Τα κάλαντα αποτελούν ένα σημαντικό στοιχείο του πολιτιστικού κληρονομήματος της Ελλάδας. Πρόκειται για μια παράδοση που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά και συνεχίζεται σε πολλές περιοχές της χώρας. Τα κάλαντα αποτελούν έναν τρόπο να εκφραστούν ευχές για καλή τύχη, υγεία και ευημερία στον επόμενο χρόνο.
Τα Χριστούγεννα στην Ελλάδα μέσα από φωτογραφικές λήψεις που μας ταξιδεύουν (ΦΩΤΟ)
Είναι όμορφο που αυτή η παράδοση παραμένει ζωντανή και αντικατοπτρίζει τον πλουμιστό πολιτισμό και τις τοπικές ιδιαιτερότητες της χώρας μας κάθε Χριστούγεννα. Στα κάλαντα εκφράζουμε ευχές για τη νέα χρονιά, χρησιμοποιώντας δημοτικά τραγούδια και παραδοσιακά μουσικά όργανα. Μέσα από αυτήν την παράδοση, διατηρούνται στη ζωή και μεταφέρονται αξίες όπως η ενότητα, η ευγνωμοσύνη και η αμοιβαία στήριξη μεταξύ των ανθρώπων.
Η ποικιλία των παραλλαγών των χριστουγεννιάτικων καλάντων έχει οδηγήσει στη διάκρισή τους σε εθνικά ή αστικά και σε τοπικά ή παραδοσιακά, ανάλογα με την περιοχή. Στην Ελλάδα, έχουν καταγραφεί περισσότερες από τριάντα διαφορετικές παραλλαγές των χριστουγεννιάτικων καλάντων. Επίσης, έχουν εισαχθεί αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, τα οποία έχουν ενσωματωθεί σε ορισμένες παραδοσιακές παραλλαγές.
Σε ορισμένες περιοχές, η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα ονομάζεται “Κάλαντα” ή “Κόλιντας,” ενώ σε άλλες περιοχές δημιουργούνται καινούρια κάλαντα κάθε φορά, με σκοπό να ζητηθεί οικονομική συνδρομή για κοινωνικούς σκοπούς. Αυτή η παράδοση παρουσιάζει έναν σκωπτικό χαρακτήρα και μερικές φορές συνοδεύεται από απειλητικά δίστιχα, όταν δεν υπάρχει φιλοδώρημα ή αυτό είναι ευτελές.
Οι παραδοσιακοί στίχοι αντικατοπτρίζουν τις αρχές από τα κάλαντα της αρχαιότητας, καθώς τα παιδιά θέτουν απαιτήσεις για φιλοδώρημα, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα στοιχεία σκωπτικού χαρακτήρα.
Τα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα κάλαντα από κάθε γωνιά της Ελλάδας
Καλήν εσπέραν άρχοντες (Πανελλήνια)
Καλήν εσπέραν άρχοντες.
Κι αν εί- κι αν είναι ορισμός σας
Χριστού την θεία γέννηση
να πω- να πω στ΄ αρχοντικό σας,
Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βη- εν Βηθλεέμ τη πόλη,
οι ουρανοί αγάλλονται,
χαίρε- χαίρετ΄ η φύσις όλη,
εν τω σπηλαίω τίκτεται ,
εν φα- εν φάτνη των αλόγων,
ο βασιλεύς των ουρανών
και ποι- και ποιητής των όλων.
Κάλαντα Χριστουγέννων
Καλήν ημέραν άρχοντες
αν είναι ο ορισμός σας
Χριστού τη θεία γέννηση
να πω στ’ αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον
εν Βηθλεέμ τη πόλη
οι ουρανοί αγάλλονται
χαίρει η φύσις όλη.
Εν τω σπηλαίω τίκτεται
εν φάτνη των αλόγων
ο Βασιλεύς των ουρανών
και ποιητής των όλων.
Μες στο σχολείο μας αυτό
πέτρες να μη ραγίσουν
κι οι δάσκαλοι κι οι μαθητές
χρόνια πολλά να ζήσουν.
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι
το δο- το δόξα εν υψίστοις
και τούτο άξιον εστί
η των η των ποιμένων πίστις.
