Ο Τάσος Σαγρής, ο σκηνοθέτης της παράστασης «Μεταμόρφωση» του Κάφκα που παρουσιάζεται στο Σύγχρονο Θέατρο γράφει στη Lavart με αφορμή την παράσταση.
Το χειμώνα του 1988-1989 ήμουν 17 χρονών. Πιο ερωτευμένος από ποτέ, στρατευμένος πρώιμα στον αντιεξουσιαστικό ρομαντισμό, ήθελα να αφιερώσουμε όλη μας τη ζωή στην ποίηση, να μην δουλέψουμε ποτέ -όπως έλεγε ο Ρεμπώ μετά την Παρισινή Κομμούνα- , να ανατινάξουμε τον κόσμο και να ανατιναχθούμε μαζί του, όπως έλεγαν τα ποιήματα του Τζιμ Μόρισον και του Άλεν Γκίνσμπεργκ.
Ξαπλωμένοι διαρκώς με την αγαπημένη μου στα πατώματα, αγκαλιά, έρωτας, μεθυσμένες παρέες με πολλούς φίλους και φίλες στα παλιά μικροαστικά διαμερίσματα της πλατείας Βικτωρίας, ακούγαμε Syd Barret, Nick Drake, Joy Division και Cure, Γενιά του Χάους, Αντί, Χωρίς Περιδέραιο, την πρώτη κασέτα των Lost Bodies, 2ο Λύκειο Αθηνών στην Πλατεία Βάθης, βγαίναμε βόλτες στη Πλατεία Αμερικής, στη Κυψέλη, τα Εξάρχεια, το Στρέφη και το Πεδίο του Άρεως, διαβάζαμε πολύ λογοτεχνία, Κέρουακ, Μπάροουζ, Κάφκα, Κούντερα, βλέπαμε μανιωδώς ασπρόμαυρο σινεμά στην Λέσχη Ελλήνων Σκηνοθετών στην Τοσίτσα, και πειραματικό θέατρο, όπου μπορούσαμε να το ανακαλύψουμε, το Αντι-Θέατρο της Μαρίας Ξενουδάκη, οι παραστάσεις στο θέατρο της Μαριέττας Ριάλδη και πιο μετά η ομάδα του Κακλέα στο Παγοποιείο Φιξ στην Πατησίων, μαθητικά εισιτήρια για το Εθνικό, βόλτες στις πλατείες και ατελείωτες συζητήσεις για την αντικουλτούρα και την επανάσταση.
Ένα βροχερό βράδυ, που δεν πρόκειται να ξεχάσω ποτέ, βρέθηκα με την αγαπημένη μου, τον κολλητό μου και δύο φίλες μας, χωρίς να θυμάμαι πως και γιατί σε ένα σκοτεινό δρομάκι στα Ιλίσια, μπροστά σε ένα μισοσκότεινο κτήριο που έμοιαζε σαν γκόθικ πύργος ενός ξεπεσμένου δούκα.
Πληρώσαμε ένα χαμηλό εισιτήριο στην είσοδο, μετά από λίγο τα φώτα της αίθουσας έσβησαν και ξαφνικά βρέθηκα παντελώς απροετοίμαστος μπροστά στο υπέρτατο, μεγαλειώδες τέρας που ονομαζόταν Δημήτρης Ποταμίτης, στην παράσταση του “Μεταμόρφωση” του Franz Kafka.
Θυμάμαι το Δέος- αυτό θυμάμαι. Θυμάμαι μια παράσταση φωτισμένη με αμυδρό φώς- θυμάμαι μια αρχαία φιγούρα ενός πολύ αρχαίου θεάτρου χωρίς όμως να είναι κάτι παλιό αυτό που έβλεπα, μάλιστα όλοι μας ήμασταν σίγουροι πως μοιραζόμαστε μαζί με τον Ποταμίτη το μέλλον του κόσμου και όχι το παρελθόν του.
