Όταν η φαντασία έγινε πραγματικότητα ή κατάφερε να μοιάζει αρκετά με το σήμερα.
Η λογοτεχνία διαμορφώνει και μερικές φορές τον προβλέπει. Οι συγγραφείς άλλωστε είναι αριστοτεχνικοί παρατηρητές της ανθρώπινης φύσης και της κοινωνίας.
Είτε μέσω διαίσθησης, είτε μέσω βαθιάς ανάλυσης, είτε μέσω καθαρής σύμπτωσης, ορισμένα έργα μυθοπλασίας έχουν προβλέψει τεχνολογικές εξελίξεις, πολιτικές μετατοπίσεις ή πολιτιστικές επαναστάσεις πολύ πριν συμβούν. Ακολουθούν τρεις φορές που η λογοτεχνία φάνηκε να ατενίζει το μέλλον.
(Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)
«1984»: 11 αποφθέγματα που ο Μεγάλος Αδελφός δε θέλει να διαβάσεις!
1. Το «1984» του Τζορτζ Όργουελ και η εποχή της μαζικής παρακολούθησης.
Τι προβλέφθηκε; Μαζική επιτήρηση, κυβερνητική προπαγάνδα στη διαμόρφωση νέας γλώσσας και άνοδος του αυταρχισμού σε ψηφιακούς χώρους.
Όταν ο Όργουελ δημοσίευσε το 1984, πολλοί το θεώρησαν μια ζοφερή προειδοποίηση του Ψυχρού Πολέμου αλλά λίγοι φαντάζονταν πόσο τρομακτικά κοντά θα καθρεφτιζόταν η κοινωνία του 21ου αιώνα.
Στο μυθιστόρημα οι πολίτες ζουν υπό συνεχή παρακολούθηση από τον «Μεγάλο Αδελφό» με τηλεσκόπια που παρακολουθούν κάθε τους κίνηση. Προχωρήστε στο σήμερα, όπου έχουμε smartphones, κάμερες ασφαλείας και συλλογή δεδομένων με τεχνητή νοημοσύνη που μας παρακολουθούν στο διαδίκτυο. Αντίστοιχα και η επιβολή της «Νέας Γλώσσας» μέσα από τους άτυπους κανόνες της πολιτικής ορθότητας.
Κυβερνήσεις και εταιρείες αναλύουν τις συμπεριφορές μας μέσω αλγόριθμων, συχνά με τρόπους που θα έκαναν τον Όργουελ να γνέψει πανηγυρικά.
Οι αποκαλύψεις του Έντουαρντ Σνόουντεν για τα προγράμματα μαζικής παρακολούθησης της NSA (Greenwald 2014) δείχνουν πόσο διορατικός ήταν ο Όργουελ. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν πλέον εξελιγμένα εργαλεία παρακολούθησης για να παρακολουθούν τηλεφωνικές κλήσεις, μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και δραστηριότητες στο διαδίκτυο ακριβώς όπως το «1984» φανταζόταν μια κοινωνία όπου η ιδιωτικότητα είναι ανύπαρκτη. Βέβαια εδώ μπαίνει ο Χάξλεϋ στο παιχνίδι, καθώς γίνεται με την συγκατάθεση μας.
2. Ο Φρανκεστάιν της Mary Shelley και η ηθική της τεχνητής ζωής.
Ποια ήταν η πρόβλεψη; Η γενετική μηχανική, τεχνητή νοημοσύνη και τα ηθικά διλήμματα της επιστημονικής προόδου.
Ο Φρανκεστάιν της Mary Shelley δεν ήταν απλώς το πρώτο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας ήταν μια τρομακτικά ακριβής προφητεία για τα μελλοντικά πειράματα της ανθρωπότητας με την τεχνητή ζωή.
Στο μυθιστόρημα, ο Βίκτωρ Φρανκεστάιν ράβει ένα πλάσμα από ανθρώπινα μέλη και το αναζωογονεί μόνο για να μετανιώσει για το δημιούργημά του. Σήμερα, βρισκόμαστε στα πρόθυρα παρόμοιων ηθικών διλλημάτων με την τεχνητή νοημοσύνη, τη γενετική μηχανική και μεταμόσχευση οργάνων.
Οι επιστήμονες έχουν κλωνοποίησει ζώα, έχουν καλλιεργήσει ανθρώπινα όργανα σε εργαστήρια και έχουν αναπτύξει μοντέλα τεχνητής νοημοσύνης που μιμούνται την ανθρώπινη συμπεριφορά (Gibbs 2015). Καθώς διευρύνουμε τα όρια της δημιουργίας ζωής, το προειδοποιητικό παραμύθι του Σέλεϊ παραμένει επίκαιρο. Το λάθος του Φράνκεστάιν δεν ήταν μόνο ότι δημιούργησε ζωή ήταν ότι την εγκατάλειψε. Το μυθιστόρημά μας προειδοποιεί για τις ηθικές ευθύνες που συνοδεύουν την επιστημονική πρόοδο, ένα μάθημα με το οποίο παλεύουμε ακόμη στις συζητήσεις για την τεχνητή νοημοσύνη και τη βιομηχανολογία.