Εκ της Περσίας έρχονται
τρεις μά- τρεις μάγοι με τα δώρα
άστρο λαμπρό τους οδηγεί
χωρίς χωρίς να λείψει ώρα
Έφτασαν εις Ιερουσαλήμ
με πο- με πόθον ερωτώσι
που εγεννήθει ο Χριστός
να πα- να παν’ να τον ευρώσι
Δια χριστόν ως ήκουσεν
ο βα- ο βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχθηκε
κι εγι- κι έγινε θηριώδης
Ότι πολλά φοβήθηκε
δια την, δια την βασιλείαν
μην του την πάρει ο Χριστός
και χα- και χάσει την αξίαν.
Κάλαντα Χριστουγέννων (Μωραΐτικα)
Χριστούγεννα , Πρωτούγεννα , πρώτη γιορτή του χρόνου,
για βγάτε , δέτε , μάθετε , πως ο Χριστός γεννάται .
Γεννάται κι αναθρέφεται με μέλι και με γάλα ,
το μέλι τρων οι άρχοντες , το γάλα οι αφεντάδες
και το μελισσοβότανο να νίβοντ’ οι κυράδες!
Κυρά ψηλή ,κυρά λιγνή , κυρά γαϊτανοφρύδα ,
κυρά μου οτάν στολίζεσαι να πας στην εκκλησιά σου ,
βάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη
και τον καθάριο αυγερινό τον βάζεις δακτυλίδι .
Εμείς εδώ δεν ήρθαμε να φάμε και να πιούμε,
παρά σας αγαπούσαμε κι ηρθαμε να σας δούμε !
Δώστε μας και τον κόκκορα , δώστε μας και την κότα !
Δώστε μας και πέντ’ έξι αυγά , να πάμε σ΄ άλλη πόρτα!
Κάλαντα Θράκης
Χριστός γεννιέται, χαρά στον κόσμο,
χαρά στον κόσμο, στα παλληκάρια.
Σαράντα μέρες, σαράντα νύχτες,
η Παναγιά μας κοιλοπονούσε.
Κοιλοπονούσε, παρακαλούσε,
τους αρχαγγέλους , τους ιεράρχες.
-Σεις αρχαγγέλοι και ιεράρχες,
στη Σμύρνη πηγαίν΄τε , μαμμές να φέρ΄τε.
Άγια Μαρίνα, άγια Κατερίνα,
στη Σμύρνη πάνε , μαμμές να φέρουν.
Όσο να πάνε κι όσο να έρθουν,
η Παναγιά μας ηληυτηρώθη.
Στην κούνια τό ΄βαλαν και το κουνούσαν,
και το κουνούσαν , το τραγουδούσαν.
Σαν ήλιος λάμπει ,σα νιο φεγγάρι,
σα νιο φεγγάρι, το παλληκάρι.
Φέγγει σε τούτον το νοικοκύρη,
με τα καλά του, με τα παιδιά του,
με την καλή τη νοικοκυρά του…
22 ποιήματα για τα Χριστούγεννα – Καταγραφές μέσα από τα μάτια των ποιητών
Κάλαντα Χριστουγέννων Δωδεκανήσων
Αυτή είναι η ημέρα όπου ήλθ’ ο Λυτρωτής
από Μαριάμ Μητέρα εκ Παρθένου γεννηθείς. (2)
Άναρχος αρχήν λαμβάνει και σαρκούται ο θεός
Αγέννητος γεννάται εις την φάτνην ταπεινός. (2)
Άγγελοι το νέο λέγουν εις ποιμένας και βοσκούς
ο Αστήρ το θαύμα δείχνει εις τους μάγους και σοφούς. (2)
Οι τρεις μάγοι ξεκινάνε τ” άστρο έχουν βοηθό
τη σπηλιά ψάχνουν να βρούνε με τον άγιο θεό. (2)
Λίβανο χρυσό και σμύρνα να του παν’ επιθυμούν
τη μικρή γλυκιά μορφή του σκύβουν και την προσκυνούν. (2)
Όσοι έχετε στα ξένα να δεχτείτε με καλό ευτυχία να σας δίνει το Θεό παρακαλώ. (2)
Κάλαντα Χριστουγέννων Κρήτης
Καλήν εσπέραν άρχοντες αν είναι ορισμός σας.
