πολιτικοί, συναισθηματικοί ή και βιωματικοί παράγοντες σε αυτή. Οι γενιές που διαδέχονται η μία την άλλη έχουν δικαίωμα στην ιστορία ως έχει κ ως συνέβη. Η στρατευμένη ιστορία, διαστρεβλώνει και παραχαράσσει τα όσα συνέβησαν ή συμβαίνουν, διχάζοντας πολλές φορές ένα έθνος ή προκαλώντας προβλήματα κι έξω απ΄αυτό: ανθρώπους φανατισμένους, που παπαγαλίζουν θεωρίες κι απόψεις οι οποίες δεν εξυπηρετούν τίποτα άλλο, παρά συμφέροντα κι ιδεοληψίες. Αν λοιπόν το έθνος είναι ένα δέντρο, τότε η ιστορία είναι οι ρίζες του κι αυτές σίγουρα δεν πρέπει να τις λησμονούμε, ούτε να τις μεταλλάσσουμε.
Κείμενo: Φρατζέσκα Τσελεπή (Lavart)
