Περίπου από το 2200 π.Χ. έως το 1150 π.Χ., διακρίνουμε ένα σημαντικό κεφάλαιο της προϊστορικής περιόδου των Ελλήνων, που συνδέεται με τις μετακινήσεις και τις εγκαταστάσεις των Ινδοευρωπαίων Πρωτοελλήνων.
10 μυστήρια της Αρχαίας Ελλάδας που κανείς δεν μπόρεσε να εξηγήσει
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι Ινδοευρωπαίοι Πρωτοέλληνες εγκαταστάθηκαν κυρίως στην Ήπειρο, τη βορειοδυτική Μακεδονία και τη βορειοδυτική Θεσσαλία. Ανάμεσα στο 1900 και το 1150 π.Χ., παρατηρήθηκαν μετακινήσεις μεγάλων τμημάτων των Ελλήνων προς νότο, καταλαμβάνοντας περιοχές της ευρύτερης Ελληνικής χερσονήσου. Κατά τη διάρκεια αυτών των μετακινήσεων, οι Έλληνες ήρθαν σε επαφή με προελληνικές φυλές, επηρεάζοντας και αλληλεπιδρώντας πολιτισμικά.
Αυτή η επαφή οδήγησε σε πολιτιστικές εξελίξεις και αλλαγές. Επίσης, οι Έλληνες, καθώς εγκαθίσταντο σε νέες περιοχές, διαμορφώθηκαν και διασπάστηκαν σε πολλούς διαλεκτικούς κλάδους και φυλές. Οι εθνοφυλετικές ανακατατάξεις αυτές συνέβαλαν στη διαμόρφωση της πολυμορφίας του ελληνικού κόσμου κατά την προϊστορική περίοδο.
Μακεδονία
Στη Μακεδονία κατοικούσαν οι Μακεδόνες, που είχαν πελασγική καταγωγή. Σύμφωνα με τον Ησίοδο, οι Μακεδόνες πήραν το όνομά τους από τον πρώτο βασιλιά τους, τον Μακηδόνα, ο οποίος ήταν αδελφός του Μάγνη, του Έλληνα και του Γραικού. Ο Ηρόδοτος τους συσχετίζει με τους Σπαρτιάτες και τους κατατάσσει στο “Δωρικό τε και Μακεδνόν έθνος,” μετά από τον χωρισμό από τους Πελασγούς. Αναφέρει επίσης την ύπαρξη των Παιόνων στη Μακεδονία, οι οποίοι σύμφωνα με τον Όμηρο ήταν πελασγικής καταγωγής και σύμμαχοι των Τρώων.
Σημειώνεται ότι οι Παίονες, λόγω συμμετοχής στο μέρος των Περσών, εγκατέλειψαν τη Μακεδονία και μετακινήθηκαν στη Μικρά Ασία. Επιπλέον, άλλες φυλές όπως οι Αγριάνες, που στήριξαν το Μ. Αλέξανδρο, και οι Ιλλυριοί, Θράκες και Σκύθες, ήταν γείτονες και επιχείρησαν εκστρατεία κατά των Μακεδόνων, αλλά τελικά υποτάχθηκαν.
Πελοπόννησος
Στην Πελοπόννησο, σύμφωνα με τον Παυσανία, αρχικά κατοικούσαν οι Αρκάδες και οι Αχαιοί, που θεωρούνταν αυτόχθονες. Οι Αχαιοί, όμως, διώχθηκαν από τους Δωριείς. Αν και εγκατέλειψαν την περιοχή τους, διώχνοντας παράλληλα τους Ίωνες, εγκαταστάθηκαν στην περιοχή που παλιά ονομαζόταν Αιγιαλός και πλέον έχει πάρει το όνομα τους, των Αχαιών.
Οι Αρκάδες, από την άλλη πλευρά, κατοικούσαν στη χώρα τους από την αρχή μέχρι την εποχή του Παυσανία, διατηρώντας την εδαφική τους κυριαρχία. Όσον αφορά τους Κορίνθιους, υποστηρίζεται ότι είναι νεώτεροι από τους Πελοποννήσιους.
Στον χρονικό άξονα του Πάριου (1511 π.Χ.), αναφέρεται ότι οι Δαναοί, με επικεφαλής τον Δαναό, έφτασαν στο Άργος της Πελοποννήσου από την Αίγυπτο και αναμίχθηκαν με τους Αργείους, που φυλετικά θεωρούνταν Αχαιοί. Μετά από δύο γενιές, δηλαδή πριν από τα Τρωικά, οι Φρύγες (Πέλοπες) με τον Πέλοπα έφτασαν στις Μυκήνες και αναμίχθηκαν με τους ντόπιους. Στη συνέχεια, περίπου 80 χρόνια μετά τα Τρωικά, το 1120 π.Χ., οι Δωριείς εγκαταλείπουν τη Στερεά Ελλάδα και καταλαμβάνουν πόλεις όπως Σπάρτη, Μεσσήνη, και Άργος, οδηγούμενοι από τους Ηρακλείδες.
Οι περιοχές της Πελοποννήσου κατανέμονται σε Λάκωνες, Μεσσηνίους, Αχαιούς, Αρκάδες, Αργείους, Κορίνθιους, και Ηλείους, αντίστοιχα.
Στην Πελοπόννησο, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ζούσαν επτά διαφορετικοί λαοί. Δύο από αυτούς, οι Αρκάδες και οι Κυνούριοι, θεωρούνταν αυτόχθονες και διατηρούσαν την κατοικία τους στα ίδια μέρη όπως και παλιά. Οι Αχαιοί, παρότι μετακινήθηκαν από τα αρχικά τους εδάφη, πάντα ζούσαν στην Πελοπόννησο.
