Οι Pagan και τα παραδοσιακά «ξόρκια» τους έγιναν γνωστοί στο ευρύ κοινό από τη διαφήμιση γνωστής εταιρείας εμφιάλωσης νερού, όπου ο ηθοποιός Τάσος Νούσιας χόρευε επιβλητικά, στον ρυθμό του progressive ethnic rock συγκροτήματος. Η πορεία των Pagan είναι αξιοσημείωτη και οι ζωντανές, διονυσιακές εμφανίσεις τους ενθρονίζουν ως επίκεντρο τον άνθρωπο της φύσης, διανθίζοντας ένα εύφορο περιβάλλον για την επιβίωση των παραδοσιακών ακουσμάτων. Συζητήσαμε με τον ιδρυτή και παραγωγό των Pagan όλες τις μουσικές ανησυχίες μας, αλλά και για την επικείμενη εμφάνιση του συγκροτήματος στις 26 Μαΐου στη Θεσσαλονίκη.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Πότε έλαμψε ως ιδέα η δημιουργία του συγκροτήματος; Μιλήστε μας για τις πρώτες μέρες έπειτα από τη δημιουργία των Pagan!
Σταύρος Τσουμάνης (Ιδρυτής, παραγωγός και μπασίστας των PAGAN) – Ο πειραματισμός γύρω από τη σύνδεση του παραδοσιακού – αρχέγονου στοιχείου με το σήμερα ωρίμαζε πάνω από εικοσαετία. Η ιδέα της δημιουργίας του συγκροτήματος έλαμψε όπως αναφέρετε όταν γνώρισα τον Μάρκο σε ένα μουσικό αντάμωμα μέσα στα βουνά της Δράμας. Συμπράξαμε μουσικά και βίωσα για πρώτη φορά τη σύνδεση με το αρχέγονο και τη μνήμη που είχα μαλλον χαμένη κάπου στη λήθη. Ένιωσα ότι ο ήχος της γκάιντας έχει πολύ μακρά ιστορία και άρχισα μία έρευνα για τον άσκαυλο, όπως είναι η γενική – επιστημονική του ονομασία.
Συνειδητοποίησα γρήγορα ότι υπάρχει σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου και ότι είχα βρει το παλαιό όργανο που θα μας συνδέσει με το αρχέγονο στοιχείο μας. Έμενε μόνο να βρω και τον τρόπο να το εντάξω μέσα σε μία μοντέρνα ενορχήστρωση, χωρίς να αλλοιωθούν τα χαρακτηριστικά, κυρίως του τρόπου που άγει ρυθμικά το βιωματικό παίξιμο. Μετά από αρκετούς πειραματισμούς ξεκίνησε το μεγάλο ταξίδι αναζήτησης της ομάδας που θα ταξίδευε την ιδέα. Με την προσάρτηση της Έβελυν και αφού ανέβηκαν και κατέβηκαν κάποιοι συνοδοιπόροι στο καράβι έκλεισε ο σχηματισμός που βλέπετε ζωντανά σήμερα. Οι πρώτες ημέρες είχαν τρομακτική δουλειά κυρίως από μέρους μου γιατί έπρεπε να μεταλαμπαδεύσω τη φιλοσοφία που θεμελίωνα τόσα χρόνια για να γίνουμε ένα σώμα. Αμέτρητες γκρουπαριστές πρόβες, συζητήσεις, ακροάσεις κλπ. Σιγά σιγά άρχισε να δένει το γκρουπ και από τότε αποστάζει διαρκώς.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Επιρροές; Ποιες ήταν οι επιρροές σας και έτσι φθάσαμε στο μίγμα που απολαμβάνουμε σήμερα; Αγαπημένες μπάντες;
Σταύρος Τσουμάνης – Αμέτρητες οι επιρροές, τα συγκροτήματα και γενικότερα οι καλλιτέχνες που μας στιγμάτισαν στο πέρασμα του χρόνου. Ο κάθε ένας από εμάς έχει τη δική του ιστορία στη μουσική και φέρει μια κουλτούρα που ζύμωσε πρώτα ως ακροατής και έπειτα ως μουσικός. Το παράδοξο είναι πως όλοι έχουμε διαφορετική διαδρομή, και γύρω από τον πυρήνα της παράδοσης και της αρχέγονης έκφρασης σχηματίσαμε το αμάλγαμα που ακούτε και βλέπετε μέχρι στιγμής. Φέραμε όλοι διάφορα συστατικά που ομογενοποιήθηκαν και γέννησαν τον ήχο των PAGAN και τη ζωντανή τους παρουσία.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Για αρκετά χρόνια αρχές γενομένης από τη δεκαετία του 90’ κάποιες folk μπάντες όπως οι Δαιμόνια Νύμφη μπήκαν σε κατηγορίες underground. Εντάσσονται και οι Pagan στο underground φάσμα όσον αφορά την αντίληψη του κοινού; Και εν τέλει, οι ταυτότητες των ειδών που εξυπηρετούν και που δεν εξυπηρετούν;
Σταύρος Τσουμάνης – Πιστεύω ότι πρακτικά δεν υφίσταται πλέον η έννοια underground. Στο παρελθόν χρησιμοποιήθηκε για να προσδιορίσει μουσικά ρεύματα και καλλιτέχνες που δεν ανήκαν σε κάποια μεγάλη δισκογραφική εταιρεία, και κατά συνέπεια δεν είχαν την ανάλογη προώθηση και το marketing που συνόδευε τα συμβόλαια. Δεν υπήρχε άλλος τρόπος για να μάθει μαζικά ο κόσμος τη μουσική σου. Ο Frank Zappa έλεγε πως underground είναι οτιδήποτε δεν είναι mainstream και πρέπει να «σκάψεις» μόνος για να το βρεις.
