Η συνειδητή ύπαρξη είναι ίσως από τους δυσκολότερους στόχους που μπορεί κάποιος να φέρει εις πέρας. Ο Πεσσόα περιγράφει αυτή τη στιγμή με ιδιαίτερα σαφή τρόπο ώστε να αντιληφθούμε το μέγεθος της πλάνης.
Ποια ήταν η ζωή του Πεσσόα;
Ο ποιητής ο Φερνάντο Πεσσόα (Fernando António Nogueira Pessoa) γεννήθηκε στη Λισαβόνα της Πορτογαλίας. Μετά το θάνατο του πατέρα του όταν ο Πεσσόα ήταν πέντε ετών, η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε έναν πρόξενο, με αποτέλεσμα η οικογένεια να μετακομίσει στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής. Εκεί, ο Πεσσόα φοίτησε σε αγγλικό σχολείο. Στην ηλικία των δεκατριών ετών επέστρεψε στην Πορτογαλία για μια ετήσια επίσκεψη και επέστρεψε μόνιμα το 1905. Φοίτησε για λίγο στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας και σύντομα άρχισε να δημοσιεύει κριτικές, πεζά και ποίηση, ενώ παράλληλα εργαζόταν ως μεταφραστής.
Κατά τη διάρκεια της ζωής του, το εκτεταμένο δημιουργικό έργο του Πεσσόα εμφανιζόταν κυρίως σε περιοδικά. Δημοσίευσε μόνο τρεις ποιητικές συλλογές στα αγγλικά -Αντίνοος (1918), Σονέτα (1918) και Αγγλικά ποιήματα (1921)- και μία στα πορτογαλικά, Mensagem (1933).
Το 1914, την ίδια χρονιά που δημοσιεύτηκε το πρώτο του ποίημα, ο Πεσσόα ανέπτυξε τρεις πρωταρχικές λογοτεχνικές περσόνες ή «ετερώνυμα», οι οποίες έγιναν κεντρικές στο έργο του: Ο Αλμπέρτο Καέιρο, ένας αμόρφωτος αλλά φιλοσοφημένος επαρχιώτης ποιητής που γράφει σε ελεύθερο στίχο ο Ρικάρντο Ρέις, ένας γιατρός εμπνευσμένος από τον Οράτιο, που συνθέτει επίσημες ωδές και ο Αλβάρο ντε Κάμπος, ένας ναυπηγός μηχανικός που επηρεάστηκε από τον Γουόλτ Γουίτμαν και τους Ιταλούς φουτουριστές. Ο Πεσσόα έγραφε επίσης με το δικό του όνομα, αν και αναφερόταν σε αυτή την παραγωγή ως έργο του «ορθώνυμου» του, μιας άλλης λογοτεχνικής περσόνας. Ενώ άλλοι συγγραφείς της εποχής του, όπως ο Έζρα Πάουντ και ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε, χρησιμοποιούσαν λογοτεχνικές περσόνες, ο Πεσσόα προίκισε με μοναδικό τρόπο τα ετερώνυμά του με ξεχωριστές ταυτότητες, με τη δική τους ψυχολογία, αισθητική και ιδεολογία. Το όραμά του για την ταυτότητα ως ρευστή και πολύπλευρη, μαζί με την κριτική του στη συμβατική συγγραφή, προδιέγραψε τις μεταμοντέρνες ιδέες.
Αργότερα, ο Πεσσόα εισήγαγε τον «ημιετερώνυμο» Μπερνάρντο Σοάρες, του οποίου το εκτεταμένο μυθιστορηματικό ημερολόγιο που γράφτηκε επί 20 χρόνια και συγκεντρώθηκε μετά θάνατον έγινε το« Βιβλίο της Ανησυχίας». Επιπλέον, δημιούργησε πολλά άλλα ετερώνυμα, όπως ο φιλόσοφος António Mora, ο δοκιμιογράφος Baron of Teive, ο κριτικός λογοτεχνίας Thomas Crosse και ο συνεργάτης του I.I. Crosse, ο ποιητής Coelho Pacheco, ο αστρολόγος Raphael Baldaya και πολλοί άλλοι, συνολικά τουλάχιστον 72 διαφορετικές περσόνες.
Ο Πεσσόα απεβίωσε στη Λισαβόνα το 1935 από κίρρωση του ήπατος. Μόνο μετά το θάνατό του το έργο του απέκτησε ευρεία αναγνώριση. Ο Χάρολντ Μπλουμ, στο βιβλίο του The Western Canon, συμπεριέλαβε τον Πεσσόα μεταξύ των 26 συγγραφέων στους οποίους πίστωσε τη διαμόρφωση των ορίων της δυτικής λογοτεχνίας.
