10 ταινίες για να χαρτογραφήσουμε τον αστερόεντα Ουρανό

“There is one spectacle grander than the sea, that is the sky”

O Italo Calvino στο υπέροχο βιβλίο του «Αόρατες Πόλεις» αναφέρει για την ουράνια πόλη της Περινθίας:

Όταν κλήθηκαν να υπαγορεύσουν τους κανόνες για την ίδρυση της Περινθίας, οι αστρονόμοι όρισαν το μέρος και τον τόπο σύμφωνα με την θέση των άστρων, χάραξαν τις διασταυρωμένες γραμμές της δεκουμάνας και του κάρδου προσανατολισμένες τη μία σύμφωνα με την πορεία του ήλιου και την άλλη σύμφωνα με τον άξονα γύρω από τον οποίο στρέφονται οι ουρανοί […]. Η Περινθία –βεβαίωναν– θα αντανακλούσε την αρμονία του στερεώματος· η λογική της φύσης και η χάρη των θεών θα έδιναν μορφή στα πεπρωμένα των κατοίκων.

Με αυτό το ερέθισμα θυμήθηκα τον Καντ που υποστήριξε, αιώνες πριν, ότι οι άνθρωποι κατέχουν εκ των προτέρων γνώση του Διαστήματος και την αναπαράγουν. Αν και το επιχείρημά του επικεντρώθηκε στη φυσική των σωμάτων, αυτό είχε επίσης επιπτώσεις στην ψυχολογία των όντων. Πολλοί ανθρώπινοι πολιτισμοί οργάνωσαν τα αστέρια στον νυχτερινό ουρανό σε αστερισμούς, επιβάλλοντας την ανθρώπινη δόμηση στο στερέωμα, αποδίδοντας ιδιότητες, συμπεριφορές και ικανότητες σε αντικείμενα στο ουράνιο βασίλειο και χρησιμοποιώντας τον ουρανό για την ανάπτυξη ημερολογίων, πλοήγησης μεγάλης εμβέλειας, γεωργίας και αστρολογίας, αναζητώντας τον έλεγχο και την προβλεψιμότητα.

Η φυσική αδυναμία πρόσβασης του ουράνιου κόσμου επέτρεψε την δημιουργία των μύθων σχετικά με την προέλευση και την ανάληψη, τους τόπους εξουσίας και τους τόπους κατοικίας των θεών, των αθάνατων και μη ψυχών. Οι εξελίξεις στην αστρονομία και την κοσμολογία επηρέασαν τις απόψεις της ανθρώπινης φύσης και της θέσης της ανθρωπότητας στο σύμπαν, μειώνοντας ή άλλοτε αυξάνοντας τον εγωκεντρισμό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Ο ουρανός και η μυστήρια φύση του πάντα θα εντυπωσιάζει το ανθρώπινο γένος. Με τα μυστήρια φώτα των αστεριών και την αμέτρητα πλούσια χρωματική παλέτα, αποτέλεσε μία σταθερά που όριζε πολλά για τον άνθρωπο. Η ανθρωπότητα δεν εμπνεύστηκε μόνο από την ομορφιά του, αλλά προσπάθησε να γνωρίσει το διάστημα πέρα από το γαλάζιο της καθημερινότητας μας. Παρακάτω, παραθέτω 10 ταινίες που μιλούν για το ουράνιο στερέωμα, εξερευνούν ανεξερεύνητες πτυχές του και ορίζουν, με τις συμβάσεις της έβδομης τέχνης, μία νέα κοσμογονία.

1. Passage de Venus (1887), dir. Pierre Jules César Janssen

Μόλις λίγα δευτερόλεπτα για να καταγράψουν την τροχιά του πλανήτη Αφροδίτη. Το παλαιότερο μικρού μήκους (κυριολεκτικά εδώ) φιλμ (αν και τεχνικά δεν ορίζεται ως ταινία, αλλά ως φωτογραφικό stop motion).

