Νίκος Καζαντζάκης: «πιστεύω ακλόνητα στην ανισότητα των ανθρώπων»

Ο Νίκος Καζαντζάκης στα ταξιδιωτικά του και συγκεκριμένα στο Ταξιδεύοντας – Ιαπωνία μας βάζει σ’ έναν προβληματισμό.

Εάν δε γνωρίζετε τη γραφή του Νίκου Καζαντζάκη θα σας φανούν περίεργες και ξένες οι παρακάτω διατυπώσεις του αλλά είναι σημαντικό να αναφερθεί πως ο Καζαντζάκης άλλαζε τις φιλοσοφικές προβληματικές του ανάλογα με τη χώρα που επισκεπτόταν. Ήταν μαζί με τους άρχοντες, με τους δούλους, με τους αριστερούς, με τους δεξιούς αλλά όλα αυτά για μια στιγμή όσο διαρκούσε το ταξίδι του, στο οποίο δανειζόταν τα παπούτσια του λαού που επισκεπτόταν, έπειτα τα αφαιρούσε και έκλεινε το παράθυρο της ιδιαίτερης ενσυναίσθησής του.

Η καταγραφή του μοιάζει να βρίσκεται σε ντελίριο και προσπαθεί να ενσωματωθεί με το περιβάλλον, ώστε να γίνει ένα με το τοπίο της επίσκεψής του.

Νίκος Καζαντζάκης: «Αυτό που έχει σημασία γιε μου, δεν είναι να κάμεις το γύρο του κόσμου, είναι να…»

Με γνώμονα τα παραπάνω ας μελετήσουμε τη φράση του Καζαντζάκη από το έργο του Ταξιδεύοντας – Ιαπωνία:

“Δικαιοσύνη θα πει: ο φύσει δούλος να εχτελεί χρέη δούλου κι ο φύσει άρχοντας, χρέη άρχοντα. Γιατί πιστεύω ακλόνητα στην ανισότητα των ανθρώπων. Κι αν σήμερα στην εποχή που ζούμε, μια τίμια ψυχή έχει χρέος να μισεί τη σημερινή οργάνωση του κόσμου, είναι όχι γιατί υπάρχουν αρχόντοι και δούλοι, παρά γιατί οι αρχόντοι οι σημερινοί έχασαν τις παλιές αρχοντικές αρετές και κατάντησαν μέσα τους δούλοι.”

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας – Ιαπωνία

«Δικαιοσύνη σημαίνει: ο φυσικός δούλος πρέπει να κάνει τα καθήκοντα του δούλου και ο φυσικός άρχοντας τα καθήκοντα του άρχοντα»

Ο Καζαντζάκης αναφέρεται σε μια έννοια «φυσικών» ρόλων μέσα στην κοινωνία. Φαίνεται να υποστηρίζει μια μορφή δικαιοσύνης όπου τα άτομα εκπληρώνουν ρόλους που ευθυγραμμίζονται με την έμφυτη φύση ή τις ικανότητές τους. Η ιδέα αυτή παραπέμπει στις κλασικές αντιλήψεις περί ιεραρχικής τάξης, που θυμίζουν τις φιλοσοφίες του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, οι οποίοι πίστευαν στους φυσικούς ρόλους μέσα σε μια καλά οργανωμένη κοινωνία.

«Γιατί πιστεύω ακράδαντα στην ανισότητα των ανθρώπων»

Εδώ, ο Καζαντζάκης δηλώνει ρητά την πίστη του στην εγγενή ανισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Αυτό υποδηλώνει ότι θεωρεί τις διαφορές στις ικανότητες, τις δυνάμεις και τις αρετές ως φυσικές και αναπόφευκτες. Αυτή η προοπτική είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενη, καθώς αμφισβητεί τις σύγχρονες απόψεις για την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη.

«Και αν σήμερα, στην εποχή που ζούμε, μια τίμια ψυχή έχει καθήκον να μισήσει την παρούσα οργάνωση του κόσμου, αυτό δεν συμβαίνει επειδή υπάρχουν άρχοντες και δούλοι, αλλά επειδή οι σημερινοί άρχοντες έχουν χάσει τις παλιές αρχοντικές αρετές και έχουν γίνει από μόνοι τους δούλοι» .

Αυτό το μέρος της φράσης ασκεί κριτική στη σύγχρονη κοινωνία. Ο Καζαντζάκης υποδηλώνει ότι το πρόβλημα δεν είναι η ύπαρξη κοινωνικών ιεραρχιών αλλά η υποβάθμιση όσων βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας. Υποστηρίζει ότι οι σύγχρονοι «άρχοντες» στερούνται τις αρετές που θα έπρεπε να χαρακτηρίζουν την αληθινή ηγεσία και την ευγένεια, όπως η σοφία, η ακεραιότητα και η αίσθηση του καθήκοντος. Αντ’ αυτού, έχουν γίνει σκλάβοι των ίδιων τους των ελαττωμάτων και των διεφθαρμένων συστημάτων που διαιωνίζουν.

Σε κάθε περίπτωση η φιλοσοφική προοπτική του Καζαντζάκη προσκαλεί σε μια βαθύτερη συζήτηση για τη φύση της δικαιοσύνης, της ηγεσίας και του ρόλου των εγγενών ικανοτήτων στον καθορισμό των κοινωνικών ρόλων.