25 ρήσεις του Φερνάντο Πεσσόα αμφισβητούν τις αντιλήψεις μας: «Μερικοί είναι έξυπνοι, άλλοι χαζοί κι είναι όλοι το ίδιο χαζοί»

Ο Φερνάντο Πεσσόα, ο αινιγματικός ποιητής που κατέκτησε την τέχνη του να φοράει κανείς μάσκες, κυριολεκτικά ή μεταφορικά.

Προτού αποφασίσετε αν είστε στην «έξυπνη πλευρά» της εξίσωσης, σκεφτείτε πως στον κόσμο του Πεσσόα ο υπαρξιακός στοχασμός δεν έχει διάθεση να προσβάλει αλλά να αφυπνίσει.
Βέβαια, πολλοί κοιμώμενοι πνευματικά μπερδεύουν συχνά την προσβολή με το ταρακούνημα της σκέψης. Ας μην παραπλανηθούμε.

Έρμαν Έσσε: «Όλοι μας ως το τέλος της ζωής μας κουβαλάμε τα υπολείμματα της γέννησής μας»

Αποσπάσματα που ξεχωρίσαμε από το «Το βιβλίο της ανησυχίας» του Φερνάντο Πεσσόα

…να περνάει κανείς την αίσθηση από την καθαρή ευφυϊα, να την διϋλίζει μέσα από μια ανάλυση ανώτερη, για να την πλάσει σε μορφή λογοτεχνική και να της δώσει τη δική της όψη και πνοή. Τότε την έχω κρατήσει για πάντα. Έχω κάνει πραγματικό το μη πραγματικό κι έχω στήσει στο άπιαστο ένα αιώνιο βάθρο. Τότε, στα άδυτα του εαυτού μου, έχω στεφθεί αυτοκράτορας.
Για μένα, όταν βλέπω ένα νεκρό, ο θάνατος είναι μια αναχώρηση. Το πτώμα μας δίνει την εντύπωση ενός παλιού κουστουμιού που πετάχτηκε. Κάποιος έφυγε, χωρίς να χρειάζεται να πάρει μαζί του τη μοναδική του φορεσιά.
Η ζωή είναι ο δισταγμός ανάμεσα στο θαυμαστικό και το ερωτηματικό. Σε περίπτωση αμφιβολίας υπάρχει η τελεία.
-Αναλογίζομαι καμιά φορά, με μια απόλαυση μελαγχολική, πως αν κάποια μέρα, σ΄ ένα μέλλον στο οποίο εγώ πλέον δεν θα ανήκω, αυτές οι γραμμές που γράφω γνωρίσουν επαίνους και εγκώμια, θα έχω επιτέλους αποκτήσει ανθρώπους που να με ¨καταλαβαίνουν¨, τους δικούς μου ανθρώπους, μια οικογένεια αληθινή για να γεννηθώ εκεί, θα έχω προ πολλού πεθάνει.
Μια μέρα ίσως καταλάβουν πως εκπλήρωσα, όπως κανένας άλλος, το εγγενές μου καθήκον να ερμηνεύσω ένα κομμάτι του αιώνα μας, κι όταν το καταλάβουν, θα γράψουν πως στον καιρό μου κανείς δεν με κατάλαβε, πως έζησα δυστυχισμένος μέσα στην γενική αδιαφορία και κρυάδα, και πως είναι μεγάλο κρίμα που μου συνέβη αυτό.
Παρακμή είναι η πλήρης απώλεια της ασυνειδησίας γιατί η ασυνειδησία είναι το θεμέλιο της ζωής. Αν η καρδιά μπορούσε να σκεφτεί, θα σταματούσε.
Πεσιμιστής σημαίνει να αντιλαμβάνεσαι το κάθε πράγμα ως τραγικό, συμπεριφορά υπερβολική και άβολη.
Και όλα αυτά -η τακτοποίηση, η ταξινόμηση, η οργάνωση- δεν είναι παρά προσπάθεια που γίνεται πραγματικότητα– και τελικά, όση απόγνωση κι αν προκαλεί, αυτό είναι η ζωή.
Μακάριοι αυτοί που κατορθώνουν να μεταφράσουν τον προσωπικό τους πόνο σε πόνο συμπαντικό.
Αλλά στο τέλος όλα μπαίνουν στο σπίτι από το παράθυρο της παρατήρησης και το παράθυρο της σκέψης.
…αναρωτιέμαι αν κι αυτοί κάποια στιγμή ενέδωσαν στον πειρασμό του Δαίμονα της Πραγματικότητας. Ζωή είναι η άγνοια του εαυτού σου. Σκέψη η ανεπαρκής γνώση του εαυτού σου. Η ξαφνική όμως γνώση του εαυτού σου, σε μια τέτοια καθαρτήρια στιγμή, είναι για σένα η άμεση αντίληψη της έννοιας της ενδόμυχης μονάδας, του μαγικού λόγου της ψυχής. Μα η αιφνίδια λάμψη καίει τα πάντα. Μας απογυμνώνει ακόμη κι από τον εαυτό μας. Δεν ήταν παρά μια στιγμή, και με είδα. Ύστερα δεν θα ξέρω ούτε καν να πω τι ήμουν. Και τελικά νυστάζω, γιατί μου φαίνεται, χωρίς να ξέρω γιατί, πως το νόημα όλων αυτών είναι ο ύπνος.
… η κόπωση της σκέψης που χρησιμοποιεί έννοιες αφηρημένες. Δεν βαραίνει σαν την σωματκή κούραση ούτε ταράζει σαν την κούραση από τις συγκηνήσεις. Είναι το βάρος της συνείδησης του κόσμου, το να μην μπορεί να πάρει η ψυχή ανάσα.
