Ο Ίψεν, μαέστρος του ρεαλισμού, ελίσσεται επιδέξια μέσα από τις περιπλοκές του ψυχολογικού δράματος, αμφισβητώντας τα κοινωνικά πρότυπα και ξετυλίγοντας τα νήματα των ρόλων των φύλων.
Το “Κουκλόσπιτο” του Ερρίκου (Χένρικ) Ίψεν εκτυλίσσεται σε μια βιτρίνα, κρύβοντας ένα υποβόσκον ρεύμα κοινωνικής κριτικής. Το έργο διαδραματίζεται ενάντια στους ασφυκτικούς κανόνες της αστικής ζωής του 19ου αιώνα και καταγράφει το ξετύλιγμα της προσεκτικά σχεδιασμένης ύπαρξης της Νόρα Χέλμερ – μιας ζωής που, όπως ένα λεπτεπίλεπτο κουκλόσπιτο, είναι επιμελώς διαμορφωμένη αλλά εγγενώς εύθραυστη.
Η Νόρα, ένα φαινομενικό υπόδειγμα γυναικείας χάρης, είναι παγιδευμένη σε έναν ιστό κοινωνικών προσδοκιών, με κάθε της κίνηση να χορογραφείται από τις ιδιοτροπίες μιας πατριαρχικής κοινωνίας. Ωστόσο, καθώς το δράμα ξεδιπλώνεται, η πρόσοψη ραγίζει, αποκαλύπτοντας την παλλόμενη ζωτικότητα μιας γυναίκας που αναζητά την αυθεντικότητα πέρα από τον κουκλίστικο ρόλο που της έχει ανατεθεί. Η πένα του Ίψεν μετατρέπεται σε νυστέρι, το οποίο αναλύει την επιδερμίδα της συζυγικής ευτυχίας και της κοινωνικής συμμόρφωσης, αποκαλύπτοντας την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων.
Ο Χένρικ Ίψεν στον «εχθρό του λαού»: Πολεμάμε για την αλήθεια γι’ αυτό είμαστε μόνοι μας…
Το κουκλόσπιτο του Ερρίκου Ίψεν
NOPA: Πρέπει να σταθώ μόνη στα πόδια μου για να γνωρίσω τον εαυτό μου και τον κόσμο γύρω μου. Γι’ αυτό δεν μπορώ να μείνω πια μαζί σου.
ΧΕΛΜΕΡ: Νόρα! Νόρα!
NOPA: Και θα φύγω αμέσως. Γι’ απόψε θα με φιλοξενήσει η Κριστίνα.
ΧΕΛΜΕΡ: Τρελάθηκες; Δεν θα το κάνεις αυτό – σου το απαγορεύω!
NOPA: Είναι ανώφελο πια να μου απαγορεύεις οτιδήποτε. Θα πάρω μαζί μου μόνο τα πράγματά μου. Από σένα δεν θέλω τίποτα, ούτε τώρα , ούτε αργότερα,
ΧΕΛΜΕΡ: Μα, αυτό είναι παρανοϊκό!
NOPA: Αύριο θα φύγω για το σπίτι μου – για το πατρικό μου, εννοώ. Σ’ εκείνα τα μέρη θα μου είναι πιο εύκολο να βρω κάτι ν’ ασχοληθώ.
ΧΕΛΜΕΡ: Και εθελοτυφλείς και είσαι άπειρη!
NOPA:Κάποια στιγμή πρέπει κι εγώ ν’ αποκτήσω πείρα, Τόρβαλντ.
ΧΕΛΜΕΡ Ν αφήνεις το σπίτι σου, τον άντρα σου και τα παιδιά σου… Τι θα πει ο κόσμος!
NOPA: Δεν με νοιάζει. Ξέρω μόνο πως αυτό χρειάζομαι τώρα
ΧΕΛΜΕΡ: Μα, είναι ντροπή! Παραμελείς το ιερότερο χρέος σου!
NOPA:Ποιο είναι κατά τη γνώμη σου το ιερότερο χρέος μου;
XEΛMEP: Εγώ πρέπει να σου το πω; Δεν είναι το χρέος σου απέναντι στον άντρα σου και στα παιδιά σου;
NOPA: Έχω κι άλλο χρέος, εξίσου ιερό.
ΧΕΛΜΕΡ: Αποκλείεται! Ποιο είν’ αυτό,
NOPA: Το χρέος απέναντι στον εαυτό μου.
XEΛMEP: Πάνω απ’ όλα είσαι σύζυγος και μάνα.