(Διαβάστε το απόσπασμα από το βιβλίο της ανησυχίας παρακάτω)
19 αποφθέγματα του Φερνάντο Πεσσόα: «Το πιο χυδαίο στα όνειρα είναι πως…»
Φερνάντο Πεσσόα «Το βιβλίο της Ανησυχίας»
Ξαφνικά, λες και κάποιο πεπρωμένο μαγικό με γιάτρεψε από μια τύφλωση παλιά, με αποτελέσματα εκπληκτικά κι αιφνίδια, σηκώνω το κεφάλι πάνω από την ανώνυμη μου ύπαρξη, για να γνωρίσω το πώς ζω.
Και βλέπω πως ό,τι έκανα, ό,τι σκέφτηκα κι ό,τι υπήρξα, είναι ένα είδος αυτοεξαπάτησης και τρέλας.
Μένω έκθαμβος μπροστά σ’ αυτά που κατάφερα να μη δω. Στέκω άφωνος μπροστά σ’ αυτό που ήμουν και που σήμερα βλέπω πως τελικά δεν είμαι.
Βλέπω, σαν μια έκταση αχανή κάτω από μια ακτίδα φωτός που σκίζει ξαφνικά τα σύννεφα, τη ζωή μου που πέρασε· και διαπιστώνω, με μια κατάπληξη μεταφυσική, σε ποιο βαθμό οι κινήσεις μου οι πιο σίγουρες, οι ιδέες μου οι πιο σοφές και οι πιο λογικοί μου στόχοι, δεν υπήρξαν τελικά παρά ένα είδος μέθης έμφυτης, μία τρέλα φυσιολογική, μία πλήρης άγνοια. Ούτε καν υποκρίθηκα, το ρόλο μου τον παίξαν άλλοι για λογαριασμό μου. Δεν υπήρξα ο ηθοποιός, μα οι κινήσεις του.
Ό,τι έκανα, σκέφτηκα ή υπήρξα, δεν είναι παρά μια υποταγή, είτε σ’ ένα ον τεχνητό που εξέλαβα ως εαυτό μου, διότι δρούσα ξεκινώντας από αυτό προς τα έξω, είτε στο βάρος των περιστάσεων, όπου συμπεριέλαβα ακόμη και τον αέρα που ανέπνεα.
Είμαι, σ’ αυτή τη στιγμή της διαύγειας, ένα πλάσμα ξαφνικά μοναχικό, που βλέπει τον εαυτό του εξόριστο όταν όλη του τη ζωή την πέρασε πολίτης.
Μέχρι και στις σκέψεις μου τις πιο μύχιες — δεν ήμουν εγώ.
Με πιάνει, λοιπόν, ένας τρόμος της ζωής σαρκαστικός, μια σύγχυση που ξεπερνάει τα όρια της συνειδητής μου ατομικότητας.
Καταλαβαίνω πως υπήρξα μόνο σφάλμα και πλάνη, που δεν έζησα ποτέ, πως υπήρξα μόνο στο βαθμό που γέμισα το χρόνο με συνείδηση και σκέψη.
Για τον εαυτό μου έχω την αίσθηση κάποιου που ξυπνάει μετά από έναν ύπνο γεμάτο με όνειρα πραγματικά ή κάποιου που απελευθερώθηκε ξαφνικά, μ’ ένα σεισμό, από το λιγοστό φως της φυλακής που είχε συνηθίσει.
Και με βαραίνει, στ’ αλήθεια, με βαραίνει σαν μια καταδίκη στη γνώση, αυτή η αιφνίδια συνειδητοποίηση της αληθινής μου ατομικότητας, αυτής που πάντα υπνοβατούσε ανάμεσα σ’ αυτό που αισθανόταν κι αυτό που έβλεπε.
Είναι τόσο δύσκολο να περιγράφει κανείς τι αισθάνεται όταν αισθάνεται πως πράγματι υπάρχει, πως η ψυχή του είναι μια ενότητα πραγματική, τόσο δύσκολο που δεν βρίσκω ανθρώπινες λέξεις για να το ορίσω.
Δεν ξέρω αν, όπως νομίζω, έχω πυρετό ή αν μόλις γιατρεύτηκα από τον πυρετό του να κοιμάμαι τη ζωή.