Και αυτός είχε έρθει να πας προειδοποιήσει για ένα φρικτό, σκοτεινό μέλλον, αυτό σίγουρα το θυμάμαι, το σκοτεινό μέλλον για το οποίο μας προειδοποίησε εκείνο το βράδυ, ήρθε, το ζήσαμε τελικά!
Η Μεταμόρφωση του Δημήτρη Ποταμίτη, έτσι όπως τρεμοπαίζει στην μνήμη μου 35 χρόνια μετά, αποκάλυπτε το βαθύτερο τραύμα σε μια εποχή που το “τραύμα” δεν είχε γίνει ακόμα μόδα στα πανεπιστήμια και τις αίθουσες διαλέξεων, αποκάλυπτε την ικανότητα όλων μας να μεταμορφωθούμε, ήταν μια βιωμένη αναφορά στον ιερό τρόμο γιατί η μεταμόρφωση δεν είναι απαραίτητα προς το καλύτερο, υπάρχουν μεταμορφώσεις που αποκαλύπτουν το βαθύτερο σκοτάδι του κόσμου, αυτό που κρύβεται μέσα μας.
Όποιος αναρωτιέται “τί απέγινε ο Δημήτρης Ποταμίτης”, η απάντηση μου είναι αυτή: ξεχάστηκε όπως όλα τα σημαντικά πράγματα μες την οχλοβοή και τη ρουτίνα του κόσμου, ενός κόσμου ανίκανου να κατανοήσει και να αξιολογήσει το μέγεθος της τέχνης και όλων αυτών των πραγμάτων και των καταστάσεων και τον συναισθημάτων που δεν υπάρχει κώδικας μέτρησης τους. Άλλωστε το χάραγμα που αφήνει μια παράσταση στην ψυχή σου για χρόνια δεν έχει ανακαλυφθεί ταμειακή μηχανή για να το υπολογίσει.
Από την άλλη, οφείλω να απαντήσω στον εαυτό μου τί απέγινε εκείνο το παιδί που είδε εκείνη την παράσταση εκείνο το βράδυ- αυτό είναι ίσως πολύ πιο δύσκολο να απαντηθεί.
Νιώθω πως έχω ένα χρέος απέναντι στους καλλιτέχνες και τους επαναστάτες του παρελθόντος που οι προσπάθειες τους έμειναν μισές, γιατί κάθε προσπάθεια μας μένει μισή τελικά, καθώς η Ιστορία συνεχίζεται μες τους αιώνες.
Με κάποιο τρόπο σηκώνοντας αυτό το σπασμένο κόκκινο νήμα συνεχίζουμε να φτιάχνουμε τα δικά μας ημιτελή τραγούδια, τις δικές μας εξερευνητικές περιπέτειες προς την εσωτερική μας άβυσσο, προς την έκσταση, τον έρωτα και τις ανολοκλήρωτες επαναστάσεις της εποχής μας.
Υπό αυτή τη λογική, σκηνοθετώντας τη “Μεταμόρφωση” 35 χρόνια μετά από εκείνη τη σκοτεινή ρομαντική βραδιά στο θέατρο του Δημήτρη Ποταμίτη ξανασυναντώ εκείνο τον ερωτευμένο έφηβο, περιπλανιέμαι ξανά και ξανά στην ίδια παράξενη, τρομακτική ιστορία, στη χειμωνιάτική Αθήνα ή τη Πράγα του Κάφκα ή τις άλλες μητροπόλεις του κόσμου- αυτές τις παλιές, πολυδαίδαλες πόλεις που φιλοξενούν και διαμορφώνουν τα αιώνια όνειρα και τους καθημερινούς εφιάλτες μας.