Σημερα το διαδίκτυο δίνει τη δυνατότητα σε όλους να παρουσιάσουν το έργο τους και να κάνουν μόνοι τους την προώθηση, που αν είναι εύστοχη υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες να διαδοθεί στο ευρύ κοινό. Εμείς δεν συνεργαζόμαστε προσωρινά με κάποια δισκογραφική εταιρεία όποτε θεωρητικά και εφόσον δεν έχει
trendy χαρακτηριστικά η μουσική μας ανήκουμε σε μια underground σκηνή. Πρακτικά όμως είμαστε on the ground γιατί και μόνο που δίνω αυτή τη συνέντευξη το SEO μας ανεβαίνει.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Πώς πραγματοποιούνται οι δημιουργίες σας; Πώς φτάνουμε να έχουμε το αποτέλεσμα που έχουμε; Φαίνεστε πολύ ενωμένοι ως ομάδα!
Σταύρος Τσουμάνης – Όλα ξεκινούν από μία ιδέα. Είναι πολύ σημαντικό να υπάρχει μια αφορμή, μία πηγή έμπνευσης. Π.χ. το «Hydro» γεννήθηκε όταν μου ζητήθηκε ένα κομμάτι – μουσική επένδυση για μία καμπάνια με οικολογικές προεκτάσεις για γνωστή βιομηχανία νερού, το οποίο θα χόρευε ο Τάσος Νούσιας. .Έτσι τα στοιχεία ήταν «νερο, γη, χορός» δηλαδή απόλυτα PAGAN. Ξεκινάει ένας μουσικός διαλογισμός μέσω αυτών των στοιχείων, ανοίγει ένα κανάλι με το σύμπαν και κάποια στιγμή γεννιέται το σποράκι, που είναι η βασική μελωδία με την ρυθμική αγωγή της. Η υλοποίηση του τελικού έργου γίνεται από την ομάδα που βάζει το χώμα, το λίπασμα, το νερό και την αγάπη για να μεγαλώσει και να πάρει ζωή η δημιουργία. Όλα βιολογικά!
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Η παραδοσιακή μουσική που υπηρετείτε έχει αναμφίβολα ιστορικό αποτύπωμα. Τί ρόλο παίζει για εσάς η ελληνική ιστορία;
Σταύρος Τσουμάνης – Προσπαθούμε όσο μπορούμε να μην ξεχνάμε την ιστορία είτε ελληνική είτε ξένη γιατί διαφορετικά «είμαστε υποχρεωμένοι να την ξαναζήσουμε» όπως πολύ σοφά έχει ειπωθεί. Δυστυχώς βέβαια η πραγματικότητα έχει δείξει πως μάλλον δεν μας πειράζει και πολύ να τη ζούμε ξανά και ξανά και ας κοστίζει. Η παράδοση μεταλαμπαδεύει τη γνώση και τη μεταφέρει από γενιά σε γενιά βιωματικά. Η σύγχρονη καταγραφή των παραδόσεων άφησε το αποτύπωμα της τελευταίας μεταφοράς. Συνηθίζουμε να ονομάζουμε παραδοσιακή τη μουσική που υπήρχε μέχρι και πριν την πρώτη ηχογράφηση. Ονομάζεται έτσι γιατί διατηρήθηκε στον χρόνο χωρίς καταγραφή.
