Στο κείμενο που έχουμε μπροστά μας, ο Επίκτητος πραγματεύεται τις θεμελιώδεις αρχές του στωικισμού, προτρέποντάς μας να διακρίνουμε ανάμεσα σε ό,τι είναι υπό τον έλεγχό μας και σε ό,τι δεν είναι.
Η διδασκαλία του Επίκτητου μας υπενθυμίζει ότι η αληθινή ελευθερία και η ηρεμία προέρχονται από τον έλεγχο των δικών μας αντιλήψεων, παρορμήσεων και επιθυμιών, αντί να επηρεαζόμαστε από τις εξωτερικές συνθήκες και τις πράξεις των άλλων.
Το «Εγχειρίδιον» ήταν ένα φιλοσοφικό κείμενο γνωστό στους αρχαίους, και κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, τα ελληνόφωνα μοναστήρια χρησιμοποιούσαν μια προσαρμοσμένη εκδοχή του. Τον 15ο αιώνα μεταφράστηκε στα λατινικά και, με την έλευση της τυπογραφίας, σε πολλές ευρωπαϊκές γλώσσες.
Ο Επίκτητος μας προκαλεί να αφήσουμε τις περιττές λογικές και τις ανησυχίες που θολώνουν την κρίση μας και διαταράσσουν την ειρήνη μας. Τονίζει τη σημασία του να παραμένουμε σταθεροί στην επιδίωξη της φιλοσοφίας και της αρετής, ακόμη και μπροστά στη γελοιοποίηση και την παρεξήγηση των γύρω μας. Με τον τρόπο αυτό, καλλιεργούμε μια αίσθηση εσωτερικής δύναμης και ακεραιότητας που είναι αδιαπέραστη από τις εξωτερικές πιέσεις.
Το απόσπασμα που πρόκειται να εξερευνήσουμε αναδεικνύει επίσης το στωικό ιδεώδες της απάθειας, όχι με την έννοια της αδιαφορίας, αλλά ως μια κατάσταση συναισθηματικής ψυχραιμίας, όπου δεν ενοχλούμαστε αδικαιολόγητα από γεγονότα πέρα από τον έλεγχό μας. Ο Επίκτητος μας ενθαρρύνει να ξεκινήσουμε με μικρές πράξεις αυτοπειθαρχίας, κατανοώντας ότι τίποτα που να αξίζει τον κόπο δεν κερδίζεται χωρίς προσπάθεια και θυσίες.
Διαβάσαμε τη «Φιλοσοφία της Μελαγχολίας», η οποία υπερβαίνει την επιβολή της αισιοδοξίας
«Εγχειρίδιον» του Επίκτητου
Εάν θέλεις να προκόψεις, άφησε τους συλλογισμούς αυτού του είδους, «εάν αμελήσω τις υποθέσεις μου, δε θα έχω τρόφιμα», «εάν δεν τιμωρήσω τον δούλο μου, θα γίνει πονηρός».
Είναι καλύτερα να πεθάνεις από λιμό, έχοντας γίνει άλυπος και άφοβος, παρά να ζεις στην αφθονία, όντας ταραγμένος.
Καλύτερα να είναι κακός ο δούλος σου, παρά εσύ κακοδαίμονας.
Άρχισε λοιπόν, από τα μικρά. Χύνεται το λαδάκι, κλέβεται το κρασάκι.
Λέγε, λοιπόν, ότι «τόσο πωλείται η απάθεια, τόσο η αταραξία».
Χαριστικά τίποτα δεν παίρνεις.
Όταν καλείς τον δούλο σου, να θυμάσαι ότι δύναται να μην υπακούσει και –εάν υπακούσει- να μην κάνει τίποτε από όσα θέλεις.
Δεν είναι όμως και τόσο σπουδαία η υπόστασή του, ώστε από αυτόν να εξαρτάται η αταραξία σου.
Αν κατέχεσαι από επιθυμία για τη φιλοσοφία, να είσαι από τα πριν ετοιμασμένος ότι θα σε περιγελάσουν, ότι πολλοί θα σε πάρουν στο ψιλό, ότι θα πουν: «Να που μας ξεφύτρωσε έτσι ξαφνικά φιλόσοφος» ή «Από πού κι ως πού τούτο το φρύδι;».
Εσύ ωστόσο να μην έχεις έπαρση, να είσαι όμως σταθερός σ᾽ εκείνα που θεωρείς απόλυτα αγαθά, σαν να ᾽χες ταχθεί από τον θεό να σταθείς εκεί.
Και να μην ξεχνάς ότι αν μείνεις σταθερός στα αυτά πράγματα, οι ίδιοι άνθρωποι που πρωτύτερα σε περιγελούσαν θα σε κοιτάζουν έπειτα με θαυμασμό, ενώ αν λυγίσεις θα γελοιοποιηθείς διπλά.
Από εμάς εξαρτάται η αντίληψη, η ορμή, η όρεξη, η έκκληση και -μ´ έναν λόγο- όσα είναι έργα δικά μας.
Από εμάς δεν εξαρτάται το σώμα, τ’ αποκτήματα, οι δοξασίες, τ’ αξιώματα και -μ´ έναν λόγο- όσα δεν είναι έργα δικά μας.
Όσα εξαρτώνται από εμάς είναι φύσει ελεύθερα, ακώλυτα, ανεμπόδιστα, ενώ όσα δεν εξαρτώνται από εμάς είναι ασθενή, υποδουλωμένα, κωλυτά, αλλότρια.
Να θυμάσαι, λοιπόν, ότι εάν θεωρήσεις ως ελεύθερα τα φύσει υποδουλωμένα, και ως δικά σου τα αλλότρια, θα εμποδιστείς, θα πενθήσεις, θα ταραχτείς, θα μεμφθείς και Θεούς και ανθρώπους…