Χριστού τη Θεία Γέννηση να πω στ’αρχοντικό σας.
Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει
οι ουρανοί αγάλλονται, χαίρετ’ η φύσις όλη.
Κερά καμαροτράχηλη και φεγγαρο μαγούλα
όπου τον έχεις τον υγιό το μόσχο κανακάρη,
λούζεις τον και χτενίζεις τον και στο σχολειό τον πέμπει*:
κι ο δάσκαλος τον έδειρε μ’ ένα χρυσό βεργάλι.
Και η κυρά δασκάλισσα με το μαργαριτάρι
είπαμε δα για την κερά ας πούμε για τη βάγια.
Άψε βαγίτσα το κερί, άψε και το λυχνάρι
και κάτσε και ντουχιούντιζε ίντα θα μας εβγάλεις
για απάκι για λουκάνικο για χοιρινό κομμάτι
κι από τον πύρο του βουτσιού να πιούμε μια γεμάτη.
Κι από τη μαύρη όρνιθα κανένα αυγουλάκι
κι αν το’ κάνε η γαλανή ας είναι ζευγαράκι.
Κι από το πιθαράκι σου ένα κουρούπι λάδι
κι αν είναι κι ακροπλιάτερο βαστούμε και τ’ ασκάκι.
Φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεπτοκάρυα
και φέρε και γλυκό κρασί να πιουν τα παλικάρια.
Κι αν είναι με το θέλημα άσπρη μου περιστέρα
ανοίξετε την πόρτα σας να πούμε «καλησπέρα».
Κάλαντα Ηπειρώτικα
Ελάτε εδώ γειτόνισσες
Και εσείς γειτονοπούλες,
Τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν΄ αλλάξουμε.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
Ελάτε όλες σας εδώ.(δις)
Να πάμε να γυρίσουμε
Και βάγια να σκορπίσουμε .
Να βρούμε και την Παναγιά
οπού μας φέρνει τη χαρά.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.(δις)
Κοιμάται στα τριαντάφυλλα,
γεννιέται μες στα λούλουδα.
Γεννιέται μες στα λούλουδα ,
κοιμάται στα τριαντάφυλλα.
Τα σπάργανα για το Χριστό,
ελάτε όλες σας εδώ.
Τα σπάργανα να φτιάξουμε
και το Χριστό ν΄ αλλάξουμε.
Κάλαντα Χριστουγέννων Σμύρνης
Καλὴν ἐσπέραν ἄρχοντες κι ἂν εἶναι ὁρισμός σας,
Χριστὸς γεννᾶται σήμερον ἐν Βηθλεὲμ τῇ πόλει.
Ἐν τῷ σπηλαίῳ τίκτεται, ἐν φάτνῃ τῶν ἀλόγων.
Κερὰ ψηλή, κερὰ λιγνή, κερὰ καμαροφρύδα.
Κερά μ᾿ ὅταν στολίζεσαι νὰ πᾶς στὴν ἐκκλησία.
Ἔχεις καὶ κόρην ἔμορφη ποὺ δὲν ἔχει ἱστορία.
Μῆδε στὴν πόλη βρίσκεσαι, μῆδε στὴν Καισαρεία.
Ἔχεις καὶ γιὸν στὰ γράμματα, ὑγιὸν εἰς τὸ ψαλτήρι.