Αν δεν είχαμε τον τρόπο να την καταγράψουμε θα συνέχιζε να εξελίσσεται βιωματικά και για κάθε λαό θα ήταν απλά η μουσική του. Κατά κάποιο τρόπο δηλαδή η τεχνολογία ανέκοψε την πορεία της και την τοποθέτησε στην σφαίρα της ιστορίας. Σημασία έχει να μην επαναλαμβάνουμε τα λάθη του παρελθόντος και να αναζητούμε στην παράδοση το ιστορικό αποτύπωμα που αναφέρατε στην ερώτηση, γιατί ο χορός και τα πανηγύρια μας παρασύρουν και δεν δίνουμε σημασια στις ιστορίες που περιγράφουν.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Στη σύγχρονη μουσική σκηνή της χώρας μας, σε αρκετές περιπτώσεις συναντάμε παραδοσιακές μελωδίες σε metal τραγούδια και μάλιστα με αναπάντεχα μεγάλη επιτυχία. Θα συνεργαζόσασταν με κάποια metal μπάντα;
Σταύρος Τσουμάνης – Είναι πολύ λογικό αφού το metal σαν είδος έχει μια απλότητα και μια εκστατική διάσταση και είναι πολύ κοντά σε αυτό που πρεσβεύει ένα μεγάλο μέρος της διονυσιακής παραδοσιακής μουσικής. Πολλές μελωδίες και ρυθμοί θα μπορούσαν μέσω της ηλεκτρικής κιθάρας να γίνουν εύκολα metal riff. Πολλά παραδοσιακά κομμάτι είναι αυθεντικά rock ή metal χωρίς το distortion, αν και η γκάιντα το έχει ήδη με έναν τρόπο στον φυσικό της ήχο που παίζει σταθερά στη μέγιστη δυναμική. Όσον αφορά στην ενδεχόμενη συνεργασία, ποτε δεν ξέρεις που θα σε βγάλει αυτό το ταξίδι. Όλα είναι πιθανά.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Η παραδοσιακή μουσική για χρόνια συνήθιζε να θεωρείται μουσική των “boomers” κάτι που έχει ριζικά αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Ποια θεωρείτε ότι είναι η βασική αιτία που βιώνουμε αυτή την τρυφερή επιστροφή στις ρίζες;
Σταύρος Τσουμάνης – Είναι λογικό να θεωρούνταν μουσική της μεταπολεμικής γενιάς γιατί κυριαρχούσε σε σχέση με τις τότε νέες τάσεις. Ο περισσότερος κόσμος ζούσε ακόμη στα χωριά, και τα μέσα αναπαραγωγής της μουσικής δεν ήταν διαδεδομένα στον βαθμό που είναι σήμερα ώστε να αποκτήσουν οι νέοι καινούργια ακούσματα. Αν και δεν γνωρίζουμε τις ηλικίες των κομματιών που επιβίωσαν μέχρι σήμερα, είναι σίγουρο πως κάποιο ψυχοακουστικό συστατικό τους υπάρχει καταγεγραμμένο στη γενετική μας μνήμη. Όταν συντονιζόμαστε με ήχους που την εμπεριέχουν κάτι ξυπνάει εσωτερικά και συνδεόμαστε με τις ρίζες μας.
