Ο Πλάτων είχε προβλέψει την εποχή μας: «Καταλήγεις να σε κυβερνούν…»

Σε μια εποχή διακριτικής παραπληροφόρησης και θορύβου από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ο Πλάτωνας επανέρχεται στην επιφάνεια.

Μια από τις πιο ανησυχητικές του ιδέες βρίσκεται στην πολιτεία εξακολουθεί και αντηχεί δυναμικά και σήμερα: «Μια από τις τιμωρίες που δεν καταδέχεσαι να ασχοληθείς με την πολιτική είναι ότι καταλήγεις να σε κυβερνούν οι κατώτεροί σου».

Ο Πλάτωνας στην Πολιτεία κατασκευάζει ένα δυστοπικό όραμα διακυβέρνησης, παρουσιάζοντας αρκετά παραδείγματα. Δημιουργώντας με αυτό ως αφορμή το πως θα έπρεπε να είναι η εκπαίδευση, η δικαιοσύνη και η αναζήτηση της αλήθειας στα ανώτερα θεμέλια μιας νόμιμης πολιτείας.

Γιατί οι αξιότεροι παραμένουν σιωπηλοί;

Όταν η ηγεσία καταλαμβάνει από τους ανάξιους και ο δημόσιος λόγος παραμελείται, η αλήθεια και η δικαιοσύνη γίνονται βάρη που σηκώνουν πολύ λίγοι.

Η εικόνα του φιλοσόφου που αποσύρεται από την πολιτική ζωή, όπως την απεικονίζει ο Πλάτων δεν είναι απάθεια, είναι κριτική. Όταν οι ικανοί δε συμμετέχουν στη διακυβέρνηση, ο χώρος γεμίζει από εκείνους που είναι ακατάλληλοι να ηγηθούν και η κοινωνία πρέπει να υποστεί τις συνέπειες αυτής της ανισορροπίας.

Οι ιδέες του Πλάτωνα δεν αποτελούν μέρος ενός νοσταλγικού ιδεώδους, είναι ένα αυστηρό πλαίσιο για τη κατανόηση της ηθικής ευθραυστότητας της εξουσίας, της αποδέσμευσης των πολιτών και της πολιτικής ευθύνης ως πράξεων φροντίδας.

Η σιωπή λοιπόν δεν είναι ευγένεια. Είναι συνυπεύθυνη, όταν παραμένουμε σιωπηλοί μπροστά στη κακή ηγεσία, ή ηχώ που ακολουθεί φέρει πάντα το όνομά μας.

Ας διαβάσουμε ένα απόσπασμα από την «Πολιτεία» σε νεοελληνική απόδοση:

Αλμπέρ Καμύ: «Το μεγάλο εμπόδιο για να ξεφύγουμε από την κρίση…»

