Ο Λέων Τολστόι, ένας από τους συγγραφείς με τη μεγαλύτερη επιρροή στην ιστορία, ασχολήθηκε πράγματι έντονα με τα ερωτήματα του νοήματος και του σκοπού της ζωής.
Η οπτική του Τολστόι για το ανούσιο της ζωής μπορεί να αποδοθεί στην υπαρξιακή του κρίση, την οποία βίωσε σε διάφορα σημεία της ζωής του, ιδίως κατά τη διάρκεια της σύνθεσης του μεγάλου έργου του, “Πόλεμος και Ειρήνη”. Παρά την κοσμική του επιτυχία και την καταξίωση ως μυθιστοριογράφος, ο Τολστόι έβρισκε τον εαυτό του όλο και περισσότερο απογοητευμένο από τις επιφανειακές πτυχές του πλούτου, της φήμης και των κοινωνικών επιδιώξεων. Αμφισβήτησε τη σημασία των ανθρώπινων προσπαθειών μπροστά στη θνητότητα και την αδυσώπητη πορεία του χρόνου.
«Μία εξομολόγηση», Μτφρ: Μ. Βελούδος – Μ. Παπαδοπούλου, Εκδόσεις Printa-Ροές
«Πολλές φορές είπα στον εαυτό μου: «Μα ίσως κάτι μου διαφεύγει, ίσως κάτι δεν μπόρεσα να καταλάβω. Δεν είναι δυνατόν αυτή η κατάσταση της απόγνωσης να είναι κοινή σε όλους τους ανθρώπους».
Κι έψαξα να βρω μια απάντηση στα ερωτήματα μου σ’ όλους τους κλάδους της γνώσης που κατέκτησε ο άνθρωπος.
Ερεύνησα για πολύ καιρό και με πολύ κόπο.
Δεν το έκανα με μισή καρδιά ή από επιπόλαιη περιέργεια, αλλά βασανιστικά, επίμονα, μέρα και νύχτα, σαν τον ετοιμοθάνατο που γυρεύει τη σωτηρία, αλλά δε βρήκα τίποτα.
Έψαξα σ’ όλους τους κλάδους της γνώσης και όχι μόνο δε βρήκα τίποτα αλλά πείστηκα πως όλοι όσοι είχαν ερευνήσει, όπως κι εγώ, τις περιοχές της γνώσης, δεν είχαν ούτε εκείνοι βρει τίποτα.
Κι όχι μόνο δεν είχαν βρει τίποτα, αλλά είχαν παραδεχτεί ξεκάθαρα το ίδιο πράγμα που με είχε οδηγήσει στην απόγνωση: ότι η ζωή δεν έχει κανένα νόημα, κι ότι αυτή είναι, χωρίς αμφιβολία, η μόνη αδιαφιλονίκητη γνώση που διαθέτει ο άνθρωπος.»
Υπαρξιακοί συλλογισμοί
Στο επίκεντρο των υπαρξιακών συλλογισμών του Τολστόι ήταν η απόρριψη των συμβατικών θρησκευτικών και φιλοσοφικών πλαισίων για τη δημιουργία νοήματος. Βρήκε ότι η οργανωμένη θρησκεία, με τα δόγματα και τις τελετουργίες της, ήταν ανεπαρκής για να δώσει ικανοποιητικές απαντήσεις στα θεμελιώδη ερωτήματα της ύπαρξης. Ομοίως, αμφισβήτησε τις επικρατούσες φιλοσοφικές έννοιες του νοήματος που προέρχονταν από τη λογική, τον ορθολογισμό και τις πνευματικές αναζητήσεις, θεωρώντας τις κενές και ανεπαρκείς μπροστά στα εγγενή μυστήρια της ζωής.
Αντ’ αυτού, ο Τολστόι στράφηκε προς τα μέσα, αναζητώντας παρηγοριά και φωτισμό στο πεδίο της προσωπικής εμπειρίας και της εσωτερικής αλήθειας. Υποστήριξε την επιστροφή στην απλότητα, την ταπεινότητα και την αυθεντικότητα ως δρόμους για την υπέρβαση του υπαρξιακού κενού και την εύρεση νοήματος στη ζωή. Τα μεταγενέστερα έργα του Τολστόι, όπως η “Εξομολόγηση” και το “Η βασιλεία του Θεού είναι μέσα σας”, αντανακλούν τον εναγκαλισμό του με τον χριστιανικό αναρχισμό και την πίστη του στη μεταμορφωτική δύναμη της αγάπης, της συμπόνιας και της ηθικής ακεραιότητας.
Στην ουσία, ο ισχυρισμός του Τολστόι ότι η ζωή δεν έχει εγγενές νόημα δεν είναι μια μηδενιστική άρνηση της αξίας ή της σημασίας, αλλά μάλλον μια συγκλονιστική πρόσκληση να αντιμετωπίσουμε τις υπαρξιακές πραγματικότητες της ανθρώπινης ύπαρξης με θάρρος, ειλικρίνεια και ταπεινότητα.
Τι είναι η «θετική ψυχολογία»; Ναι, έχουν μιλήσει για αυτή και ο Αριστοτέλης αλλά και ο Κομφούκιος!