Ο κύριος λόγος της επιστροφής είναι ο κορεσμός που επήλθε μετά τον οργασμό της μουσικής παραγωγής των προηγούμενων 50 ετών. Αποτελεί την τελευταία αυθεντική ανάμνηση που μπορεί μεν να είναι πολύ παλιά, ακούγεται όμως φρέσκια γιατί τώρα αντιληφθήκαμε τη σοφία που κρύβει. Το ρεύμα επιστροφής που όλο και μεγαλώνει ενέχει βέβαια τον κίνδυνο της μετατροπής της παράδοσης σε μόδα της εποχής. Πιστεύω όμως ότι τελικά θα μας δώσει τα εφόδια για να την εξελίξουμε κάτι που δεν κάναμε στο παρελθόν γιατί δεν είχαμε τα μέσα.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Θεωρείτε πως η ethnic μουσική μπορεί να είναι ένα κάλεσμα προς τον σύγχρονο άνθρωπο, ώστε να έρθει κοντύτερα με τη φύση του και αν ναι σε ποιον βαθμό;
Σταύρος Τσουμάνης – Η επιστροφή στη μουσική της ρίζας έχει αναπόφευκτα και αντίκτυπο στον τρόπο που βλέπουμε τη φύση και κυρίως ποσό τη θυσιάζουμε στον βωμό της σύγχρονης παραγωγής. Αρκεί να ξυπνήσουν οι μνήμες των προγόνων μας που ζούσαν σε απόλυτη αρμονία μαζί της. Υπήρχε άλλη σχέση σεβασμού στο παρελθόν, γιατί ο άνθρωπος εξαρτιόνταν άμεσα από αυτή. Σημερα εξακολουθούμε να εξαρτόμαστε αλλά η ζωή στις πόλεις δεν μας αφήνει να το δούμε. Πιστεύουμε ότι υπάρχουν πηγές που θα παράγουν αγαθά για πάντα με αφθονία, αλλά δεν είναι έτσι δυστυχώς. Για να έρθουμε κοντά της πρέπει πρώτα να τη σεβαστούμε ώστε να μπορεί και αυτή να μας δωρίσει πάλι τα αμέτρητα υλικά και άυλα αγαθά της.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Εάν η μουσική σας ήταν καμβάς ζωγραφικής τί εικόνα θα είχε;
Σταύρος Τσουμάνης – Έναν άνθρωπο που σκάβει στην έρημη γη για να βάλει το σποράκι της νέας ζωής.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Οι ζωντανές εμφανίσεις σας έχουν διονυσιακά αλλά και έντονα δραματουργικά χαρακτηριστικά. Μιλήστε μας για αυτό.
Σταύρος Τσουμάνης – Όλα ξεκίνησαν από το όραμα της αναβίωσης του δράματος που κρύβουν τα τραγούδια. Η είσοδος της Έβελυν στην ομάδα ήταν το εφαλτήριο για την εισαγωγή των θεατρικών στοιχείων στις ζωντανές εμφανίσεις. Η πορεία της στο θέατρο Άττις και η φιλοσοφία που πρεσβεύει για την αναγωγή στον ανθρώπινο πυρήνα, ήταν πολύ κοντά σε αυτό που πρεσβεύουμε οι PAGAN. Έτσι η ένταξη της σωματικότητας στο performance ήρθε σαν μια φυσιολογική εξέλιξη. Επίσης ο κάθε ένας από εμάς, και εννοώ όλους τους ανθρώπους, έχει ένα κύριο αρχέτυπο πάνω πάνω στο οποίο χτίζουμε τη ζωή μας.
Κάποιες φορές το καταπιέζουμε και το κρατάμε σε αδράνεια γιατί οι απαιτήσεις της ζωής σε οδηγούν σε άλλα μονοπάτια και δε σε αφήνουν να απελευθερώσεις τις θεμελιώδεις τάσεις σου. Έτσι εμείς έχουμε τον σαμάνο (Μάρκος), τον σοφό (Βασίλης), τον πολεμιστή (Σωτήρης) τον κυνηγό (Δημήτρης) τον ρήγα (Σταύρος) και τη μάγισσα (Έβελυν). Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά χρειάστηκαν ένα δέσιμο και έτσι ήρθε στην οικογένεια μας και η Marlene όπου ανέλαβε τη σκηνοθετική επιμέλεια του εγχειρήματος που διαρκώς ωριμάζει και μεγαλώνει. Σκοπός μας είναι μέσω της σύνδεσης με τη ζωντανή μας έκφανση να απελευθερωθούμε για λίγο όλοι από τη συμβατικότητα και να σκάψουμε βαθιά για να δούμε καθαρά των αληθινό μας εαυτό.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Κατά έναν τρόπο είστε μεταξύ των διασωστών της πολύτιμης ελληνικής μουσικής παράδοσης. Αισθάνεστε αυτό το «βάρος»;
