Από την Αυτοκράτειρα Θεοδώρα, μια πρωτοπόρο φεμινίστρια, ως την Όλγα του Κιέβου, μια πολεμίστρια που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, η ιστορία είναι γεμάτη γυναίκες που ξεπέρασαν τα όρια της εποχής τους.
Συχνά επικρίθηκαν για τις επιλογές τους, που θεωρούνταν ανδρικό προνόμιο. Παρόλα αυτά, η ιστορία θυμάται αυτές τις εκπληκτικές γυναίκες που σφράγισαν την πολιτική σκηνή, έστω και αν η ιστοριογραφία συχνά τις τοποθετεί σε δεύτερο πλάνο.
1. Αυτοκράτειρα Θεοδώρα (497-548): Μια πρώιμη φεμινίστρια στη βυζαντινή πολιτική ιστορία
Η Θεοδώρα, σύζυγος του αυτοκράτορα Ιουστινιανού Α’, ήταν η πιο σημαντική γυναίκα στη βυζαντινή πολιτική ιστορία. Γνωστή για τη ευφυΐα και την πολιτική της οξυδέρκεια, υπήρξε η πιο έμπιστη σύμβουλός του. Χρησιμοποιώντας την επιρροή της, επηρέασε τη θρησκευτική και κοινωνική πολιτική προς όφελος των πεποιθήσεών της και των συμφερόντων της αυτοκρατορίας, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης των δικαιωμάτων των γυναικών.
Παρόλο που η ζωή της Θεοδώρας συνέπεσε με μια εποχή μεγάλων και τεκμηριωμένων αλλαγών στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, η δική της ιστορία έχει σε μεγάλο βαθμό παραλειφθεί. Ο Προκόπιος, ιστορικός του 6ου αιώνα, τη χαρακτηρίζει ως μια γυναίκα παρόμοια με το Μακιαβέλι, τον Ιταλό φιλόσοφο που πίστευε στη χρήση κάθε μέσου για τη διατήρηση της εξουσίας. Η Θεοδώρα γεννήθηκε το 497 στην Κωνσταντινούπολη, κόρη ενός αρκτοτρόφου στον Ιππόδρομο. Μετά τον θάνατο του πατέρα της και τον επαγγελματικό επαναπροσανατολισμό του πατριού της, βρέθηκε σε νεαρή ηλικία στον χώρο του θεάματος ως χορεύτρια και κωμικός. Τότε, τα επαγγέλματα αυτά συνδέονταν συχνά με την πορνεία.
Στα 18 της, αποσύρθηκε από τον χώρο αυτό και παντρεύτηκε τον Ηκεβόλο, ηγεμόνα της σημερινής Λιβύης. Μετά τον χωρισμό τους, κατέφυγε σε μια μονοφυσιτική ασκητική κοινότητα στην έρημο κοντά στην Αλεξάνδρεια. Ο μονοφυσιτισμός ήταν ένα πρώιμο χριστιανικό δόγμα, το οποίο βρισκόταν σε σύγκρουση με την επίσημη ρωμαϊκή εκκλησία που πίστευε στη διπλή φύση του Χριστού (θεϊκή και ανθρώπινη), ενώ οι μονοφυσίτες έδιναν έμφαση στη θεϊκή του υπόσταση.
Στα 21 της χρόνια, επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη, η Θεοδώρα γνώρισε τον Ιουστινιανό και τον παντρεύτηκε το 527. Την ίδια χρονιά, με την άνοδό του στον θρόνο, στέφθηκε Αυτοκράτειρα. Η αγάπη του Ιουστινιανού προς τη Θεοδώρα ήταν τόσο μεγάλη που τροποποίησε ρωμαϊκούς νόμους για να της επιτρέψει να γίνει αυτοκράτειρα.
Ως Αυτοκράτειρα, η Θεοδώρα θεσμοθέτησε διατάξεις για την προστασία των γυναικών από τους μαστροπούς. Ίδρυσε ένα ίδρυμα με αυστηρούς κανόνες που παρείχε στέγη σε άστεγες γυναίκες ανίκανες να παντρευτούν ή να ζήσουν με ασφάλεια. Παράλληλα, προώθησε τα δικαιώματα των γυναικών στην κληρονομιά και τον γάμο, ενώ θέσπισε αυστηρές νομοθεσίες κατά του βιασμού. Επιπλέον, οι πολιτικές της οδήγησαν στην εξορία ιδιοκτητών οίκων ανοχής από την Κωνσταντινούπολη και όλες τις μεγάλες πόλεις της αυτοκρατορίας.
