Η Δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα που θα μπορούσαμε να έχουμε συγκριτικά με τα υπόλοιπα, αλλά γιατί την έχουμε συνδέσει αποκλειστικά με την πλειοψηφία;
Στον σύγχρονο κόσμο η δημοκρατία σημαίνει πλειοψηφία όμως αυτό μπορεί να αναδείξει τα οφέλη της δημοκρατίας ή να τα καταπνίξει; Μήπως η δικαιοσύνη δεν μπορεί να συνυπάρξει με την ιδέα πως το δίκαιο οριοθετείται μέσω της πλειοψηφίας κι όχι βάση αντικειμενικών στοιχείων;
Ο Max Nordau, ο Ούγγρος γιατρός και συγγραφέας του 19ου αιώνα, εξέφρασε τις απόψεις του για τις επαναστάσεις και την κυριαρχία της πλειοψηφίας στο έργο του “Τα κατά συνθήκη ψεύδη”.
Ο Nordau μας καταθέτει πως οι επαναστάσεις, ενώ φαινομενικά αποσκοπούν στην εκπλήρωση των λαϊκών επιθυμιών, συχνά καταλήγουν στην καταπίεση των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των μειονοτήτων με την εξουσία της πλειοψηφίας.
Η προοπτική αυτή αναδεικνύει τους πιθανούς κινδύνους της ανεξέλεγκτης εξουσίας της πλειοψηφίας, όπου η βούληση της πλειοψηφίας μπορεί να οδηγήσει στην παραμέληση ή την καταπίεση των μειονοτικών φωνών και δικαιωμάτων.
Η ανησυχία του Nordau ευθυγραμμίζεται με τις ευρύτερες συζητήσεις στην πολιτική φιλοσοφία και την κοινωνιολογία σχετικά με τις πιθανές αρνητικές συνέπειες της κυριαρχίας της πλειοψηφίας.
Πρόσθετες απόψεις συγγραφέων και κοινωνιολόγων σχετικά με τις προκλήσεις και τους κινδύνους που συνδέονται με την τυραννία της πλειοψηφίας θα διαβάσουμε ακολούθως.
Στο έργο του “Η δημοκρατία στην Αμερική”, ο Tocqueville προειδοποίησε για την “τυραννία της πλειοψηφίας”. Υποστήριξε ότι σε μια δημοκρατία, η πλειοψηφία θα μπορούσε να ασκήσει καταπιεστική επιρροή στις μειονοτικές ομάδες, οδηγώντας δυνητικά σε απώλεια των ατομικών ελευθεριών και καταπνίγοντας την ποικιλομορφία της σκέψης.
Ο Mill, στο θεμελιώδες έργο του “Περί ελευθερίας”, συζήτησε την ιδέα της τυραννίας της πλειοψηφίας. Υποστήριξε ότι ακόμη και σε μια δημοκρατία, η πλειοψηφία δεν θα πρέπει να έχει απεριόριστη εξουσία επί των ατόμων. Ο Μιλλ υπογράμμισε τη σημασία της προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων και της ελευθερίας της έκφρασης, ιδίως όταν αντιμετωπίζει την πιθανή ομογενοποιητική επιρροή της πλειοψηφίας.
Ο φιλόσοφος Karl Popper, στο βιβλίο του “Η ανοικτή κοινωνία και οι εχθροί της”, επέκρινε αυτό που ονόμασε “τυραννία της πλειοψηφίας”. Ο Popper υποστήριξε ότι μια κοινωνία που εκτιμά την ατομική ελευθερία και τη δημοκρατία πρέπει να προστατεύει από την πιθανή κατάχρηση της εξουσίας από την πλειοψηφία. Τόνισε τη σημασία των θεσμών που διασφαλίζουν τα ατομικά δικαιώματα και εμποδίζουν την πλειοψηφία να γίνει καταπιεστική.
Ο Rawls, στο επιδραστικό έργο του “Μια θεωρία της δικαιοσύνης”, πρότεινε την έννοια του “πέπλου της άγνοιας”. Υποστήριξε ότι οι δίκαιες και δίκαιες κοινωνικές ρυθμίσεις θα επιλέγονταν εάν τα άτομα δεν γνώριζαν τη θέση ή την ταυτότητά τους στην κοινωνία. Η ιδέα αυτή αμφισβητεί την πιθανή προκατάληψη που μπορεί να έχουν οι πλειοψηφίες έναντι των μειονοτήτων, ενθαρρύνοντας μια πιο αμερόληπτη εξέταση της δικαιοσύνης.
Οι προβληματισμοί για την κυριαρχία της πλειοψηφίας στη σύγχρονη Δημοκρατία
Οι κοινωνιολόγοι έχουν εκφράσει διάφορες ανησυχίες σχετικά με τους περιορισμούς της σύγχρονης δημοκρατίας, ιδίως όσον αφορά την έμφαση που δίνεται στην κυριαρχία της πλειοψηφίας έναντι της αξιοκρατίας.
