10 φιλοσοφικά ρεύματα που πρέπει να γνωρίζετε – Οι σχολές σκέψης που διαμόρφωσαν τον κόσμο

Υπάρχουν πολλά διάσημα φιλοσοφικά ρεύματα τα οποία πιθανότατα έχετε ακούσει, αλλά μήπως έχετε ακούσει την αλήθεια ή απλά μια άστοχη ιδέα;

Προς εμπλουτισμό των γνώσεων σας, δείτε δέκα φιλοσοφικά ρεύματα που αξίζει να γνωρίζετε. Ίσως έχετε ακούσει για ορισμένα από αυτά στο παρελθόν, αλλά υπάρχει περίπτωση να έχετε διαμορφώσει μια εσφαλμένη εικόνα, την οποία και θα προσπαθήσουμε να διορθώσουμε εδώ.

10 φορές που ο Αριστοτέλης μίλησε στη ψυχή μας

1. Μηδενισμός

Αντί για μία συγκεκριμένη σχολή σκέψης, αποτελεί μάλλον σειρά αλληλένδετων θέσεων και προβληματισμών. Στον πυρήνα του βρίσκεται η άρνηση της ύπαρξης νοήματος ή ουσίας σε συγκεκριμένο πεδίο της φιλοσοφίας. Έτσι, ο ηθικός μηδενισμός αρνείται την ύπαρξη ηθικών αληθειών, ο μεταφυσικός μηδενισμός αμφισβητεί τη δυνατότητα ύπαρξης μεταφυσικών αληθειών, ενώ ο υπαρξιστικός μηδενισμός πρεσβεύει την έλλειψη νοήματος στη ζωή και την απουσία αξίας σε οτιδήποτε – αυτή η εκδοχή είναι που συνήθως συνδέουν οι περισσότεροι με τον όρο. Αντίθετα με την επικρατούσα άποψη, ο Νίτσε δεν ήταν μηδενιστής. Αντιθέτως, έγραφε για τους κινδύνους του μηδενισμού και πρότεινε λύσεις για την αντιμετώπισή τους. Πραγματικοί μηδενιστές ήταν, μεταξύ άλλων, οι συμμετέχοντες στο ρωσικό μηδενιστικό κίνημα.

2. Υπαρξισμός

Ο υπαρξισμός εστιάζει στα προβλήματα που θέτει ο υπαρξιακός μηδενισμός. Αν η ζωή δεν έχει έμφυτο σκοπό, ποιο είναι το νόημα ύπαρξης; Πού βρίσκουμε αξία μετά τον «θάνατο του Θεού»; Πώς αντιμετωπίζουμε την επερχόμενη θνητότητά μας;

Άλλα ερωτήματα που απασχολούν τους υπαρκτιστές: η ελεύθερη βούληση, οι επιλογές και οι δυσκολίες που συνεπάγεται το να είσαι άτομο.

Εκτός των Κίρκεγκωρ και Νίτσε, ο Ζαν-Πωλ Σαρτρ, η Σιμόν ντε Μποβουάρ και ο Μάρτιν Χάιντεγκερ συγκαταλέγονται στους υπαρκτιστές. Ο Αλμπέρ Καμύ, ενώ συνδέεται με το κίνημα, θεωρούσε τον εαυτό του ανεξάρτητο από αυτό.

3. Στωικισμός

Ο Στωικισμός, φιλοσοφία δημοφιλής στην Αρχαία Ελλάδα και Ρώμη, εξακολουθεί να εφαρμόζεται και σήμερα σε περιβάλλοντα υψηλού στρες. Επικεντρώνεται στο “πώς να ζεις” όταν όλα γύρω σου δεν εξελίσσονται όπως τα θέλεις. Η βασική αρχή είναι η αποδοχή των πραγμάτων που βρίσκονται εκτός του ελέγχου μας. Ο πόνος είναι πρόσκαιρος, εσύ όχι, οπότε επικεντρώσου σε ό,τι μπορείς να ελέγξεις.

Σπουδαίοι Στωικοί ήταν ο Ζήνωνας ο Κιτιεύς, ο Σενέκας και ο Μάρκος Αυρήλιος. Σήμερα, πολλοί αθλητές χρησιμοποιούν τον Στωικισμό για να διατηρήσουν την ηρεμία και τον ρυθμό τους κατά τους αγώνες, αδιαφορώντας για την αντίπαλη ομάδα.

4. Ηδονισμός

Ο ηδονισμός είναι η φιλοσοφία που τοποθετεί την ευχαρίστηση ή την ευτυχία ως το μοναδικό στοιχείο εγγενέστερης αξίας. Αν και συχνά συνδέεται με ακολασία και απερισκεψία, ο Αρχαίος Έλληνας στοχαστής Επίκουρος, σημαντικός εκπρόσωπος του ηδονισμού, την συνέδεσε με την ηθική αρετή της μετριοπάθειας. Υποστήριζε πως ο μετριοπαθής άνθρωπος απολαμβάνει μεγαλύτερη μακροπρόθεσμη ευτυχία.

