Διαβάζοντας την καυστική κριτική του Έριχ Φρομ στη σύγχρονη κοινωνία είναι σαν να βλέπεις ένα κοφτερό νυστέρι να κόβει το επίχρισμα της προόδου στο οποίο προσκολλούμαστε τόσο απεγνωσμένα.
Τα λόγια του χτυπούν όχι μόνο την κούφια «ψυχαγωγία» που γεμίζει το μυαλό μας αλλά και το τραγικό παράδοξο της λεγόμενης «ελευθερίας» μας. Εδώ, είμαστε όλοι καλά πληροφορημένοι αλλά σπάνια διαφωτισμένοι, μορφωμένοι αλλά σπάνια σοφοί. Οι παρατηρήσεις του Φρομ οδηγούν σε κάτι βαθιά άβολο: απολαμβάνουμε τον ελεύθερο χρόνο μας, αλλά τον χρησιμοποιούμε μόνο για να διαιωνίσουμε την άγνοιά μας, τροφοδοτώντας τη «συναινετική επικύρωση» που μεταμφιέζεται σε αλήθεια.
Διασκέδασα και ταράχτηκα ταυτόχρονα, σαν να ήταν ο Φρομ ένας φιλοσοφικός γελωτοποιός, που διακωμωδεί μια κοινωνία τυφλή απέναντι στους ίδιους της τους παραλογισμούς. Εκθέτει μια ζοφερή πραγματικότητα με μια δόση σαρκαστικού γέλιου, ρωτώντας: «Τι καλό έχει η παιδεία όταν χρησιμεύει μόνο για τη διάδοση «σαδιστικών φαντασιώσεων;»
(Αξίζει κάθε λέξη, διαβάστε ολόκληρο το άρθρο παρακάτω)
Η κριτική του Έριχ Φρομ
Ο αλφαβητισμός μας ξεπερνά το 90% του πληθυσμού. Έχουμε ραδιόφωνο, τηλεόραση, ταινίες, μια εφημερίδα καθημερινά για όλους. Αλλά αντί να μας παρέχουν με ό,τι καλύτερο από το παρελθόν και το παρόν όσον αφορά στη λογοτεχνία και τη μουσική, αυτά τα μέσα επικοινωνίας, συμπληρωμένα με τη διαφήμιση, γεμίζουν τα μυαλά των ανθρώπων με τα φθηνότερα σκουπίδια, χωρίς καμία πραγματικότητα, με σαδιστικές φαντασιώσεις που ένα μορφωμένο άτομο, έστω και λίγο, θα ένιωθε ντροπή να διασκεδάσει ακόμη και περιστασιακά.
Αλλά ενώ το μυαλό όλων, μικρών και μεγάλων, αν και είναι δηλητηριασμένο, ζούμε με την ελπίδα να δούμε ότι δεν προβάλλεται καμία «ανηθικότητα» στην οθόνη. Οποιαδήποτε υπόδειξη ότι η κυβέρνηση πρέπει να χρηματοδοτήσει την παραγωγή ταινιών και ραδιοφωνικών προγραμμάτων που θα διαφωτίζουν και θα βελτιώνουν το μυαλό του λαού μας θα αντιμετωπιζόταν με αγανάκτηση και επίκριση στο όνομα της ελευθερίας και του ιδεαλισμού.
Μειώσαμε το μέσο όρο εργασίας στο μισό περίπου από ό,τι πριν από εκατό χρόνια. Σήμερα διαθέτουμε περισσότερο ελεύθερο χρόνο από όσο τόλμησαν ποτέ να ονειρευτούν οι πρόγονοί μας. Αλλά τι έχει συμβεί; Δεν γνωρίζουμε πώς να χρησιμοποιήσουμε τον πρόσφατα αποκτηθέντα ελεύθερο χρόνο. Προσπαθούμε να σκοτώσουμε το χρόνο που έχουμε κερδίσει και είμαστε ευτυχείς όταν τελειώνει μια άλλη μέρα… Η κοινωνία στο σύνολό της μπορεί να παρουσιάζει μία έλλειψη λογικής.
Αυτό που είναι τόσο παραπλανητικό για την κατάσταση του νου των μελών μιας κοινωνίας, είναι η ‘συναινετική επικύρωση’ των ιδεών τους. Θεωρείται αφελώς ότι το γεγονός ότι η πλειοψηφία των ανθρώπων μοιράζεται ορισμένες ιδέες ή συναισθήματα αποδεικνύει την εγκυρότητα αυτών των ιδεών και συναισθημάτων. Δεν υπάρχει τίποτα πιο λανθασμένο από αυτό. Η συναινετική επικύρωση καθ’ αυτή δεν έχει καμιά σχέση με τη λογική ή την ψυχική υγεία… Το γεγονός ότι εκατομμύρια άνθρωποι μοιράζονται τις ίδιες αμαρτίες δεν κάνει αυτές τις αμαρτίες αρετές, το γεγονός ότι μοιράζονται τόσα λάθη δεν κάνει τα λάθη να είναι αλήθειες και το γεγονός ότι εκατομμύρια άνθρωποι μοιράζονται τις ίδιες μορφές ψυχικής παθολογίας, δεν κάνει τους ανθρώπους αυτούς λογικούς.
