Όταν κάποιος συναντά για πρώτη φορά το σύμβολο “Ϝ,ϝ”, το μυαλό πάει αμέσως στο “αγγλικό” γράμμα “F,f”. Η ομοιότητα αυτή δεν είναι τυχαία.
Ελευσίνια Μυστήρια: Μια περιήγηση στα μυστηριακά τελετουργήματα της Αρχαίας Ελευσίνας
Το δίγαμμα (Ϝ,ϝ σε αρχαίες επιγραφές, μετέπειτα Ϛ ϛ μόνο ως αριθμός) πιθανώς ονομαζόταν ως “ϝαῦ” (βαυ, ΔΦΑ: wau) αρχικά και αποτελούσε το έκτο γράμμα σε πρώιμες μορφές του ελληνικού αλφαβήτου. Η φωνητική του αξία ήταν ένας ασθενής διχειλικός συμφωνικός φθόγγος, παρόμοιος με το αγγλικό w ([[w]]).
Αυτός ο φθόγγος υπέστη πρόωρη σίγαση – πριν από τον 8ο αιώνα π.Χ. – στις Ιωνικές και Αττικές διαλέκτους της αρχαίας ελληνικής, αλλά διατηρήθηκε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα σε άλλες διαλέκτους. Το γράμμα Ϝ εμφανίζεται σε επιγραφές μέχρι τον 4ο αιώνα π.Χ.
Υπάρχουν ενδείξεις ότι το αρχικό όνομα του γράμματος ήταν “ϝαῦ” ([wau]), αναφερόμενο στη φωνητική του αξία, με το αντίστοιχο φοινικικό γράμμα ουάου. Η πιο καθυστερημένη ονομασία “δίγαμμα” οφείλεται στο σχήμα του (δις + γάμμα – διπλό, δύο φορές γάμμα).
Η παρουσία του δίγαμμα στα έργα του Όμηρου επισημάνθηκε από τον Άγγλο φιλόλογο Μπέντλεϊ, εξηγώντας πολλαπλές μετρικές ανωμαλίες και ασυνεννοησίες στη γλώσσα των ομηρικών επών. Αυτές οφείλονταν στην έλλειψη του γράμματος κατά την καταγραφή των έργων με το κλασικό ευκλείδειο αλφάβητο των 24 γραμμάτων (σε χρήση από το 403 π.Χ. μέχρι σήμερα), το οποίο δεν περιλάμβανε πλέον το δίγαμμα.
Στην παμφυλική διάλεκτο υπήρχε ένα ακόμα γράμμα με παρόμοια αξία όπως το [v] ή [w], αλλά διαφορετικό από το δίγαμμα, το οποίο είχε τη μορφή Ͷ και σήμερα ενίοτε αναφέρεται ως “παμφυλιακό δίγαμμα”.
Στην τσακωνική διάλεκτο, ακόμη και σήμερα, ακούγονται ορισμένες λέξεις με απομεινάρια του αρχαίου αυτού φθόγγου, που προφέρεται σήμερα ως [v].
Στο ελληνικό σύστημα αρίθμησης, το δίγαμμα, ως έκτο γράμμα στο αλφάβητο, συμβόλιζε τον αριθμό 6. Ακόμη και μετά την αποβολή του από το αλφάβητο, συνέχισε να χρησιμοποιείται με αυτήν την αριθμητική αξία. Κατά το Μεσαίωνα, παρουσίασε σύγχυση με το σύμπλεγμα στίγμα (“ϛ” = “στ”), του οποίου η μορφή ήταν παρόμοια με τη μικρογράμματη μορφή του δίγαμμα και παρέμεινε σε χρήση για τον αριθμό 6 μέχρι σήμερα.
Το δίγαμμα, διατηρώντας τη μορφή του στο ελληνικό αλφάβητο που χρησιμοποιήθηκε στην Κάτω Ιταλία, παρέμεινε και στο λατινικό αλφάβητο που προέκυψε από αυτό, ενσωματώνοντας τα Ϝ,ϝ στην αντίστοιχη θέση (6η) όπως στο αρχαίο ελληνικό αλφάβητο.
Τα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα της αρχαιότητας: Έμπνευση για το σήμερα