Η αρνητική χρήση της λέξης “ηδονιστικός” παραγνωρίζει τις διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις ηδονιστικές σχολές σκέψης. Πολλοί ηδονιστές φιλόσοφοι, όπως ο Επίκουρος, θεωρούσαν την ευχαρίστηση μια μορφή ευτυχίας, αλλά όχι την μοναδική. Για τους περισσότερους, ένα βιβλίο θα ήταν προτιμότερο από το μεθύσι, καθώς προσφέρει υψηλότερη μορφή ευχαρίστησης.

Κορυφαίοι εκπρόσωποι του ηδονισμού περιλαμβάνουν τον Ιερεμία Μπένθαμ, τον Επίκουρο και τον Μισέλ Ονφρέ. Σημειωτέον, ο ηδονισμός είναι και η αρχαιότερη καταγεγραμμένη φιλοσοφία, καθώς εμφανίζεται ακόμη και στο Έπος του Γκιλγαμές.

5. Μαρξισμός

Ο Μαρξισμός, βασισμένος στις ιδέες του Γερμανού φιλοσόφου του 19ου αιώνα Καρλ Μαρξ και συναφείς θεωρίες που αναπτύχθηκαν αργότερα, αποτελεί μια σχολή σκέψης που επικεντρώνεται στην κριτική του καπιταλισμού. Κεντρικά σημεία αυτής της κριτικής είναι η αλλοτρίωση των εργαζομένων από τα προϊόντα της εργασίας τους, η τάση υπερπαραγωγής του καπιταλισμού που οδηγεί σε κρίσεις, και η θεωρία της εργατικής αξίας. Παράλληλα, ο Μαρξ πρότεινε λύσεις για τα προβλήματα που εντόπισε, οι οποίες ενδεχομένως να μην είναι τόσο ριζοσπαστικές όσο πιστεύουν κάποιοι.

Ο όρος «πολιτισμικός μαρξισμός» χρησιμοποιείται συχνά με παραποιημένο τρόπο. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μεθοδολογία κριτικής της καταναλωτικής κοινωνίας, όπου τα πάντα μετατρέπονται σε εμπορεύματα, και της επέλασης του μαζικού μάρκετινγκ στις ζωές μας. Αυτή τη μέθοδο πρότειναν Γερμανοί φιλόσοφοι, οι οποίοι μάλιστα αντιτίθεντο στο σοβιετικό σύστημα.

Σημαντικές μορφές του μαρξισμού θεωρούνται ο Λένιν, ο Στάλιν, ο Μάο και ο Σλάβοϊ Ζίζεκ, αν και όλοι τους έχουν κατηγορηθεί ως «αιρετικοί» από άλλους μαρξιστές κάποια στιγμή. Ειρωνικά, ο ίδιος ο Μαρξ δήλωνε πως δεν είναι μαρξιστής.

6. Λογικός Θετικισμός

Οι λογικοί θετικιστές, μια δημοφιλής σχολή σκέψης στις δεκαετίες 1920-1930, φιλοδοξούσαν να θεμελιώσουν κάθε γνώση σε λογικά αυτονόητα και εμπειρική παρατήρηση. Θεωρούσαν ότι η μεταφυσική, η ηθική, η θεολογία και η αισθητική δεν αποτελούν πεδία φιλοσοφικής μελέτης, καθώς οι προτάσεις τους δεν μπορούν να αξιολογηθούν ως αληθείς ή ψευδείς. Ωστόσο, το βασικό τους δόγμα, ο επαληθευτισμός, αποδείχθηκε και αυτό μη επαληθεύσιμο, δημιουργώντας ένα άλυτο πρόβλημα για τη σχολή.

Η διάψευση της κεντρικής ιδέας από τον Λούντβιχ Βιτγκενστάιν, ο οποίος αρχικά την υποστήριζε, αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα. Παρόλο που η σχολή απέτυχε εν γένει, άσκησε σημαντική επιρροή σε διανοητές όπως ο Καρλ Πόπερ και ο ίδιος ο Βιτγκενστάιν, οι οποίοι απασχολήθηκαν με την αποδόμησή της.

Μεταξύ των διακεκριμένων μελών της συγκαταλέγονται οι Μπέρτραντ Ράσελ, Λούντβιχ Βιτγκενστάιν και ο Κύκλος της Βιέννης. Όλοι τους ήταν εξέχουσες προσωπικότητες και μετά την παρακμή της σχολής στράφηκαν σε νέα ακαδημαϊκά πεδία.

7. Ταοϊσμός

Ο Ταοϊσμός, φιλοσοφικό ρεύμα με βάση το «Τάο Τε Κιγκ», που συνέγραψε ο αρχαίος Κινέζος φιλόσοφος Λάο Τσε λίγο πριν αποσυρθεί για ερημητική ζωή. Βασίζεται σε αξίες όπως η ταπεινότητα, ο «Δρόμος» (Τάο), η εστίαση στο άτομο, η απλότητα και η φυσικότητα. Συχνά εκλαμβάνεται ως λαϊκή θρησκεία στην Κίνα, με τους ταοϊστές να προσφέρουν συχνά σε διάφορες θεότητες.