Η σωματική γέννηση, αν σκεφτούμε την ανθρώπινη, δεν είναι καθόλου καθοριστική και μοναδική πράξη όπως φαίνεται να είναι… Από πολλές απόψεις το βρέφος μετά τη γέννηση δεν διαφέρει από το βρέφος πριν από τη γέννηση. Δεν μπορεί να αντιληφθεί τα εξωτερικά ερεθίσματα, δεν μπορεί να ταΐσει τον εαυτό του. Εξαρτάται πλήρως από τη μητέρα και θα χαθεί χωρίς τη βοήθειά της.
Στην πραγματικότητα, συνεχίζεται η διαδικασία της γέννησης. Το παιδί αρχίζει να αναγνωρίζει τα εξωτερικά αντικείμενα, να αντιδρά ενεργά, να κατανοεί τα πράγματα και να συντονίζει τις κινήσεις του, να περπατάει. Αλλά η γέννηση συνεχίζεται. Το παιδί μαθαίνει να μιλά, μαθαίνει να γνωρίζει τη χρήση και τη λειτουργία των πραγμάτων, μαθαίνει να συνδέεται με άλλους, να αποφεύγει την τιμωρία και να κερδίζει επαίνους και αγάπη.
Σιγά-σιγά, ο αναπτυσσόμενος άνθρωπος μαθαίνει να αγαπάει, να αναπτύσσει λογική, να βλέπει τον κόσμο αντικειμενικά. Αρχίζει να αναπτύσσει τις δυνάμεις του. Να αποκτά μια αίσθηση ταυτότητας, να ξεπερνά την αποπλάνηση των αισθήσεών του για χάρη μιας ολοκληρωμένης ζωής.
Η γέννηση τότε, με τη συμβατική έννοια της λέξης, είναι μόνο η αρχή της γέννησης με την ευρύτερη έννοια. Ολόκληρη η ζωή του ατόμου δεν είναι παρά η διαδικασία της γέννησης του εαυτού του. Πράγματι, θα πρέπει να είμαστε πλήρως γεννημένοι όταν πεθάνουμε, αν και είναι η τραγική τύχη των περισσότερων ατόμων να πεθάνουν πριν γεννηθούν.
Τα ψυχολογικά αποτελέσματα της απομόνωσης είναι ότι ο άνθρωπος υποχωρεί σε έναν δεκτικό εαυτό, εμπορικά προσανατολισμένο και παύει να είναι παραγωγικός. Χάνει την αίσθηση του εαυτού του, εξαρτάται από την έγκριση των άλλων, επομένως τείνει να συμμορφώνεται και να αισθάνεται ανασφαλής. Είναι δυσαρεστημένος, βαριέται και αγωνιά και ξοδεύει το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας του στην προσπάθεια να αντισταθμίσει ή απλά να καλύψει αυτό το άγχος. Η νοημοσύνη του είναι εξαιρετική, η λογική του εκφυλίζεται και, λόγω των τεχνικών του δυνάμεων, θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την ύπαρξη του πολιτισμού και ακόμη και της ανθρώπινης φυλής.
Ο άνθρωπος μπορεί να προστατεύσει τον εαυτό του από τις συνέπειες της δικής του τρέλας μόνο με τη δημιουργία μιας λογικής κοινωνίας που συμμορφώνεται με τις ανάγκες του ανθρώπου, τις ανάγκες που έχουν τις ρίζες τους στις ίδιες τις συνθήκες της ύπαρξής του. Μια κοινωνία στην οποία ο άνθρωπος συνδέεται με τον άνθρωπο με αγάπη, ριζώνει με δεσμούς αδελφοσύνης και αλληλεγγύης, παρά με δεσμούς αίματος και εδάφους. Μια κοινωνία που του δίνει τη δυνατότητα να ξεπεράσει τη φύση με τη δημιουργία και όχι με την καταστροφή, όπου όλοι κερδίζουν την αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας, βιώνοντας τον εαυτό τους ως υποκείμενο των δυνάμεών τους και όχι βάσει συμμόρφωσης, όπου υπάρχει σύστημα προσανατολισμού και αφοσίωσης χωρίς ο άνθρωπος να χρειάζεται να στρεβλώνει την πραγματικότητα και να λατρεύει είδωλα.
Αν τα λόγια του Φρομ πυροδότησαν μέσα σας μια μικρή εξέγερση ενάντια στη συναινετική τρέλα της εποχής μας, υπάρχουν κι άλλα να εξερευνήσετε: Έρμαν Έσσε: «Όλοι μας ως το τέλος της ζωής μας κουβαλάμε τα υπολείμματα της γέννησής μας».
Διαβάστε περισσότερα αποσπάσματα παρακάτω:
- Είχε δίκιο ο Φερνάντο Πεσσόα: «Είμαι αυτός που νομίζω; Μα νομίζω πως είμαι τόσο πολλά πράγματα…»
- Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές: «Ένας άντρας καταλαβαίνει πότε αρχίζει να γερνάει: όταν αρχίζει και μοιάζει με …»
- Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς: «Όταν γεράσεις κι ασπρίσεις …Την ομορφιά σου αγάπησαν στ’ αλήθεια ή σαν ψέμα»
- Χένρι Μίλλερ: «Αν οι άνθρωποι σταματήσουν να πιστεύουν ότι κάποια μέρα θα γίνουν θεοί, τότε σίγουρα θα …»
- Μια φορά κι έναν καιρό ο Έσσε μας είπε: «Όταν φοβόμαστε κάποιον είναι γιατί …»
- 5 φορές που ο Ίψεν είχε δίκιο (και είπε όσα φοβόμασταν να παραδεχτούμε)
- 20 λυτρωτικά αποφθέγματα του Καρλ Γιουνγκ ελέγχουν το ασυνείδητό μας