Σταύρος Τσουμάνης – Η αλήθεια είναι πως το εγχείρημα δεν ξεκίνησε με αυτή την προοπτική της διάσωσης. Αυτό το κάνουν άνθρωποι ταγμένοι σε αυτό το ιερό έργο του οποίου οι προεκτάσεις είναι αμέτρητες. Εγώ προσωπικά γοητεύτηκα από τη δύναμη των βιωματικών αποσταγμάτων της παραδοσιακής μας μουσικής, και προσπάθησα να αποκωδικοποιήσω το dna αυτής που ένιωθα πως μου ταιριάζει, ώστε να γράψω καινούργια μουσική με αυτό το στίγμα. Σε αυτά τα νερά οδηγείται ακούσια και το καράβι μας. Σε καινούργια και πρωτότυπα έργα βασισμένα στη σοφία της ρίζας μας. Εκτός από τα λίγα παραδοσιακά τραγούδια που επιλέχθηκαν βιωματικά στο πέρασμα του χρόνου, τα περισσότερα κομμάτια είναι δικά μας, και είναι πολύ συγκινητικό το ότι μας ρωτάνε αν είναι παραδοσιακά. Σημαίνει ότι κάτι πιάσαμε. Αυτό που ίσως ταπεινά να προσφέραμε ήταν η διάσωση της αλήθειας κάποιων λίγων. Πολλές φορές η παράδοση συντηρεί ακόμη και λάθη γλωσσικής φύσης που οδηγούν σε τελείως λανθασμένα συμπεράσματα και εικόνες για την ιστορία που περιγράφουν. Ετσι μετά από ενδελεχή έρευνα διορθώσαμε κάποια μικρά λάθη και αποκαταστήσαμε την ιστορική αλήθεια σε λίγα από αυτά.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Τα προτάγματα είναι τόσο διαφορετικά στη σημερινή ζωή σε σχέση με αυτή πριν 200 χρόνια. Τί σημαίνει πρόοδος για εσάς; Ο άνθρωπος τα κατάφερε; Αν ναι, σε ποιον βαθμό και ποιούς τομείς ίσως δεν τα κατάφερε τόσο καλά;
Σταύρος Τσουμάνης – Οι ικανότητες του ανθρώπου είναι εκπληκτικές. Φτάσαμε σε μία τεχνολογική κορύφωση μόλις μέσα σε 200 χρόνια, και τώρα με την είσοδο της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας ξεκινάει ένα νέο αγνώστου προορισμού ταξίδι προς το μέλλον. Δεν πρέπει με τίποτα να ξεχάσουμε πως όλη αυτή η εξέλιξη αποτελεί μόλις την τελευταία σελίδα της μακράς ανθρώπινης ιστορίας. Αν δεν στηρίξουμε την εκθετική ανάπτυξη που ζούμε πάνω σε αξίες όπως ο αλτρουισμός και η αλληλεγγύη, τότε υπάρχει κίνδυνος τα θεμέλια του οικοδομήματος να είναι σαθρά και να γκρεμιστεί πιο γρήγορα από ότι χτίστηκε.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Θεωρείται πως σύγχρονα κομμάτια θα χαρακτηρίζονται παραδοσιακά και αυτά ύστερα από 100 ή 150 χρόνια;
Σταύρος Τσουμάνης – Όπως προανέφερα η παραδοσιακή μουσική διατηρήθηκε με τη βιωματική μεταφορά. Οπότε όχι δεν θα χαρακτηρίζονται παραδοσιακά γιατί θα υπάρχουν κάπου αποτυπωμένα. Θα αποτελούν σημείο αναφοράς για τις μελλοντικές δημιουργίες και ας ελπίσουμε ότι τότε θα γράφει μουσική και ο άνθρωπος.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Μιλήστε μας για την παράστασή σας “Erothanatos” που σε λίγες μέρες θα την παρουσιάσετε στη Θεσσαλονίκη.
Σταύρος Τσουμάνης – Στον Μύλο θα παρουσιάσουμε την πρώτη μας ολοκληρωμένη performance. Επειδή η θεματολογία των κομματιών βασίζεται στις δύο μεγαλύτερες δυνάμεις της ζωής, τον έρωτα και τον θάνατο, δανειστήκαμε τον τίτλο από την ομώνυμη ποιητική συλλογή του Leonard Wheeler, που αν και αντιδάνειο περικλείει πολύ εύστοχα τις δύο έννοιες που υμνούμε στο ζωντανό έργο μας.
Αγγέλικα Αγόρα (Lavart) – Επόμενα σχέδιά σας;
Σταύρος Τσουμάνης – Βραχυπρόθεσμα σκοπεύουμε να κάνουμε αυτό το καλοκαίρι τις πρώτες μας εμφανίσεις σε διάφορα σημεία στην Ελλάδα και να ταξιδέψουμε την παράσταση. Μακροπρόθεσμα ετοιμάζουμε νέες κυκλοφορίες, συζητάμε κάποιες σημαντικές συνεργασίες και σχεδιάζουμε έναν πολύ δυνατό χειμώνα. Πιστεύουμε πολύ στη φυσική ροή των πραγμάτων και δουλεύουμε σκληρά για το μέλλον σε πείσμα των καιρών.
Συνέντευξη: Αγγέλικα Αγόρα
Επιμέλεια: Δημήτρης Φαργκάνης