Η Θεοδώρα βασίλεψε ειρηνικά με τον σύζυγό της μέχρι το θάνατό της το 548. Από ηθοποιός, εταίρα και ερωμένη, αναδείχθηκε Αυτοκράτειρα ενός ολόκληρου κόσμου και συνδιαμόρφωσε με τον Ιουστινιανό τη Χρυσή Εποχή του Βυζαντίου. Φεμινίστρια από ιδιοσυγκρασία και βαθιά πιστή στον Χριστιανισμό. Η Θεοδώρα αγιοποιήθηκε αργότερα από την Εκκλησία.
2. Αγία Όλγα (890-969): Μεταστρεφόμενη πολεμίστρια
Η Όλγα του Κιέβου, πιθανότατα απόγονος ευγενούς σκανδιναβικής οικογένειας των Βίκινγκς που εγκαταστάθηκαν στο σημερινό Pskov της Ρωσίας, γεννήθηκε γύρω στο 900. Στα 15 της παντρεύτηκε τον ηγεμόνα του Κιέβου, Ίγκορ, το 903. Μετά τη δολοφονία του το 945 και λόγω της νεαρής ηλικίας του κληρονόμου Σβιατοσλάβ, η εξουσία πέρασε στην Όλγα.
Ως εκδίκηση για το θάνατο του συζύγου της, η Όλγα τιμώρησε βάναυσα τους Δρεβλιάνους, τη φυλή των δολοφόνων του. Κατέστρεψε τις περιουσίες τους, σκότωσε πολλούς και αιχμαλώτισε χιλιάδες. Οι Δρεβλιάνοι, σύμμαχοι των Κιέβων Ρως σε προηγούμενες μάχες ενάντια στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, αρνήθηκαν να συνεχίσουν την καταβολή φόρου μετά το θάνατο του αδερφού του Ίγκορ, Όλεγκ, το 945. Αυτή η άρνηση οδήγησε στην άγρια δολοφονία του Ίγκορ.
Η εκδίκηση της Όλγας ενίσχυσε τη συγκεντρωτική της διακυβέρνηση και της επέτρεψε να εισάγει σημαντικές διοικητικές αλλαγές: συγκέντρωσε πληθυσμιακά στοιχεία, διαίρεσε τη γη του Κιέβου, όρισε τα πρώτα σύνορα του κράτους και καθιέρωσε σύστημα συλλογής φόρων, θεωρούμενο ως το πρώτο νομικό φορολογικό σύστημα στην Ανατολική Ευρώπη.
Ένα ακόμα σπουδαίο επίτευγμά της Όλγας ήταν ο εκχριστιανισμός της. Ως μία από τις πρώτες που ασπάστηκαν τη νέα θρησκεία στην αρχικά ειδωλολατρική επικράτεια των Κιέβων Ρως, μετέβη μετά την εκδίκησή της στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, βαπτίστηκε Χριστιανή από τον Πατριάρχη, με ανάδοχο τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Ζ’. Προς τιμήν της Αγίας Ελένης, μητέρας του Μεγάλου Κωνσταντίνου, της δόθηκε το όνομα Ελένη. Για τον εκχριστιανισμό της, η Βυζαντινή Αυτοκρατορία την ανακήρυξε «ίση των Αποστόλων», μια διάκριση που δόθηκε μόνο σε πέντε γυναίκες στην ιστορία του Χριστιανισμού.
Παρόλο που η ίδια δεν κατάφερε να επιβάλει τη νέα θρησκεία στο γιο της και στους ευγενείς, η παραμονή της στην Κωνσταντινούπολη την έπεισε για τα οφέλη του Χριστιανισμού. Πέθανε το 969 και το 1547 η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία την ανακήρυξε Αγία Όλγα του Κιέβου, εδραιώνοντας τη θέση της ως σημαντική μορφή της πολιτικής και θρησκευτικής ιστορίας.