Λέγε μου λοιπόν τώρα: το να δείχνει κανείς πως θέλει κάτι, με το να δείχνει πως δεν το θέλει, και το να επιθυμεί να πάρει κατιτί, με το να αρνιέται να το πάρει, και το να δέχεται πρόθυμα, με το να το αποστρέφεται, θα τις πάρεις όλες αυτές τις ενέργειες ή τα πάθη (γιατί ως προς αυτό δεν υπάρχει καμιά διαφορά) για πράγματα αντίθετα μεταξύ τους ή όχι;
Μα βέβαια αντίθετα.
Τί λοιπόν; την πείνα και τη δίψα και όλες γενικά τις επιθυμίες καθώς πάλι και τη θέληση και τη βούληση, δε θα τα βάλεις όλ᾽ αυτά κάπου εκεί μαζί με αυτές τις ιδιότητες που αναφέραμε τώρα δα; Δε θα πεις, παραδείγματος χάρη, πως η ψυχή του ανθρώπου που επιθυμεί κατιτί αισθάνεται ένα σπρώξιμο προς εκείνο που επιθυμεί, ή πως δέχεται πρόθυμα το πράγμα που θα ήθελε να το έχει, ή πως πάλι, σε περίπτωση που θέλει κάτι ν᾽ αποχτήσει, δίνει έτσι μ᾽ ένα νεύμα στον εαυτό της τη συγκατάθεσή της, σαν να τη ρωτούσε κάποιος, δείχνοντας έτσι όλη της τη λαχτάρα για την απόχτησή του;
Μάλιστα.
Τί δε; το να μην ορέγεται, το να μη θέλει, το να μην επιθυμεί δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να αποστρέφεται και να σπρώχνει μακριά της, και δε θα βάλομε αυτές τις ενέργειες της ψυχής σ᾽ όλα τα αντίθετα μ᾽ εκείνα που είπαμε πριν;
Πώς όχι;
Αφού έτσι είναι το πράγμα, δε θα πούμε λοιπόν πως έχομε ένα είδος επιθυμίες και ανάμεσα σ᾽ αυτές δυο προπάντων φανερότερες, εκείνες που λέμε πείνα και δίψα;
Θα πούμε.
Και πως η μια είναι επιθυμία πιοτού κι η άλλη τροφής;
Ναι.
Κι όσο είναι αυτό η δίψα, είναι άραγε επιθυμία της ψυχής για τίποτα περισσότερο απ᾽ αυτό που λέγαμε; Δηλαδή η δίψα είναι άραγε δίψα ζεστού ή κρύου ή πολλού ή λίγου πιοτού, ή και μ᾽ ένα λόγο ενός τέτοιου ή τέτοιου πιοτού; Ή, αν μαζί με τη δίψα [437e] υπάρχει και η έννοια της ζέστης, ήθελε παρουσιάσει και την πρόσθετη επιθυμία του ψυχρού, καθώς και την επιθυμία του ζεστού, αν είχε μαζί της την έννοια της ψυχρότητας; Και αν με την παρουσία της εννοίας του πολλού είναι πολλή η δίψα, θα γεννήσει την επιθυμία του πολλού πιοτού, και αν είναι λίγη του λίγου; Η καθαυτό όμως δίψα δε θα ήταν ποτέ επιθυμία για κανένα άλλο πράγμα παρά για κείνο που είναι το φυσικό της αντικείμενο, δηλαδή απλώς του πιοτού, καθώς και η πείνα απλώς της τροφής.
Μάλιστα, έτσι είναι· η καθεμιά καθαυτό επιθυμία είναι επιθυμία μόνο του καθαυτό φυσικού της αντικειμένου· το να είναι όμως το αντικείμενο αυτό τέτοιο ή τέτοιο, το χρωστά στις πρόσθετες εκείνες έννοιες.
Πρόσεξε μόνο μη μας βρει κανείς πως δεν το ᾽χομε ξεκαθαρίσει καλά το ζήτημα και μας κάμει να τα χάσουμε, αν μας πει πως κανείς δεν επιθυμεί απλώς πιοτό, αλλά καλό πιοτό, και όχι φαΐ, αλλά καλό φαΐ. Γιατί όλοι φυσικά επιθυμούν τα καλά· αν λοιπόν η δίψα είναι επιθυμία, θα ήταν επιθυμία για κάποιο καλό πράγμα, είτε πιοτό είναι είτε ό,τι άλλο εκείνο που επιθυμεί· το ίδιο και για τις άλλες επιθυμίες.
Ίσως και να ᾽χει κάποιο δίκιο εκείνος που θα ᾽κανε αυτή την παρατήρηση.
Ναι, μα όσα πράγματα αναφέρονται σ᾽ έν᾽ άλλο πράγμα [438b] είναι τέτοια ή τέτοια εξαιτίας της αναφοράς, καθώς μου φαίνεται, που έχουν σε μιαν ορισμένη ποιότητα, τα καθαυτό όμως πράγματα αναφέρονται στο καθαυτό μόνο αντικείμενό τους.
Δεν το κατάλαβα.
Δεν καταλαβαίνεις πως το μεγαλύτερο είναι τέτοιο, που να είναι μεγαλύτερο από κάποιο άλλο;
Βεβαιότατα.
Από κάτι δηλαδή μικρότερό του;
Ναι.
Και το πολύ μεγαλύτερο από το πολύ μικρότερο;
Ναι.
Άραγε λοιπόν κι ένα που ήταν κάποτε μεγαλύτερο από ένα που ήταν κάποτε μικρότερο, κι ένα που θα είναι στο μέλλον μεγαλύτερο από ένα που θα ᾽ναι στο μέλλον μικρότερο;
Πώς όχι;