NOPA: Αυτά δεν τα δέχομαι πια. Πιστεύω πως πάνω απ’ όλα είμαι άνθρωπος, όπως εσύ… Ή, τουλάχιστον, θα προσπαθήσω να γίνω. Ξέρω καλά πως ο κόσμος θα δώσει δίκιο σ’ εσένα, Τόρβαλντ, όπως ξέρω πως και τα βιβλία αυτό γράφουν. Όμως εμένα δεν μου αρκούν πια ούτε τα λόγια του κόσμου ούτε ο σοφίες των βιβλίων. Εγώ πρέπει να καθίσω και να σκεφτώ μόνη μου, για να ξεκαθαρίσω τα πράγματα μέσα μου.
ΧΕΛΜΕΡ: Η θέση σου είν’ εδώ, στο σπίτι σου. Και για ό,τι θέλεις να ξεκαθαρίσεις μέσα σου υπάρχει ο αλάνθαστος οδηγός: η θρησκεία σου.
NOPA: Αχ, Τόρβαλντ, εγώ δεν ξέρω καλά-καλά τι είναι θρησκεία.
ΧΕΛΜΕΡ: Ορίστε;
NOPA: Εγώ ξέρω μόνο όσα μου έλεγε ο πάστορας Χάνσεν, όταν μου έκανε κατήχηση. Μου μάθαινε πως η θρησκεία είναι αυτό κι εκείνο και το άλλο. Άμα φύγω απ’ όλα αυτά και μείνω μόνη μου, θα εξετάσω κι αυτό το θέμα. Θέλω να βεβαιωθώ πως όσα έλεγε ο πάστορας Χάνσεν είναι σωστά – τουλάχιστον, σωστά για μένα.
ΧΕΛΜΕΡ: Ανήκουστο να λέει τέτοια πράγματα νέα γυναίκα! Καλά, εάν θρησκεία δεν μπορεί να είναι οδηγός σου , άσε εμένα να ξυ- πνήσω τη συνείδησή σου. Γιατί, σίγουρα, κάποια ηθικά ερεί σματα θα ‘χεις κι εσύ ως άνθρωπος. Ή όχι;
NOPA: Αυτό δεν είναι και πολύ εύκολο να τ’ απαντήσω. Γιατί δεν ξέρω τίποτα! Και γιατί είμαι κυριολεκτικά πελαγωμένη. Το μόνο που ξέρω είναι πως σκέφτομαι τελείως διαφορετικά από σένα. Και τώρα ανακαλύπτω πως οι νόμοι είναι κάτι αλλιώτικο απ’ αυτό που νόμιζα, άρα δεν είμαι βέβαιη πως είναι και σωστοί. Ώστε, μια γυναίκα δεν μπορεί να γλιτώσει από μα μεγάλη θλίψη τον ετοιμοθάνατο πατέρα της, ούτε μπορεί να γλιτώσει τη ζωή του άντρα της!
ΧΕΛΜΕΡ: Μιλάς σαν παιδί. Δεν έχεις καταλάβει την κοινωνία στην οποία ζεις!
NOPA: Όχι. Όμως θα το προσπαθήσω κι αυτό! Θέλω να ξεδιαλύνω μέσα μου ποιος έχει δίκιο, η κοινωνία ή εγώ.
ΧΕΛΜΕΡ: Είσαι άρρωστη, Νόρα. Έχεις πυρετό. Νομίζω πως έχεις χάσει κάθε ίχνος λογικής.
NOPA: Ποτέ δεν είδα τα πράγματα τόσο καθαρά και τόσο λογικά όσο απόψε.
ΧΕΛΜΕΡ: Τόσο καθαρά και τόσο λογικά που αποφάσισες ν’ αφήσεις τον άντρα σου και τα παιδιά σου;
NOPA: Ναι.
ΧΕΛΜΕΡ: Τότε, μόνο μία εξήγηση υπάρχει. Ότι δεν μ’ αγαπάς πια.
NOPA: Ακριβώς,
ΧΕΛΜΕΡ: Νόρα, πώς μπορείς να το λες αυτό;
ΝOPA: Δεν μου είναι εύκολο, Τόρβαλντ, γιατί πάντα υπήρξες καλός μαζί μου. Αλλά τι να κάνω; Δεν σ’ αγαπάω πια.
……
Γιάννης Ρίτσος: «Τι όμορφη που είσαι. Με τρομάζει ἡ ομορφιά σου. Σε πεινάω. Σε διψάω…»