3. Τάμαρ της Γεωργίας (1160-1213): Βασίλισσα των Βασιλέων
Η Τάμαρ, η πρώτη γυναίκα μονάρχης της Γεωργίας, βασίλεψε από το 1184 έως το 1213, οδηγώντας τη χώρα στην περίοδο της απόλυτης ακμής της, γνωστή ως «Χρυσή Εποχή». Κόρη του Γεωργίου Γ’, ξεκίνησε να συμμετέχει στη διακυβέρνηση στα 18 της, προετοιμάζοντας την ομαλή διαδοχή. Ωστόσο, μετά το θάνατό του το 1184, οι ευγενείς αμφισβήτησαν το δικαίωμά της ως βασίλισσας. Για να κατευνάσει τους ευγενείς, η νεαρή Τάμαρ αναγκάστηκε σε έναν γάμο που δεν επιθυμούσε, αποκτώντας όμως σταδιακά μεγαλύτερη εξουσία.
Μετά από διαζύγιο με τον πρώτο σύζυγό της το 1185 και έναν δεύτερο στρατηγικό γάμο με τον στρατιωτικό Δαβίδ Σοσλάν, η Τάμαρ αντιμετώπισε τις προσπάθειες των ευγενών να περιορίσουν τη βασιλική εξουσία. Με επιδέξια διπλωματία και στέλνοντας δύο έμπιστες γυναίκες στις διαπραγματεύσεις, η Τάμαρ επέτυχε να διατηρήσει την ισορροπία μεταξύ στέμματος και αριστοκρατίας.
Στη συνέχεια, αποκατέστησε την επεκτατική πολιτική της Γεωργίας, πετυχαίνοντας την ίδρυση της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας το 1204. Η βασιλεία της επεκτάθηκε σε ολόκληρο τον Καύκασο, ενισχύοντας οικονομικά και πολιτιστικά τη χώρα. Ανοίγοντας εμπορικούς δρόμους με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τον αραβικό κόσμο, κατάφερε να χρηματοδοτήσει εκστρατείες και να εκσυγχρονίσει την οικονομία. Για τα επιτεύγματά της, η Τάμαρ τιμήθηκε με τίτλους όπως «Βασιλεύς των Βασιλέων» και «Πατέρας των Ορφανών».
4. Γιαντβίγκα της Πολωνίας (1374-1399): Νέα αλλά πανίσχυρη μονάρχις
Η Αγία Γιαντβίγκα, προστάτιδα της Ενωμένης Ευρώπης, βασίλεψε την Πολωνία από το 1383 μέχρι το 1399. Στέφθηκε Βασίλισσα σε ηλικία μόλις 11 ετών.
Ο πατέρας της, ο Βασιλιάς της Ουγγαρίας και Πολωνίας Λουδοβίκος Α’ ο Μεγάλος, δεν είχε αποκτήσει διάδοχο για 17 χρόνια. Τελικά, απέκτησε τρεις κόρες: την Κατερίνα, την Μαρία και τη νεότερη, Γιαντβίγκα. Και στις τρεις παρείχε την ίδια εκπαίδευση που θα έδινε σε έναν πρίγκιπα, ενώ παράλληλα διαπραγματευόταν με Ούγγρους και Πολωνούς για να τους δεχθούν ως διάδοχους.
Αρχικά, προοριζόταν για τον θρόνο η Κατερίνα, αλλά πέθανε πρόωρα. Η Μαρία ανέβηκε τελικά στο θρόνο με τον σύζυγό της Σιγισμούνδο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η Γιαντβίγκα στέφθηκε Βασίλισσα όταν οι Ούγγροι εξέλεξαν τη Μαρία βασίλισσα τους μετά το θάνατο του πατέρα τους.
Το 1386 παντρεύτηκε τον Βλαδισλάο Β’ Jagiello της Λιθουανίας και κυβέρνησαν μαζί την Πολωνία. Η Γιαντβίγκα άφησε το στίγμα της στην ιστορία ως κτίστρια εκκλησιών και μοναστηριών, προστάτιδα των διανοούμενων και των αδυνάμων. Ίδρυσε εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως την ανακαινισμένη Ακαδημία της Κρακοβίας, που έγινε κέντρο του πολωνικού πολιτισμού.
Ήταν βαθιά θρησκευόμενη και αφιέρωσε πολύ χρόνο και πόρους σε φιλανθρωπίες, στηρίζοντας νοσοκομεία, προωθώντας τη χρήση των πολωνικών στις εκκλησιαστικές τελετές και ύμνους, και ιδρύοντας θεολογική σχολή στην Ακαδημία της Κρακοβίας.