Και η ξαφνική αίσθηση ότι είμαι έγκλειστος σ΄ ένα κελί δίχως όρια. Προς τα που να βρω να φύγω αφού κελί είναι το παν;
…επιθυμία, κάποια μέρα, μια μέρα χωρίς χρόνο και χωρίς ύλη, να ανοίξει μια πόρτα, να φύγουμε μακριά από το Θεό και ο βαθύτερός μας εαυτός να πάψει επιτέλους – δεν ξέρω πως- να αποτελεί τμήμα του είναι ή του μη είναι.
Ο μεγαλύτερος εγκληματίας, ο πιο κλεισμένος στον εαυτό του εγωιστής, από μια μαγεία φυσική, είναι ιερός όσο κοιμάται.
Γι΄ αυτό νιώθω, όταν σκέφτομαι κυριευμένος από αυτή την αίσθηση, μια απέραντη ακαθόριστη τρυφερότητα για ολόκληρη την παιδική ανθρωπότητα, για την αποκοιμισμένη κοινωνική ζωή, για όλους και για όλα.
Μερικοί είναι έξυπνοι, άλλοι χαζοί κι είναι όλοι το ίδιο χαζοί. Άλλοι είναι πιο γέροι, άλλοι πιο νέοι κι έχουν όλοι την ίδια ηλικία. Μερικοί άντρες κι άλλες γυναίκες, ανήκουν όλοι στο ίδιο φύλο, το οποίο και δεν υφίσταται.
Τα παιδιά είναι μεγάλοι λογοτέχνες, γιατί μιλούν όπως νιώθουν και όχι όπως πρέπει να νιώθουν, όχι σαν αυτούς που νιώθουν σύμφωνα με τους άλλους.
Ύπνος είναι η ένωση με το Θεό, είναι η Νιρβάνα – όποια κι αν είναι οι ορισμοί των εννοιών αυτών, ύπνος είναι η αργή ανάλυση των αισθήσεων, είτε κοιμάται σαν μια ατομικιστική επιστήμη της ψυχής είτε κοιμάται σαν μια μελωδία της θέληση, αργό ανάγραμμα της μονοτονίας
Η ηδονή, που εκ πρώτης όψεως μοιάζει με μια βουτιά μες τη ζωή, είναι, πριν απ΄ όλα μια βουτιά μέσα στον εαυτό μας, μια ρήξη τη σχέσης ανάμεσα σ΄ εμάς και τη ζωή μας, μια κινούμενη σκιά θανάτου.
Φοβάμαι πάντα μήπως μιλούν για μένα. Απέτυχα στα πάντα. Δεν τόλμησα ούτε να σκεφτώ την ύπαρξή μου, ή να σκεφτώ τί θα ήθελα να είμαι, αυτό ούτε καν το ονειρεύτηκα, γιατί μέχρι και στο όνειρο βρέθηκα ακατάλληλος για τη ζωή. Ακόμη και σαν οραματιστής ονειροπόλος.
Και διαπιστώνω πως το είδος του συναισθήματος που συγκινεί την κοινή ψυχή με τον ίδιο τρόπο που είμαι εγώ συγκινημένος, είναι η νοσταλγία της χαμένης παιδικής ηλικίας.
Το ψέμα είναι απλά η ιδανική γλώσσα της ψυχής: διότι με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που μεταχειριζόμαστε τις λέξεις(δηλαδή ήχους αρθρωμένο κατά τρόπο άλογο) για να μεταφράσουμε στη γλώσσα της πραγματικότητας τις πιο εκλεπτυσμένες και εσωτερικές κινήσεις των συναισθημάτων και των λέξεών μας (και που οι λέξεις ασφαλώς ποτέ δεν θα μπορέσουν να αποδώσουν) έτσι ακριβώς χρησιμοποιούμε το ψέμα και το παραμύθι, για να καταλαβαινόμαστε μεταξύ μας, πράγμα που με την αλήθεια, καθαρή και αμεταβίβαστη, δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει.
Ποιος μπορεί να κρύβεται στο βάθος της ψυχής της οποίας το πρόσωπο χαμογελά ή κοιτάζει – ο πολιτικός που θέλει να μας αγοράσει ή η πόρνη που θέλει να την αγοράσουμε.
Και όπως συνήθως συμβαίνει, το κατώτερο από τα δυο μέρη είναι αυτό που παρενοχλεί το άλλο.
Η πλήξη είναι η σημαντική αντίληψη του χάους και η συνείδηση πως χάος είναι όλα. Ο άνθρωπος που βαριέται, όπως και ο κακοδιάθετος και ο κουρασμένος νιώθει φυλακισμένος σ΄ ένα στενό κελί. Ο απελπισμένος από τη στενότητα της ζωής νιώθει κλεισμένος σ΄ ένα κελί κάπως πιο φαρδύ. Αυτός όμως που βρίσκεται στο έλεος της πλήξης είναι καταδικασμένος σε ένα κελί δίχως όρια.
Γεγονός είναι πως το ψεύτικο όνομα μαζί με το αληθινό όνειρο δημιουργούν μια πραγματικότητα καινούργια. …Κατασκευάζουμε πραγματικότητες.
Είναι εύκολο να απομακρύνεις τους ανθρώπους: αρκεί να μην τους πλησιάζεις.