Μίλαν Κούντερα: Τα κορμιά ενώνονται οι ψυχές όμως…πότε;

“Το αστείο” του Κούντερα περιστρέφεται γύρω από τον Λούντβικ Γιαν, έναν νεαρό Τσέχο φοιτητή που διαγράφεται από το Κομμουνιστικό Κόμμα για ένα φαινομενικά αθώο αστείο σε μια καρτ ποστάλ.

Αυτό που αρχίζει ως προσωπική βεντέτα εξελίσσεται σε μια σύνθετη αφήγηση που εξερευνά την επίδραση της πολιτικής ιδεολογίας στα άτομα και τις σχέσεις τους. Με φόντο την Τσεχοσλοβακία της δεκαετίας του 1950, το μυθιστόρημα εμβαθύνει στις επιπτώσεις του αστείου του Λούντβικ στη ζωή του και στις ζωές των γύρω του.

Η αφήγηση του Κούντερα συνυφαίνει επιδέξια πολλαπλές οπτικές γωνίες, προσφέροντας μια πολυφωνική εξερεύνηση της εσωτερικής ζωής των χαρακτήρων. Η δομή του μυθιστορήματος, που χαρακτηρίζεται από ένα μη γραμμικό χρονοδιάγραμμα, αντανακλά τη θεματική έμφαση που δίνει ο Kundera στη διασύνδεση του παρελθόντος και του παρόντος.

“Το αστείο” δεν αναλύει μόνο τις προσωπικές και πολιτικές συνέπειες της δράσης του Λούντβικ, αλλά λειτουργεί και ως ευρύτερο σχόλιο για τη φύση των ολοκληρωτικών καθεστώτων και τη διάβρωση της ατομικής ελευθερίας. Η γραφή του Κούντερα χαρακτηρίζεται από ένα μείγμα διανοητικού βάθους, ευστροφίας και βαθιάς κατανόησης του ανθρώπινου ψυχισμού.

46 ηθικά διδάγματα του άναρχου Διογένη

Μίλαν Κούντερα, Το αστείο, μτφρ. Ανδρέας Τσάκαλης, εκδ. Κάλβος, Αθήνα 1971, σ. 79-80

Έχουν να λένε για τον κεραυνοβόλο έρωτα· είμαι βέβαιος πως η αγάπη έχει κλίση να δημιουργεί τον δικό της μύθο· δεν θέλω λοιπόν να υποστηρίξω, πως ήταν μια κεραυνοβόλα αγάπη· αλλά οπωσδήποτε ήταν κάτι το ξεχωριστό· την καθαυτό ουσία της ύπαρξης της Λουτσίας, ή —αν θέλω νάμαι πιο ακριβής— την ουσία αυτού, που ήταν η Λουτσία μετά για μένα, την κατάλαβα, την ένιωσα, την είδα αμέσως· η Λουτσία που έφερε τον εαυτό της, όπως φέρνουν στους ανθρώπους μια φανερή αλήθεια.

Την κοιτούσα, πρόσεχα το ακαθόριστο επαρχιώτικό της χτένισμα, πρόσεχα το γκρίζο της μαντό, φτωχό και τριμμένο και ίσως λιγάκι κοντό· πρόσεχα το αφάνταστα όμορφο και καθαρό πρόσωπό της· αισθάνθηκα πως το κορίτσι αυτό κλείνει μέσα του μια γαλήνη, απλότητα και μετριοφροσύνη και πως όλα αυτά είναι αξίες που χρειάζομαι· μου φάνηκε, πως είμαστε πολύ κοντά ο ένας στον άλλον· πως έχουμε και οι δυο το μυστηριώδες δώρο της φυσικότητας· μου φάνηκε, πως αρκεί μόνο να πάω κοντά της και να της μιλήσω κι αμέσως τη στιγμή που θα με αντικρύσει στο πρόσωπο, θα μου χαμογελάσει, λες και ξαφνικά στάθηκε μπροστά της αδερφός, που έχει να τον δει εδώ και μερικά χρόνια.

Η Λουτσία έπειτα σήκωσε το κεφάλι της και κοίταξε στο ρολόι που ήταν απέναντι. (ακόμα κι αυτή της την κίνηση την έχω αποτυπώσει στη θύμησή μου· μια κίνηση κοπέλας που δεν έχει μαζί της ρολόι και εντελώς τυχαία κάθεται απέναντι στο μεγάλο ρολόι). Σηκώθηκε και τράβηξε προς τον κινηματογράφο· ήθελα να την σταματήσω· δεν μου έλειπε το θάρρος, αλλά ξαφνικά μου έλειπαν τα λόγια· είχα βέβαια το στήθος γεμάτο με συναισθήματα, αλλά στο κεφάλι μου δεν υπήρχε ούτε μια συλλαβή· προχώρησα πίσω της ώς τη μικρή αίθουσα που ήταν το ταμείο κι απ’ όπου φαινόταν η σάλα του κινηματογράφου τελείως άδεια. […]
Στο μεταξύ η κοπέλλα πέρασε μέσα· την ακολούθησα από πίσω. Στην σχεδόν άδεια σάλα, τα αριθμημένα εισιτήρια χάσαν την έννοιά τους κι ο καθένας καθόταν όπου ήθελε· προχώρησα προς την αράδα της Λουτσίας και κάθησα δίπλα της. Ύστερα άρχισε να παίζει μουσική από φθαρμένους δίσκους, τα φώτα στη σάλα έσβυσαν και στην οθόνη άρχισαν οι ρεκλάμες.

Η Λουτσία έπρεπε να αντιλήφθηκε, πως δεν είναι σύμπτωση που κάθεται δίπλα της ένας στρατιώτης και μάλιστα με μαύρα διακριτικά, ασφαλώς όλο αυτό το διάστημα πρόσεξε κι αιστάνθηκε την παρουσία μου. […]

Η φυσική αγάπη σχεδόν σπάνια ενώνεται με την αγάπη της ψυχής. Τι ακριβώς κάνει η ψυχή, όταν το σώμα σμίγει με κινήσεις τόσο αιώνιες, τόσο καθολικές κι αμετάβλητες με άλλο σώμα; Τι δεν επινοεί σ’ αυτές τις στιγμές φανερώνοντας την υπεροχή της πάνω στην αδρανή μονοτονία της σαρκικής ζωής!
Πόσο ξέρει να εκδικείται το σώμα και να το χρησιμοποιεί μόνο σαν πρότυπο για μια παράφρονη φαντασία χίλιες φορές πιο σαρκικό κι απ’ αυτά τα ίδια τα δυο κορμιά!
Ή αντίθετα: πόσο ξέρει να το υποτιμά αφήνοντάς το σ’ αυτό το εκκρεμές και στο μεταξύ στέλνει τις σκέψεις της κουρασμένες από την ιδιοτροπία του σώματός τους κάπου αλλού: σε μια παρτίδα σκάκι, στο φαγητό ή σ’ ένα διαβασμένο βιβλίο…
Δεν είναι κάτι σπάνιο να ενώνονται μαζί δυο ξένα κορμιά. Κι ίσως και η ένωση της ψυχής τους κάποτε να συμβαδίσει.