Η αληθινή ταυτότητα της Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι παραμένει μυστήριο εδώ και αιώνες, με συνεχείς εικασίες και θεωρίες.
Είναι πρόσωπο πραγματικό, δημιούργημα της φαντασίας του; Απαντάει σε μνήμες της μητέρας του ή μήπως είναι αυτοπροσωπογραφία; Παρόλο που το 2005 νέα στοιχεία φάνηκαν να δίνουν οριστική απάντηση, υπάρχουν και άλλες θεωρίες που συνεχίζουν να συζητιούνται.
Λεονάρντο Ντα Βίντσι: Πίνακες, τεχνικές και τα «μυστικά» μιας ευφυΐας
Η Λίζα ντελ Τζοκόντο (Λίζα Γκεραρντίνι)
Με βάση τις αποκαλύψεις του 2005, θεωρείται πιθανότερο η Μόνα Λίζα να απεικονίζει τη Λίζα Γκεραρντίνι, σύζυγο του Φλωρεντινού εμπόρου μεταξιού Φραντσέσκο ντελ Τζοκόντο. Ο Γερμανός ιστορικός Δρ. Άρμιν Σλέχτερ ανακάλυψε χειρόγραφο σημείωμα του 1503 στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, που αναφέρει πως ο ντα Βίντσι ζωγράφιζε την Λίζα ντελ Τζοκόντο κατά την περίοδο που θεωρείται πως φιλοτεχνήθηκε η Μόνα Λίζα.
Συμπίπτει και με βιογραφία του ντα Βίντσι του 16ου αιώνα από τον Τζόρτζο Βαζάρι, όπου το έργο αναφέρεται ως “La Gioconda” στα ιταλικά (που θεωρείται παράγωγο του επωνύμου του συζύγου της “Τζοκόντο”), “La Jaconde” στα γαλλικά, και Mona Lisa στα αγγλικά. (Το “Mona” στα αγγλικά θεωρείται συντόμευση του ιταλικού “Ma Donna”, που σημαίνει “Η Κυρία μου”). Ωστόσο, ο Βαζάρι φημίζεται για τις ανακρίβειές του, καθιστώντας τον κάπως αναξιόπιστη πηγή.
Όμως, το γεγονός πως ο ντα Βίντσι ασχολήθηκε με τον πίνακα για 4 χρόνια, τον μετακινούσε συνεχώς, και δεν τον παρέδωσε σε κανένα πελάτη, κάνει λιγότερο πιθανή την εκδοχή του απλού, παραγγελμένου πορτρέτου.
Ένα πορτρέτο του καλλιτέχνη ως νεαρού άνδρα;
Πριν το 2005, οι θεωρίες για την ταυτότητα ή την έμπνευση της Μόνα Λίζα κυμαίνονταν από λογικές έως εξωφρενικές. Μια ευρέως διαδεδομένη άποψη ήταν πως η Μόνα Λίζα ήταν στην πραγματικότητα αυτοπροσωπογραφία του ντα Βίντσι, με πολλούς μελετητές να συγκρίνουν τη μύτη και τα μάτια της με αυτά του καλλιτέχνη σε άλλα αυτοπροσωπογραφίες. Αν ίσχυε, ο πίνακας θα έπρεπε να απεικονίζει τον νεαρό ντα Βίντσι, όχι τον εαυτό του στα 50 του, ο οποίος δε μοιάζει καθόλου με τη νεαρή Μόνα Λίζα.
Τζιαν Τζιάκομο Καπρόττι
Ίσως πιο πιθανή είναι η θεωρία πως η Μόνα Λίζα απεικονίζει τον αγαπημένο μαθητή του ντα Βίντσι, Τζιαν Τζιάκομο Καπρόττι, ντυμένο γυναίκα. Από τα 10 του στο εργαστήριο του ντα Βίντσι, ο ταραξίας Καπρόττι ονομαζόταν χαϊδευτικά “Σαλαι“, ή “μικρός διάβολος”. Στην ηλικία των 20, όταν φιλοτεχνήθηκε και η Μόνα Λίζα, λέγεται πως ήταν εραστής του ντα Βίντσι, εξηγώντας τα νεανικά, σαγηνευτικά χαρακτηριστικά της. Ο Καπρόττι εμφανίζεται σε πολλά έργα του ντα Βίντσι, όπως στον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή (1513), και υπάρχουν ομοιότητες στα πρόσωπά τους.
Ένα δημιούργημα της φαντασίας του καλλιτέχνη
Μια ακόμα αξιόπιστη θεωρία υποστηρίζει πως η Μόνα Λίζα είναι μια “finzione”, δηλαδή δημιούργημα της φαντασίας του ντα Βίντσι, αποδεικνύοντας το ασύγκριτο πνεύμα του καλλιτέχνη. Ίσως, όπως υποστηρίζουν κάποιοι, δημιούργησε το πρόσωπό της συνδυάζοντας στοιχεία από διάφορες γυναίκες, επιλέγοντας τα πιο ελκυστικά χαρακτηριστικά για να φτιάξει μια ιδεατή ομορφιά. Ο ψυχαναλυτής Σίγκμουντ Φρόιντ ερμήνευσε το χαμόγελο της Μόνα Λίζα ως μια καταπιεσμένη μνήμη της μητέρας του ντα Βίντσι, Κατερίνας, συνδέοντάς το με το θέμα της μητρότητας που κυριαρχούσε στο έργο του.
Παρ’ όλα αυτά, η πιο συναρπαστική θεωρία ίσως είναι πως η Μόνα Λίζα παραμένει ένα άλυτο μυστήριο, μια “finzione” που αντικατοπτρίζει την ιδιοφυία και την αστείρευτη δημιουργικότητα του ντα Βίντσι.
