Μην σας ξεγελάσει το τελευταίο ποίημα του Καβάφη εξαιτίας της ιστορικής του αφετηρίας, ο Αλεξανδρινός ποιητής αναλύει για άλλη μια φορά τη ματαιότητα της ζωής.
Τί να πει κανείς για τον Καβάφη; Πώς αυτός ο ιεροφάντης κατάφερε να ενσωματώσει τόσο πολύπλοκα νοήματα στην ποίηση του; Η ψυχή, ο θνητός έρωτας, η πνευματική περηφάνεια, η ιστορία, η θρησκεία είναι μερικά από τα στοιχεία που αναπτύσσονται μέσα από τη γραφή του.
Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας
Σαστίσαμε στην Αντιόχειαν όταν μάθαμε
τα νέα καμώματα του Ιουλιανού.
Ο Απόλλων εξηγήθηκε με λόγου του, στην Δάφνη!
Χρησμό δεν ήθελε να δώσει (σκοτισθήκαμε!),
5
σκοπό δεν το ’χε να μιλήσει μαντικώς, αν πρώτα
δεν καθαρίζονταν το εν Δάφνη τέμενός του.
Τον ενοχλούσαν, δήλωσεν, οι γειτονεύοντες νεκροί.
Στην Δάφνη βρίσκονταν τάφοι πολλοί.—
Ένας απ’ τους εκεί ενταφιασμένους
10
ήταν ο θαυμαστός, της εκκλησίας μας δόξα,
ο άγιος, ο καλλίνικος μάρτυς Βαβύλας.
Αυτόν αινίττονταν, αυτόν φοβούνταν ο ψευτοθεός.
Όσο τον ένιωθε κοντά δεν κόταε
να βγάλει τους χρησμούς του· τσιμουδιά.
15
(Τους τρέμουνε τους μάρτυράς μας οι ψευτοθεοί.)
Ανασκουμπώθηκεν ο ανόσιος Ιουλιανός,
νεύριασε και ξεφώνιζε: «Σηκώστε, μεταφέρτε τον,
βγάλτε τον τούτον τον Βαβύλα αμέσως.
Ακούς εκεί; Ο Απόλλων ενοχλείται.
20
Σηκώστε τον, αρπάξτε τον ευθύς.
Ξεθάψτε τον, πάρτε τον όπου θέτε.
Βγάλτε τον, διώξτε τον. Παίζουμε τώρα;
Ο Απόλλων είπε να καθαρισθεί το τέμενος.»
Το πήραμε, το πήγαμε το άγιο λείψανον αλλού·
25
το πήραμε, το πήγαμε εν αγάπη κι εν τιμή.
Κι ωραία τωόντι πρόκοψε το τέμενος.
Δεν άργησε καθόλου, και φωτιά
μεγάλη κόρωσε: μια φοβερή φωτιά:
και κάηκε και το τέμενος κι ο Απόλλων.
30
Στάχτη το είδωλο· για σάρωμα, με τα σκουπίδια.
Έσκασε ο Ιουλιανός και διέδωσε —
τί άλλο θα έκαμνε — πως η φωτιά ήταν βαλτή
από τους Χριστιανούς εμάς. Ας πάει να λέει.
Δεν αποδείχθηκε· ας πάει να λέει.
35
Το ουσιώδες είναι που έσκασε.
Κωνσταντίνος Καβάφης: 8 ποιήματα ηδονής που δε θα ξεχάσουμε ποτέ!
Στο τελευταίο του ποίημα «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας» επέλεξε να ασχοληθεί με ένα ιστορικό γεγονός, το οποίο ήταν η ιδανική αφορμή, ώστε να αναπτύξει με ποιητικό τρόπο τη φθαρτότητα της ζωής.
Το τελευταίο ποίημα του Αλεξανδρινού παραπέμπει σε ένα ιστορικό γεγονός του 362 μ.Χ., το οποίο αφηγείται ο Σωκράτης, ιστορικός του 4ου αιώνα. Ακόμη και στο σκηνικό της Αντιόχειας, υπάρχει μια έμμεση αναφορά στη σημαντική επιρροή του Ναζιανζηνού, είτε ο Καβάφης τον είχε στο μυαλό του είτε όχι. Το ποίημα αφηγείται την επίσκεψη του Ιουλιανού στην Αντιόχεια ως αυτοκράτορα, ανακαλύπτοντας ότι οι ιερείς του Απόλλωνα αρνούνται να παράσχουν χρησμό.