Ο νεαρός ήρωας του Φραντς Κάφκα, Γκρέγκορ Σάμσα, ξυπνά ακόμα και σήμερα, κάθε πρωί, σε κάθε πλευρά της Ευρώπης, πηγαίνει με βήματα βαριά και αποθαρρυμένα στην ίδια βαρετή δουλειά, μέχρι εκείνο το πρωινό που… “ξύπνησε από ένα κακό όνειρο και βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σε γιγαντιαίο παράσιτο… Τί μου συνέβη συλλογίστηκε;”
Τί θα συμβεί σε όσους δεν μπορούν να υπακούσουν τους κανόνες και τις εντολές της οικονομίας, σε όσους δεν θα μπορέσουν να επαναλάβουν ξανά και ξανά τις ίδιες επιβεβλημένες μηχανικές κινήσεις; Οι μέρες γίνονται όλο και πιο σκοτεινές και τα βράδια απαγορεύεται να συναντιόμαστε πλέον, οι πλατείες φρουρούνται από την αστυνομία, είμαστε όλοι εξαντλημένοι και οι διαταγές της κυβέρνησης έρχονται με μήνυμα στο κινητό.
Οι άνθρωποι κοιτάζουν ο ένας τον άλλον με καχυποψία σαν όλοι να κουβαλάνε μέσα τους μια αρρώστια που κατατρώει την ψυχή τους. Η κούραση, η αμφιβολία, ο φόβος, το διαρκές άγχος, οι κρίσεις πανικού χαρακώνουν τα πρόσωπα μας, έχουμε ξεχάσει να φροντίζουμε πραγματικά ο ένας τον άλλον, αν και τώρα αυτό είναι απαραίτητο περισσότερο από ποτέ.
Περιπλανιέμαι και αναζητώ μια έξοδο κινδύνου. Με κάποιο τρόπο πρέπει να βρεθεί μια έξοδος κινδύνου. Όπως λέει και ο Boy “περιμένουμε να πεθάνουν οι γονείς μας για να φύγουμε από εδώ” αλλά εγώ έχω ήδη φύγει πολύ μακριά, έχω περιπλανηθεί στις 5 ηπείρους και γύρισα πάντα, μετά από καιρό, πίσω στην Ομόνοια, τα Εξάρχεια, τη Πλατεία Βικτωρίας. Τώρα ξέρω πως δεν υπάρχει κανένας τόπος για να κρυφτώ από τον εαυτό μου.
Τα αντικείμενα και τα πρόσωπα μοιάζουν να ανατινάζονται και την ίδια στιγμή να μένουν ακίνητα σαν μια παλιά φθαρμένη φωτογραφία μιας μεγάλης έκρηξης.
Η τέχνη, το θέατρο, η μουσική, οι άνθρωποι της τέχνης, οι άνθρωποι που υπηρετούν τη τέχνη, οι άνθρωποι που βρίσκουν θεραπεία σε αυτή. Μανιασμένοι ετοιμάζουμε παραστάσεις συνωμοτώντας ενάντια στους νόμους της αγοράς και της κυβέρνησης πιστεύοντας πως με κάποιο τρόπο χρωστάμε στη πόλη μια θεραπεία. Μια θεραπεία που θα πρέπει να ανακαλύψουμε όλοι μαζί!
Η παράσταση που σκηνοθετώ είναι αφιερωμένη στον Δημήτρη Ποταμίτη.
Η “Μεταμόρφωση” του Franz Kafka από το Ινστιτούτο Πειραματικών Τεχνών, εξερευνά μια θεατρική πράξη εξπρεσιονιστική αλλά όχι εκδηλωτική, ένα πολύ βαθύ συναίσθημα που καταπνίγεται, μένει κρυφό, ανεκδήλωτο. Μηχανισμοί της νεύρωσης, ανατινάξεις του βαθύτερου εαυτού που καμία μορφή ψυχανάλυσης δεν μπορεί να κατανοήσει. Συμπαθητικές, τρυφερές, μοναχικές τραγωδίες, οι εποχές που αλλάζουν και όμως όλα μένουν ίδια για πάντα· έως την στιγμή της εσωτερικής έκρηξης, έως τη Μεταμόρφωση.
Κείμενο: Τάσος Σαγρής
Σύγχρονο θέατρο: «Μεταμόρφωση» του Φραντς Κάφκα σε σκηνοθεσία Τάσος Σαγρής