Ναι, το ξαναλέω, είμαι ένας ταξιδιώτης που βρίσκεται ξαφνικά σε μια πόλη άγνωστη, χωρίς να ξέρει πώς έφτασε μέχρι εκεί’ κι έρχονται έτσι στο νου μου οι περιπτώσεις των ανθρώπων που χάνουν τη μνήμη τους, και γίνονται άλλοι για πολύ καιρό.
Για πολύ καιρό υπήρξα άλλος —από τη γέννησή μου κι από την εποχή που απέκτησα συνείδηση— και σήμερα ξυπνάω, στη μέση μιας γέφυρας, γερμένος πάνω απ’ το ποτάμι, και γνωρίζοντας πως τώρα υπάρχω πολύ πιο σταθερός απ’ ό,τι υπήρξα μέχρι τώρα.
Η πόλη όμως μου είναι ξένη, οι δρόμοι άγνωστοι, κι ο πόνος μου δε βρίσκει γιατρειά. Περιμένω λοιπόν, σκυμμένος πάνω απ’ το ποτάμι, να μου περάσει η αλήθεια, και να επανέλθω πλαστός και άχρηστος, ευφυής και φυσιολογικός.
Δεν ήταν παρά μια στιγμή, πέρασε κιόλας. Βλέπω και πάλι τα έπιπλα γύρω μου, τα σχέδια πάνω στο φθαρμένο χαρτί των τοίχων, τον ήλιο μέσα από τα σκονισμένα τζάμια.
Είδα την αλήθεια για μια στιγμή. Υπήρξα μια στιγμή με τη συνείδηση μου αυτό που είναι οι μεγάλοι άνδρες στη ζωή.
Φέρνω στο νου μου τις πράξεις και τα λόγια τους, κι αναρωτιέμαι αν κι αυτοί κάποια στιγμή ενέδωσαν στον πειρασμό του Δαίμονα της Πραγματικότητας.
Ζωή είναι η άγνοια του εαυτού σου.
Σκέψη είναι η ανεπαρκής γνώση του εαυτού σου.
Η ξαφνική όμως γνώση του εαυτού σου, σε μια τέτοια καθαρτήρια στιγμή, είναι για σένα η άμεση αντίληψη της έννοιας της ενδόμυχης μονάδας, του μαγικού λόγου της ψυχής.
Μα η αιφνίδια λάμψη καίει τα πάντα, αναλώνει τα πάντα. Μας απογυμνώνει ακόμη κι από τον εαυτό μας.
Δεν ήταν παρά μια στιγμή, και με είδα.
Ύστερα δεν θα ξέρω ούτε καν να πω τι ήμουν.
Και, τελικά, νυστάζω, γιατί μου φαίνεται, χωρίς να ξέρω γιατί, πως το νόημα όλων αυτών είναι ο ύπνος.
Διαβάστε περισσότερα λογοτεχνικά αποσπάσματα παρακάτω:
- Πώς ερωτεύονται οι νέοι σήμερα; «παράξενα παιδιά προτιμούν να καυλώνουν εξ αποστάσεως παρά…»
- Λεό Μπουσκάλια: «Τα πρόσωπα των ανθρώπων που αγαπάτε δε θα είναι ίδια το πρωί…»
- Έρμαν Έσσε: «Δεν είναι δική μου δουλειά να κρίνω τη ζωή ενός άλλου ανθρώπου. Πρέπει να κρίνω…»
- 11 ασυμβίβαστα αποφθέγματα του Κάβάφη: «Ο παντρεμένος ζει σαν …και ο ανύπανδρος ζει σαν …
- Είχε δίκιο ο Φερνάντο Πεσσόα: «Είμαι αυτός που νομίζω; Μα νομίζω πως είμαι τόσο πολλά πράγματα…»
- Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές: «Ένας άντρας καταλαβαίνει πότε αρχίζει να γερνάει: όταν αρχίζει και μοιάζει με …»
- Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς: «Όταν γεράσεις κι ασπρίσεις …Την ομορφιά σου αγάπησαν στ’ αλήθεια ή σαν ψέμα»
- Χένρι Μίλλερ: «Αν οι άνθρωποι σταματήσουν να πιστεύουν ότι κάποια μέρα θα γίνουν θεοί, τότε σίγουρα θα …»
- Μια φορά κι έναν καιρό ο Έσσε μας είπε: «Όταν φοβόμαστε κάποιον είναι γιατί …»
- 5 φορές που ο Ίψεν είχε δίκιο (και είπε όσα φοβόμασταν να παραδεχτούμε)