Ενώ η δημοκρατία θεωρείται γενικά ένα σύστημα που επιτρέπει την εκπροσώπηση και τη λήψη αποφάσεων από την πλειοψηφία, ορισμένοι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν ότι αυτή η προσέγγιση μπορεί να έχει ορισμένα μειονεκτήματα και να οδηγήσει σε πιθανά προβλήματα.
1. Τυραννία της πλειοψηφίας: Μία από τις πρωταρχικές ανησυχίες είναι το ενδεχόμενο τυραννίας της πλειοψηφίας, όπως συζητήθηκε από στοχαστές όπως ο Alexis de Tocqueville και ο John Stuart Mill. Σε ένα σύστημα όπου οι αποφάσεις βασίζονται αποκλειστικά στη βούληση της πλειοψηφίας, υπάρχει ο κίνδυνος να αγνοηθούν τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των μειονοτικών ομάδων. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στην περιθωριοποίηση ή την καταπίεση ατόμων ή κοινοτήτων με διαφορετικές απόψεις, αξίες ή χαρακτηριστικά.
2. Έλλειψη εμπειρογνωμοσύνης και επάρκειας: Ο κανόνας της πλειοψηφίας δεν διασφαλίζει απαραίτητα ότι αυτοί που λαμβάνουν τις αποφάσεις διαθέτουν την εμπειρογνωμοσύνη ή την επάρκεια που απαιτείται για την αποτελεσματική διακυβέρνηση. Οι αποφάσεις που βασίζονται αποκλειστικά στη λαϊκή γνώμη μπορεί να μην ευθυγραμμίζονται πάντα με τα καλύτερα συμφέροντα της κοινωνίας και οι αξιοκρατικές αρχές που δίνουν προτεραιότητα στην ικανότητα και τη γνώση μπορεί να παραμεληθούν.
3. Λαϊκισμός και βραχυπρόθεσμος προσανατολισμός:Οι κοινωνιολόγοι εκφράζουν ανησυχίες για την άνοδο του λαϊκισμού εντός των δημοκρατικών συστημάτων. Οι λαϊκιστές ηγέτες μπορεί να απευθύνονται στα συναισθήματα και τις προτιμήσεις της πλειοψηφίας χωρίς απαραίτητα να λαμβάνουν υπόψη τις μακροπρόθεσμες συνέπειες ή την εμπειρογνωμοσύνη που απαιτείται για την αποτελεσματική διακυβέρνηση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε βραχυπρόθεσμες πολιτικές που μπορεί να μην αντιμετωπίζουν σύνθετες, διαρκείς κοινωνικές προκλήσεις.
4. Ανισότητα και αντιπροσώπευση: Η έμφαση στον κανόνα της πλειοψηφίας μπορεί να μην αντιμετωπίζει επαρκώς τα ζητήματα της ανισότητας και της υποεκπροσώπησης. Οι μειονοτικές ομάδες, είτε με βάση τη φυλή, το φύλο, την κοινωνικοοικονομική κατάσταση ή άλλους παράγοντες, μπορεί να θεωρούν δύσκολο να εκπροσωπηθούν και να αντιμετωπιστούν επαρκώς οι ανησυχίες τους σε ένα σύστημα που δίνει προτεραιότητα στην αριθμητική υπεροχή.
5. Εκπαιδευτικές ανισότητες: Ανησυχίες προκύπτουν επίσης από τις εκπαιδευτικές ανισότητες εντός των κοινωνιών. Εάν οι εκπαιδευτικές ευκαιρίες είναι άνισες, όσοι έχουν καλύτερη πρόσβαση στην εκπαίδευση είναι πιθανότερο να είναι εφοδιασμένοι με τις γνώσεις και τις δεξιότητες που απαιτούνται για την αποτελεσματική συμμετοχή στις δημοκρατικές διαδικασίες. Αυτό μπορεί να επιδεινώσει περαιτέρω τις ανισότητες και να υπονομεύσει το δημοκρατικό ιδεώδες της ίσης εκπροσώπησης.
Ποια θα ήταν η λύση;
Ορισμένοι κοινωνιολόγοι υποστηρίζουν μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση που ενσωματώνει αξιοκρατικές αρχές στο δημοκρατικό σύστημα.
Αυτό θα περιελάμβανε την εξέταση των προσόντων, των ικανοτήτων και της εμπειρογνωμοσύνης των ατόμων στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων παράλληλα με τη λαϊκή συμβολή. Η αξιοκρατία, όταν συνδυάζεται με δημοκρατικές αρχές, αποσκοπεί στην επίτευξη μιας πιο δίκαιης και ενημερωμένης δομής διακυβέρνησης. Τα ερωτήματα πολλά και οι απαντήσεις ακόμη περισσότερες!
Σίγουρα, αισθανόμαστε πως λείπει μια τέτοια συζήτηση από τη δημόσια σφαίρα και είναι κρίμα να ανθίζει μονάχα στις ακαδημαϊκές αίθουσες.
20 αποφθέγματα του Στάινμπεκ: «Κανένας δε θέλει συμβουλές, μόνο επιβεβαίωση»