Κάλαντα Χριστουγέννων Αρτάκης (Κυζίκου) Μικράς Ασίας
Καλήν εσπέραν άρχοντες
άν είναι ορισμός σας
Χριστού τή Θεία γέννηση
νά πώ στ’ αρχοντικό σας
Χριστός γεννάται σήμερον
έν Βηθλεέμ τή πόλη
οί ουρανοί αγάλλονται
χαίρει ή κτήσις όλη
Έν τώ σπηλαίω τίκτεται
έν φάτνη τών αλόγων
ό βασιλεύς τών ουρανών
καί ποιητής τών όλων
Πλήθος αγγέλων ψάλλουσι
τό δόξα έν υψίστοις
καί τούτον άξιον εστί
ή τών ποιμένων πίστις
Έκ τής Περσίας έρχονται
τρείς μάγοι μέ τά δώρα
άστρο λαμπρό τούς οδηγεί
χωρίς νά λείψει ώρα
Φτάσαντες είς Ιερουσαλήμ
μέ πόθο ερωτώσι
πού εγεννήθη ό Χριστός
νά πάν’ νά τόν ευρώσι
Διά Χριστόν ώς ήκουσε
ό βασιλεύς Ηρώδης
αμέσως εταράχτηκε
κι έγινε θηριώδης
Ότι πολλά φοβήθηκε
διά τή βασιλεία
μή τού τήν πάρει ό Χριστός
καί χάσει τήν αξία
Κράζει τούς μάγους καί ρωτά
πού ό Χριστός γεννάται
είς Βηθλεέμ ηξεύρωμεν
ώς ή Γραφή διηγάται
Τούς είπε νά υπάγουσι
καί όπου τόν ευρώσι
νά τόνε προσκυνήσωσι
νά πάν’ νά τού ειπώσι
Πώς θά υπάγει καί αυτός
γιά νά τόν προσκυνήσει
μέ δόλο ό μισάθεος
γιά νά τόν αφανίσει
Βγαίνουν οί Μάγοι τρέχουσι
καί τόν αστέρα βλέπουν
φώς θεϊκό κατήρχετο
καί μέ χαρά προστρέχουν
Γονατιστοί τόν προσκυνούν
καί δώρα τού χαρίζουν
σμύρνα χρυσούν καί λίβανο
θεό τόν εφημίζουν
Αφού τόν επροσκύνησαν
ευθύς πάλι μισεύουν
καί τόν Ηρώδη μελετούν
νά πάνε γιά νά εύρουν
Πλήν Άγγελος έξ ουρανού
ούτος τούς εμποδίζει
άλλην οδό νά πορευτούν
αυτός τούς διορίζει
Καί πάλι άλλος Άγγελος
τόν Ιωσήφ προστάζει
είς Αίγυπτο νά μεταβεί
καί εκεί νά ησυχάζει
Νά πάρει καί τήν Μαριάμ
ομού μέ τόν υϊό της
γιατί ό Ηρώδης τόν ζητεί
τόν τόκο τόν δικό της
Μή βλέποντας ό βασιλιάς
τούς μάγους νά γυρίζουν
είς Βηθλεέμ επρόσταξε
παιδί νά μήν αφήσουν
Όσα παιδιά εύρωσι
δύο χρονών καί κάτω
ευθύς νά τά περάσωσι
απ’ τά φρικτά σπαθιά των
Χιλιάδες δεκατέσσερεις
σφάζουν σέ μιά ημέρα
θρήνο κλαυθμό καί οδυρμό
είχε κάθε μητέρα
Καί εκπληρώθην τό ρηθέν
Προφήτου Ησαΐου
μετά τών άλλων προφητών
καί τού Ιερεμίου
Εδώ πού καλαντήσαμε
πέτρα νά μή ραγίσει
κι ό νοικοκύρης τού σπιτιού
χίλια χρόνια νά ζήσει.
Τα κάλαντα αποτελούν παράδοση που έχει ρίζες στην αρχαιότητα και εξελίχθηκε στη συνέχεια σε ένα δημοφιλές έθιμο στις γιορτές. Η σύνδεσή τους με τις διονυσιακές γιορτές εξηγεί τον αρχικό τους ρόλο στο να καλωσορίζουν το νέο έτος και να εκφράζουν ευχές για καλή τύχη και ευδαιμονία.
Η ετυμολογία της λέξης “κάλαντα” που προέρχεται από τις Ρωμαϊκές καλένδες αποτυπώνει τη σχέση του εθίμου με τον πρώτο μήνα του χρόνου. Είναι ενδιαφέρον πώς η πρακτική αυτή, παρά την αρχική απόρριψή της από την Εκκλησία, εξελίχθηκε και αποδείχθηκε διαχρονική.
Ελληνικά Χριστούγεννα: Τα 7 έθιμα που αναβιώνουν κάθε Δεκέμβρη