2. A trip to the Moon (1902), dir. Georges Méliès

Το Voyage dans la Lune, η πρώτη ιστορία επιστημονικής φαντασίας της οθόνης είναι ένα αριστούργημα 14 λεπτών, που δημιουργήθηκε από τον ευφάνταστο Γάλλο σκηνοθέτη και μαγικό πλοίαρχο του κινηματογράφου Georges Melies. Η πλοκή της βουβής αυτής ταινίας επικεντρώνεται στην ιστορία μιας ομάδας αστρονόμων που ταξιδεύουν στο φεγγάρι και μάχονται με γιγάντια εξωγήινα έντομα. Πρόκειται για μια ελαφριά σάτιρα που ασκεί κριτική στη συντηρητική επιστημονική κοινότητα της εποχής της και που εμπνεύστηκε από το «From the Earth to the Moon» του Jules Verne (1865) και τις λογοτεχνικές δουλειές του H. G. Wells για τη Σελήνη. Ας μην ξεχάσουμε αυτήν πανέμορφη σκηνογραφική παραγωγή!

3. Our Heavenly Bodies (1925), dir. Hanns Walter Kornblum

Το 1925, ο Γερμανός σκηνοθέτης Hanns Walter Kornblum δημιούργησε μια ταινία που συνόψισε όλες τις τότε αστρονομικές γνώσεις και μας παρέδωσε μια ονειρική έρευνα για τα θαύματα που ενδέχεται να περιμένουν την ανθρωπότητα κατά την έλευση του διαστημικού ταξιδιού. Πρόκειται για μία ταινία ντοκιμαντέρ που, μεταξύ άλλων, κατόρθωσε να διαχωρίσει τον ορισμό του ουράνιου αντικειμένου από το ουράνιο σώμα! Παρέδωσε μία σύλληψη που θέλει το σύμπαν να αποτελείται από μια ιεραρχική δομή. Στις μεγαλύτερες κλίμακες, το βασικό συστατικό της «δόμησης» είναι ο γαλαξίας. Οι γαλαξίες οργανώνονται σε ομάδες και συστάδες, συχνά μέσα σε μεγαλύτερες υπερσυστάδες, που ενώνονται και αιωρούνται εξαιτίας ενός απροκάλυπτου Κενού, σχηματίζοντας έναν ιστό γαλαξιών που εκτείνεται στο σύμπαν που μπορούμε να παρατηρήσουμε.

Παρακάτω, ένα μέρος της ταινίας, το ταξίδι ανάμεσα στους πλανήτες.

4. Haredevil Hare (1948), dir. Chuck Jones

Ορίστε μία έκπληξη!

Αποδεικνύεται περίτρανα ότι οι γήινοι χρωστάμε την πλανητική μας επιβίωση στον Bugs Bunny. Πιθανότατα δεν το περιμένατε! Ένα μικρό φιλμ κινουμένων σχεδίων που ξεκινά σαν όλες τις τυπικές περιπέτειες του κατεργάρη λαγού. Η περιπέτεια ξεκινά μια φωτεινή, ηλιόλουστη μέρα. Οι επιστήμονες μεταφέρουν έναν απρόθυμο Bugs Bunny από το σπίτι του στον τόπο εκτόξευσης πυραύλων. Καθώς σφαδάζει στο έδαφος, ο Bugs λέει ότι δεν θέλει να γίνει ήρωας. «Δεν θέλω να πάω. Είμαι πολύ νέος για να πετάξω », φωνάζει.

Στο φεγγάρι, ο Bugs συναντά έναν μικροσκοπικό Αρειανό, τον Marvin the Martian, έναν φιλόδοξο μικρό εξωγήινο. Λέει με μεγάλη απλότητα στον Bugs, «Θα ανατινάξω τη γη», σαν να είναι μια καθημερινή πράξη, σαν να φτιάχνει ένα σάντουιτς. Και μας έκανε και εμάς από μικρά να διερωτηθούμε μία καίρια ερώτηση στο υπεργαλαξιακό μας ταξίδι πάνω στον βράχο που ονομάζεται Γη: είμαστε, άραγε πραγματικά μόνοι μέσα στο απύθμενο κενό του σύμπαντος;