3. Το βιβλίο του Ιούλιου Βερν «Από τη Γη στη Σελήνη» και η προσεδάφιση στη Σελήνη.
Ποια ήταν η πρόβλεψη; Τα ανθρώπινα διαστημικά ταξίδια, οι εκτοξεύσεις πυραύλων και προσγειώσεις στη Σελήνη.
104 ολόκληρα χρόνια πριν από την προσεδάφιση του Apollo 11 στη Σελήνη, ο Ιούλιος Βερν έγραψε ένα μυθιστόρημα που περιέγραφε μια παρόμοια αποστολή, με εκπληκτικά ακριβείς λεπτομέρειες. Στο «Από τη Γη στη Σελήνη» ο Βερν φαντάστηκε μια ομάδα ανδρών να εκτοξεύει ένα διαστημόπλοιο από τη Φλόριντα μ’ ένα γιγάντιο κανόνι. Η κάψουλα τους που ονομάζεται Columbiad, μοιάζει πολύ με την αποστολή Columbia που χρησιμοποιήθηκε στις αποστολές Apollo της NASA.
Ακόμα πιο παράξενο; Το βιβλίο περιγράφει τους αστροναύτες να βιώνουν της έλλειψη βαρύτητας, την ανάγκη για ακριβείς υπολογισμούς για την επανείσοδο στη γήινη ατμόσφαιρα και την προσγείωση στον ωκεανό, ακριβώς όπως συνέβη το 1969. Αν και ορισμένες από τις λεπτομέρειες του Βερν (όπως η χρήση κανονιού αντί για πύραυλο) δεν ήταν επιστημονικά ορθές η φαντασία του έθεσε τις βάσεις για την εξερεύνηση του διαστήματος στον πραγματικό κόσμο. Επιστήμονες, συμπεριλαμβανόμενων πρωτοπόρων όπως ο Konstantin Tsiolkovsky και ο Wernher von Braun, ανέφεραν τα έργα του Βερν ως πηγή έμπνευσης.
Ας κάνουμε μερικές τελικές σκέψεις
Είχαν αυτοί οι συγγραφείς μαντικές ικανότητες; Φυσικά και όχι. Αλλά η λογοτεχνία στην καλύτερη περίπτωση λειτουργεί ως φακός του ανθρώπινου δυναμικού, αποτυπώνοντας το πού μπορεί να πάει η κοινωνία με βάση τις σημερινές τάσεις. Είτε μέσα από τις δυστοπικές προειδοποιήσεις του Όργουελ, είτε μέσα από τα ηθικά διλήμματα της Σέλεϊ, είτε μέσα από τα τεχνολογικά όνειρα του Βερν, η μυθοπλασία έχει μια αλλόκοτη ικανότητα να προβλέπει τη μορφή των πραγμάτων που θα έρθουν.
Έτσι την επόμενη φορά που θα πάρετε ένα μυθιστόρημα στα χέρια σας, αναρωτηθείτε, μήπως αυτό είναι το μέλλον μας;
Διαβάστε περισσότερα λογοτεχνικά αποσπάσματα παρακάτω:
- Πώς ερωτεύονται οι νέοι σήμερα; «παράξενα παιδιά προτιμούν να καυλώνουν εξ αποστάσεως παρά…»
- Λεό Μπουσκάλια: «Τα πρόσωπα των ανθρώπων που αγαπάτε δε θα είναι ίδια το πρωί…»
- Έρμαν Έσσε: «Δεν είναι δική μου δουλειά να κρίνω τη ζωή ενός άλλου ανθρώπου. Πρέπει να κρίνω…»
- 11 ασυμβίβαστα αποφθέγματα του Κάβάφη: «Ο παντρεμένος ζει σαν …και ο ανύπανδρος ζει σαν …
- Είχε δίκιο ο Φερνάντο Πεσσόα: «Είμαι αυτός που νομίζω; Μα νομίζω πως είμαι τόσο πολλά πράγματα…»
- Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές: «Ένας άντρας καταλαβαίνει πότε αρχίζει να γερνάει: όταν αρχίζει και μοιάζει με …»
- Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς: «Όταν γεράσεις κι ασπρίσεις …Την ομορφιά σου αγάπησαν στ’ αλήθεια ή σαν ψέμα»
- Χένρι Μίλλερ: «Αν οι άνθρωποι σταματήσουν να πιστεύουν ότι κάποια μέρα θα γίνουν θεοί, τότε σίγουρα θα …»
- Μια φορά κι έναν καιρό ο Έσσε μας είπε: «Όταν φοβόμαστε κάποιον είναι γιατί …»
- 5 φορές που ο Ίψεν είχε δίκιο (και είπε όσα φοβόμασταν να παραδεχτούμε)