Ο Καβάφης υποστηρίζει απερίφραστα τους χριστιανούς, εμφανές σε λεπτές εκφράσεις όπως η δεύτερη παρενθετική δήλωση του ποιήματος (“Οι ψεύτικοι θεοί έτρεμαν τους μάρτυρές μας”) . Ωστόσο, δεν τους αθωώνει, απορρίπτοντας την έννοια της αθωότητας στην ανθρώπινη ιστορία. Αντιθέτως, παρουσιάζει τα άτομα, συμπεριλαμβανομένων των χριστιανών, ως ευάλωτα με τα δικά τους πάθη και τον δειλό εγωκεντρισμό τους. Ενώ ευθυγραμμίζεται με τους χριστιανούς, ο Καβάφης αποφεύγει να προσφέρει δικαιολογίες για λογαριασμό τους. Στην πραγματικότητα, ισχυρίζεται με βλοσυρό ύφος ότι τίποτα δεν αποδείχθηκε, αφήνοντας μια υπόνοια ότι οι Χριστιανοί μπορεί να χειραγωγήθηκαν, τονίζοντας ταυτόχρονα την ανακούφισή τους για τη διαφυγή του Ιουλιανού από την αντιληπτή κακία.
Επίσης, αξίζει να σημειώσουμε την ανάλυση του Δημήτρη Λιαντίνη για το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας»:
.«..Όπως τη φωτιά της Ρώμης, στα 68 μ.Χ., είπανε ότι την έβαλε ο Νέρωνας, για να κάψει τους χριστιανούς, έτσι τη φωτιά στην Αντιόχεια είπανε ότι την έβαλαν οι χριστιανοί για να κάψουμε του έλληνες, είπανε. Εδώ ο Καβάφης υποδηλώνει ότι οι χριστιανοί, σαν ήρθε η ώρα τους, γίνανε οι άλλοι Νέρωνες. Κάποιος χρεωστούσε να κάμει αυτήν την αποκατάσταση στην Ιστορία. Να μας ειπεί, δηλαδή, τι εσήμαιναν οι διωγμοί των χριστιανών κατά των ελλήνων στα βάνδαλα χρόνια του Θεοδοσίου.
Γιατί τα σπάσαμε τ΄ αγάλματά των
γιατί τους διώξαμεν απ΄ τους ναούς των,
διόλου δεν πέθαναν γι΄ αυτό οι θεοί.
Ω γη της Ιωνίας, σένα αγαπούν ακόμη,
θα ειπεί το Ιωνικόν του ο Καβάφης. Δήλωση του αιώνιου έλληνα Καβάφη που σταθερά στους χριστιανούς είδε την πανούκλα της Ελλάδας…
… Ο Ιουλιανός μεγάλωσε σε μάντρες, αυλές και κελλιά ιερέων, ιεραρχών, επισκόπων και μητροπολιτάδων. Χρόνους και χρόνους ξεπλύθηκε το μυαλό του από τους όρθρους και τους απόδειπνους, τα στιχηράρια και τα εξαποστειλάρια. Ο Ιουλιανός είναι ο επιστήμονας θεουργός. Είναι ο αυτοκράτορας που ξέπεσε σε γραμματέα της Ιερής Συνόδου, και οργάνωσε τη διοίκηση του κράτους σύμφωνα με το εκκλησιαστικό σύστημα των χριστιανών… Ο Ιουλιανός αποκήρυξε τον ελληνικό Επίκουρο και το σκεπτικό Πύρρωνα. Και λάτρεψε τον ασιανίζοντα Πυθαγόρα με τα κοινόβια, το μυστικισμό, τη μεταμψύχωση και τις θεουργίες του…
… Στο πρόσωπο του Ιουλιανού ο Καβάφης υπαινίσσεται και συμβολίζει την αντίφαση και το μπαστάρδεμα τη σημερινού έλληνα. Που ενώ κομπάζει και φουσκώνει ότι είναι έλληνας, στην ουσία είναι χριστιανός και εβραίος. Ο Καβάφης κατανόησε βαθιά ότι έλληνας και χριστιανός ίσον η φωτιά και το νερό…
…Το «Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας» είναι το τελευταίο ποίημα. Του 1933. Και το τελευταίο ποίημα από τα πέντε για τον Ιουλιανό. Είναι η τελευταία από τις πέντε υφαρπαγές σκοπού και τα πέντε πνιχτά μαχαιρώματα στο στρατόπεδο των χριστιανών. Την ειρωνεία του σε τούτο το ποίημα την κρύβει το παρελθόν, τη σημαίνει το παρόν, και τη λέγει το μέλλον.
Η Δάφνη, το αριστοκρατικό προάστιο της Αντιόχειας, είναι το Δαφνί της Αθήνας. Ο άγιος Βαβύλας και οι τάφοι γύρω είναι η μονή Δαφνίου, που για ένα διάστημα επί φραγκοκρατίας έγινε κοιμητήρι. Το τέμενος του Απόλλωνα στη Δάφνη που κάηκε, είναι ο αρχαίος ναός του δαφναίου Απόλλωνα, που οι χριστιανοί τον γκρεμίσανε ενωρίς, και στη βάση του χτίσανε τη μονή Δαφνίου, φυλάκιο για να προσηλυτίζουν τους τελευταίους εθνικούς αθηναίους που πήγαιναν στα μυστήρια της Ελευσίνας.
(Κάποιους κίονες τους έκλεψε ο γνωστός Ελγίνος)….» (ΓΚΕΜΜΑ, ΕΙΡΩΝΕΣ, σ.225 – 250)
3 ποιήματα του Καβάφη που άλλαξαν την ιστορία της λογοτεχνίας