5. The Day the Earth Stood Still (1951), dir. Robert Wise

Το «The Day the Earth Stood Still» είναι μια αξέχαστη ταινία! Από την εκπληκτική ιστορία μέχρι τη δραματική μουσική που αυξάνει την ένταση σε διάφορες σκηνές, πρόκειται για μία ταινία που πάντα με κάνει να σκέφτομαι πως η δημιουργία μίας ταινίας ήταν πιο αγνή τότε. Η διαρκής δημοτικότητα της ταινίας οφείλεται στη δύναμη της ιδέας της, του στοχαστικού, αρθρωτού σεναρίου της από τον Edmund H. North και την ποιότητα της υποκριτικής (όλα εμπλουτισμένα από το υποτιμημένο, αλλά πολύ υπέροχο score του συνθέτη Bernard Herrmann και την έντονα φωτισμένη ασπρόμαυρη φωτογραφία του Leo Tover), παρά την ελάχιστη δράση και τα αποτελεσματικά οπτικά κόλπα. Η «φθηνή» αλλά έξυπνη συνειδητοποίηση του σκηνοθέτη για την ακολουθία της παγκόσμιας διακοπής ρεύματος που δίνει στην ταινία τον τίτλο της είναι το κερασάκι σε ένα τέλεια ψημένο κέικ.

6. Duck Dodgers in the 24 ½ Century (1953), dir. Chuck Jones

Το «Duck Dodgers» είναι γεμάτο με μία ανεπαίσθητη αίσθηση παράνοιας, μια ανακουφιστική ένταση που κρύβεται ακόμη και στις πιο αστείες στιγμές του καρτούν. Καθώς ο Daffy χάνει το μυαλό του και κραυγάζει «Τώρα θα χρησιμοποιήσω το μυστικό μου όπλο!», ίσως αναρωτηθείτε πόσα «μυστικά όπλα» υπάρχουν πραγματικά στον κόσμο εκεί έξω και πόσο έχουμε εξελίξει τα επιστημονικά εργαλεία για να διαβάσουμε τον ουρανό. Πόσο κοντά έχει φτάσει αυτός ο κόσμος να πεθάνει από φόβο ή θυμό ή απέχθεια, ειδικά κατά τη διάρκεια εκείνης της αβέβαιης εποχής του Ψυχρού Πολέμου, κατά την οποία δημιουργήθηκε. Το να βλέπεις τον Ντάφι να διεκδικεί το υπόλοιπο τετραγωνικό μέτρο του πλανητικού χώρου του είναι τόσο υστερικό όσο και ανησυχητικό, με μια παράξενη έννοια. Ναι, είναι απολύτως παράλογο, αλλά εκεί δεν κατευθυνόμαστε (;), φαίνεται να ρωτάει αυτό το γλυκό φιλμ. Ο Marvin the Martian πάντα θα είναι εκεί για να μας ξυπνήσει έναν μικρό υπεργαλαξιακό φόβο που εφάπτεται πάνω στο έδαφος που πατάμε καθημερινά.

7. Warning from Space (1956), dir. Koji Shima

Ο ιαπωνικός κινηματογράφος ήταν απίστευτα «αντιδραστικός» κατά την πρώιμη έναρξη της αποκατάστασης της χώρας, με τις ιστορίες επιστημονικής φαντασίας τους να αντιμετωπίζουν την καταπιεστική απειλή περαιτέρω καταστροφών. Η Ιαπωνία, σε αυτή την ταινία, παρακολουθεί μυστηριώδη UFO που τραβούν την προσοχή των επιστημόνων σε ένα παρατηρητήριο του Τόκιο. Ενώ αυτοί οι επιστήμονες συνεργάζονται για να ανακαλύψουν την πρόθεση των επισκεπτών από το διάστημα, αυτοί γίνονται άθελά τους η καλύτερη πιθανότητα επιβίωσης της Γης, αφού λάβουν μια σοκαριστική προειδοποίηση από το διάστημα για μία επικείμενη καταστροφή από ψηλά. Έχει ο ουρανός τη δύναμη να αλλάξει την πορεία μας; Η αλήθεια της Χιροσίμα, το 1945, περιπλανιόταν ακόμα πάνω από την Ιαπωνία.