Ο Ταοϊσμός συνδέθηκε αργότερα με τον Βουδισμό, οδηγώντας στη γέννηση του Ζεν. Στοιχεία του ταοϊσμού ενσωματώθηκαν επίσης στο Νεο-Κομφουκιανισμό. Οι αρχές του Ταοϊσμού βρήκαν απήχηση και στον φυσικό Νιλς Μπορ, ο οποίος θαύμαζε την ικανότητά του να βλέπει τα αντίθετα ως συμπληρωματικά.

8. Ορθολογισμός

Ο ορθολογισμός, η φιλοσοφική ιδέα ότι η γνώση προέρχεται κυρίως από τη λογική και τη σκέψη παρά από τις αισθήσεις, βασίζεται στο επιχείρημα ότι οι αισθήσεις μας μπορούν να μας παραπλανήσουν.

Αποτελεί ιστορικό ρεύμα σκέψης που υποστήριξαν σπουδαίοι φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτης, ο Ρενέ Ντεκάρτ και ο Σπινόζα. Ωστόσο, η άποψη πως ο ορθός λόγος αρκεί για την αποκάλυψη των μεγάλων αληθειών του κόσμου έχει σε μεγάλο βαθμό αντικατασταθεί από ένα πιο ευρύ φάσμα μεθόδων αναζήτησης της αλήθειας. Ο Βρετανός φιλόσοφος Γκάλεν Στρόσον επεσήμανε τα όρια του ορθολογισμού, αναφέροντας ότι “μπορείτε να δείτε την αλήθεια ξαπλωμένοι στον καναπέ. Δεν χρειάζεται να βγείτε έξω και να εξερευνήσετε τον φυσικό κόσμο. Δεν χρειάζεται να κάνετε επιστήμη”. Αποτελεί, δηλαδή, μια βολική προσέγγιση, αλλά πλέον δεν είναι αρκετή. Σήμερα, οι περισσότεροι στοχαστές συνδυάζουν ορθολογιστικές αρχές με εμπειρικά δεδομένα.

9. Σχετικισμός

Ο σχετικισμός είναι η φιλοσοφική ιδέα, σύμφωνα με την οποία οι απόψεις εξαρτώνται από την προοπτική ή από συγκεκριμένα πλαίσια. Αυτή η ιδέα μπορεί να εφαρμοστεί ακόμη και στην ηθική ή στην ίδια την αλήθεια, με ορισμένους να υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχουν αντικειμενικά ηθικά δεδομένα ή απόλυτες αλήθειες.

Ο περιστασιακός σχετικισμός στην ηθική πρεσβεύει ότι ένας κανόνας ισχύει υπό όλες τις συνθήκες εκτός από κάποιες εξαιρέσεις, όπου τότε θα εφαρμοστεί ένας διαφορετικός κανόνας. Για παράδειγμα, «μην σκοτώνεις, εκτός κι αν σκοτώνοντας σώζεις ζωές». Μια αναθεωρημένη μορφή αυτής της ιδέας υποστηρίχθηκε από τον Αμερικανό φιλόσοφο Ρόμπερτ Νόζικ στο βιβλίο του «Αναρχία, Κράτος και Ουτοπία».

Ίσως γνωρίζετε τον «πολιτισμικό σχετικισμό», την άποψη ότι η ηθική διαφορετικών πολιτισμών δεν μπορεί να συγκριθεί και πως κάποιος εξωτερικός παρατηρητής δεν μπορεί να επικρίνει τις αξίες και την ηθική ενός άλλου πολιτισμού. Αυτή η ιδέα δεν υποστηρίζεται από κανέναν σημαντικό φιλόσοφο και θεωρείται γενικά αντιφατική από τους μελετητές της ηθικής.

10. Βουδισμός

Ο Βουδισμός, θρησκεία που βασίζεται στις διδασκαλίες του Ινδού πρίγκιπα Γκαουτάμα Βούδα, πρεσβεύει ότι ο ανθρώπινος πόνος έχει αιτία και μπορεί να ξεπεραστεί μέσω διαλογισμού, της οκταπλής οδού και της μελέτης των σούτρα.

Οι πολυάριθμες σχολές σκέψης εντός του βουδισμού παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις, συγκεντρώνονται όμως γύρω από τις βασικές αρχές του Βούδα για τον πόνο. Άλλες είναι άθεες ενώ άλλες αναγνωρίζουν θεούς και δαίμονες. Κάποιες σχολές αποδέχονται το κάρμα και την μετενσάρκωση, ενώ άλλες αποφεύγουν οποιαδήποτε συζήτηση για τη μετά θάνατον ζωή. Οι περισσότερες πρεσβεύουν την ειρήνη, ενώ κάποιες λιγότερο. Στη Δύση, οι βουδιστικές τεχνικές διαλογισμού είναι ευρέως διαδεδομένες, ενώ άλλα στοιχεία της θρησκείας αγνοούνται συχνά.

Το πάθος για καταστροφή δεν ήταν όνειρο μόνο του Μπακούνιν

Πηγή εικόνων