Πέθανε από επιπλοκές μετά τη γέννα της κόρης της. Στην κηδεία της, ο σύμβουλός της Stanisław του Skarbimierz την αποκάλεσε “στολίδι του Πολωνικού Βασιλείου, στήριγμα της κρατικής τάξης, μοναδικό κόσμημα, παρηγοριά για τις χήρες, ανακούφιση για τους απόρους, βοήθεια για τους καταπιεσμένους, ο σεβασμός για τους αξιωματούχους της Εκκλησίας, καταφύγιο για τους ιερείς, η ενίσχυση της ειρήνης, μάρτυρας και προστάτιδα του νόμου του Θεού”.
Παρόλο που λατρευόταν ως αγία για αιώνες, η επίσημη αγιοποίησή της από την Καθολική Εκκλησία έγινε το 1997 από τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’, ο οποίος την αποκάλεσε “την πιο χριστιανή βασίλισσα” σε κήρυγμα που εκφωνήθηκε στην κηδεία της.
5. Χουρρέμ Σουλτάν (1502-1558): Μια γυναίκα που διαμόρφωσε την πολιτική ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας
Η Χουρρέμ Σουλτάν, γεννημένη το 1502 στην περιοχή της Ρουθενίας (σημερινή Ουκρανία), υπήρξε μια επαναστάτρια στις έμφυλες σχέσεις και μεταμόρφωσε την Οθωμανική αυτοκρατορία. Ξεκινώντας από την πολιτική της καριέρα, η άνοδος της Χουρρέμ σηματοδότησε μια περίοδο αυξημένων δικαιωμάτων και εξουσίας για τις γυναίκες στην αυτοκρατορία, ανοίγοντας τον δρόμο για τον ρόλο της Σουλτανίνας (σύζυγος Σουλτάνου) και της Βαλιντέ Σουλτάνας (μητέρα Σουλτάνου). Η περίοδος αυτή μέχρι το 1715 ονομάζεται και «Σουλτανάτο των Γυναικών».
Στα 13 της, αιχμαλωτίστηκε από Τάταρους πολεμιστές και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Εκεί, βρέθηκε στο χαρέμι του Σουλτάνου, όπου εκπαιδεύτηκε στις τέχνες του έρωτα, στα Τούρκικα και στις ισλαμικές πεποιθήσεις. Της δόθηκε το όνομα Χουρρέμ, που σημαίνει «η χαρούμενη», για την αισιόδοξη και εύθυμη φύση της. Ο Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής γοητεύτηκε από την ομορφιά και τον χαρακτήρα της. Μοιράζονταν την αγάπη τους για την ποίηση και τις τέχνες, αναπτύσσοντας μια βαθιά σχέση. Από σκλάβα, αναρριχήθηκε ταχύτατα στην Οθωμανική ιεραρχία, γινόμενη Βαλιντέ Σουλτάνα μέσα σε λίγα χρόνια.
Μετά τον γάμο της με τον Σουλεϊμάν και τη γέννηση των πέντε γιων τους, έγινε η πρώτη Χασεκί (αγαπημένη) στην οθωμανική ιστορία. Ο Σουλεϊμάν, παραβιάζοντας την παράδοση, επέτρεψε στην Χουρρέμ και τον γιο τους να ζήσουν στην πρωτεύουσα αντί για μια επαρχία.
Χάρη στην στενή σχέση της με τον Σουλτάνο, απέκτησε πρωτοφανή επιρροή. Διαχειριζόταν το παλάτι κατά τις εκστρατείες του, τον ενημέρωνε για τα γεγονότα στην Κωνσταντινούπολη, αλληλογραφούσε με ηγέτες, και ουσιαστικά κατείχε τον τίτλο της «Συζύγου του Σουλτάνου του Κόσμου», επηρεάζοντας εξωτερικές σχέσεις, δυναστικές πολιτικές, και λειτουργώντας ως πράκτορας πληροφοριών.
Πέρα από τις πολιτικές της φιλοδοξίες, η Χουρρέμ υποστήριξε πολιτιστικές και κοινωνικές δράσεις. Ίδρυσε δημόσια λουτρά, σιταποθήκες και νοσοκομεία, ενώ έχτισε τζαμιά και καταλύματα για προσκυνητές.
Το 1558, η Χουρρέμ Σουλτάνα απεβίωσε από άγνωστη αιτία. Ακόμη και στον θάνατό της αψήφησε τους κανόνες. Ενταφιάστηκε δίπλα στο νεοανεγερθέν Τέμενος Σουλεϊμανιγιέ, η πρώτη γυναίκα στην οθωμανική ιστορία που τιμήθηκε με αυτόν τον τρόπο.