8. Invasion of the Body Snatchers (1956), dir. Don Siegel

Σε ανάλογα μονοπάτια με τις δύο προηγούμενες προτάσεις και ανεξάρτητα από τον οποιοδήποτε πολιτικό σχολιασμό, το «Invasion of the Body Snatchers» αποτελεί βασικό φιλμ του είδους της επιστημονικής φαντασίας. Βρισκόμαστε στο φανταστικό προάστιο της Santa Mira, ένας ψυχίατρος με το όνομα Dr. Miles Bernell εξετάζει αρκετούς από τους κατοίκους της πόλης, καθώς ισχυρίζονται ότι τα αγαπημένα τους πρόσωπα έχουν αντικατασταθεί από πανομοιότυπους απατεώνες. Ενώ στην αρχή αυτό εξηγείται ως νεύρωση, καθώς η πλοκή ξεδιπλώνεται, καθίσταται προφανές ότι οι κάτοικοι αντικαθίστανται στην πραγματικότητα από εξωγήινους που είναι πανομοιότυποι με τους κατοίκους της Σάντα Μίρα.

9. The Man who Fell to Earth (1976), dir. Nicolas Roeg

“Think of him, classically, as a magus, both a magician and a juggler”

Η ταινία ανοίγει με έναν άντρα (o θεός David Bowie που στολίζει τους ουρανούς πια) που περπατά μια έρημη πλαγιά. Τελειώνει με αυτόν να πίνει ένα ποτό σε ένα υπαίθριο καφέ. Ο άντρας, που συστήνεται ως Thomas Jerome Newton, φαίνεται ότι δεν έχει μεγαλώσει από την αρχή της ταινίας, αλλά όλοι οι άλλοι χαρακτήρες της ταινίας έχουν μεγαλώσει ορατά, καθώς μερικές φορές φαινομενικά περνούν δεκαετίες από τη μια σκηνή στην άλλη. Τα χρόνια, ωστόσο, φαίνεται να έχουν μείνει στη θέση τους για τον Newton. Με την πάροδο του χρόνου, ο πρωταγωνιστής είναι κυριολεκτικά ένας άνθρωπος που έπεσε στη γη, αν ο «άνθρωπος» είναι η σωστή λέξη. Ο Roeg πρότεινε μία αυταπάτη για μία υποθετική καταγραφή ενός εξωγήινου όντος που έπεσε απο τον ουρανό. Πάντα θα ψάχνουμε το διαφορετικό εκεί έξω, και ίσως το διαφορετικό να μοιάζει με εμάς.

10. Crystalline (2011), dir. Michel Gondry

Κάτι πιο σύγχρονο. Πώς ουράνια φαινόμενα παράγουν ήχο; Αυτή την ερώτηση απάντησε ο σκηνοθέτης Michel Gondry στο βίντεο που σχεδίασε για την Björk. Ουρανός, ουρανός και πάλι ουρανός μας λεει η Björk.

“I decided for this that the shower of meteorite would hit the ground and produce a sound . . . The idea that a beam of light can have the impact to make these things move is something that intrigued me. Later on, they create some ripples-like rain..”

Τέλος, ας μην ξεχνάμε, όπως είπε και ο Ming the Merciless:

 Pathetic earthlings. Ιf you had known anything about the true nature of the universe, anything at all, you would’ve hidden from it in terror.

Διαβάστε εδώ περισσότερα κινηματογραφικά αφιερώματα.

Η Αλχημεία μέσα από τον κινηματογραφικό φακό 5 ταινιών

Κείμενο: Ελένη Κουκουρίκου (Lavart)

Πηγή εικόνων

Πηγές κειμένου:  αφιερώματα ταινιών στο IMDb