Οι τέσσερις άλλοι λαοί από τους επτά, δηλαδή Δωριείς, Αιτωλοί, Δρύοπες και Λήμνιοι, θεωρούνταν επήλυδες, δηλαδή ξένοι μετανάστες. Οι Δωρικές κοινότητες ήταν πολλές και καλά γνωστές. Οι Αιτωλοί, όμως, είχαν μόνο μία κοινότητα, την Ηλεία. Η Ερμιόνη και η Ασίνη, κοντά στην Καρδαμύλη της Λακωνίας, ανήκαν στους Δρύοπες, ενώ όλοι οι Παρωρεάτες θεωρούνταν Λήμνιοι.
Οι Κυνούριοι θεωρούνταν αυτόχθονες, αλλά κάποιοι νόμιζαν ότι αρχικά ήταν Ίωνες και με την πάροδο του χρόνου μετατράπηκαν σε Δωριείς υπό την εξουσία των Άργείων, όπως και οι Ορνεάται και άλλοι περίοικοι.
Όσον αφορά τους Ίωνες, πριν από τη μετονομασία τους, ονομάζονταν Πελασγοί Αιγιαλείς. Ο ίδιος ονομαστικός μετασχηματισμός έγινε μετά τα Τρωικά, όταν η Πελοπόννησος χωρίστηκε σε επτά περιοχές: Λακωνία, Μεσσηνία, Αχαΐα, Αρκαδία, Αργολίδα, Κορινθία και Ηλεία. Από αυτές προήλθαν οι επτά ονομασίες των λαών που ζούσαν στην Πελοπόννησο: Λάκωνες, Αχαιοί, Αργείοι, Κορίνθιοι, Μεσσήνιοι, Αρκάδες και Ηλείοι.
Αττική
Στην Αττική, σύμφωνα με τον Όμηρο, κατοικούσαν πάντα οι αυτόχθονες Κεκροπίδες, οι Κραναοί, ή οι Αθηναίοι. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Αθηναίοι είχαν καταγωγή από τους Πελασγούς. Στην Αττική δεν κατοίκησαν ποτέ Πέλοπες, Δαναοί, και Κάδμοι, αλλά μόνο στην Πελοπόννησο και στη Βοιωτία. Αυτή η πεποίθηση έδινε στους Αθηναίους έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα καθαρότητας σε σχέση με τους άλλους Έλληνες.
Σύμφωνα με αρχαίους Αθηναίους συγγραφείς, όπως ο Ισοκράτης, ο Πλάτων, και ο Δημοσθένης, οι Αθηναίοι ήταν οι πιο καθαρόαιμοι Έλληνες, και αυτό το γεγονός, κατά την άποψή τους, τους έκανε έχοντες το δικαίωμα να ηγούνται των Ελλήνων. Αυτή η πεποίθηση ήταν ένας από τους παράγοντες που ενίσχυαν την αυτοεκτίμηση και τον πατριωτισμό των Αθηναίων στην αρχαία Ελλάδα.
Βοιωτία
Σύμφωνα με τον Παυσανία, στη Βοιωτία αρχικά ζούσαν οι αυτόχθονες Εκτήμονες, με περίφημο βασιλιά τον Ώγυγα, οι οποίοι όμως αφανίστηκαν λόγω επιδημίας. Μετά από αυτούς, οι Ύαντες και οι Άονες κατοίκησαν στην περιοχή. Κατά το έτος 1529 π.Χ., σύμφωνα με το Πάριο Χρονικό, οι Καδμείοι ή Θηβαίοι έφτασαν στη Βοιωτία από την Αίγυπτο, δια μέσου της Φοινίκης, και κατασκεύασαν την Θήβα.
Στη Βοιωτία, εκτός από τη Θήβα, που δεν συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο, υπήρχαν και άλλες πόλεις όπως η Γραία, Θίσθη, Αυλίδα, Υρία, Σχοίνο, Σκώλο, Θέσπεια, Μυκαλησσό, κ.α. Οι περισσότερες από αυτές συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο, δεδομένου ότι ήταν Έλληνες πόλεις. Οι Φοίνικες Καδμείοι, μετά τον Τρωικό πόλεμο, αναμείχθηκαν με τους ντόπιους και σταδιακά εξελληνίστηκαν.
Στερεά Ελλάδα
Στην αρχαιότητα, η περιοχή της Κεντρικής Ελλάδας, όπως περιγράφεται από τον Όμηρο, περιλάμβανε διάφορες περιοχές και κοινότητες. Αυτές περιελάμβαναν τον Ορχομενό των Μινυών και την Ασπληδώνα, την Αττική, τη Σαλαμίνα, τους Βοιωτούς (με πόλεις όπως η Αυλίς, η Υρία, η Σχοίνος, ο Ετεώνος, κ.ά.), τους Φωκείς (με τις πόλεις Κυπάρισσο και Πυθώ, την Υαμπόλεω και την Ανεμωρεία), τους Λοκρούς (με πόλεις όπως η Καλλίερος, η Κύνος, η Οπούς, κ.ά.), καθώς και τους Αιτωλούς (με πόλεις όπως η Χαλκίς, η Πυλήνη, η Ώλενος, κ.ά.). Η Στερεά Ελλάδα αποτελούσε έναν πλούτο κοινοτήτων με διαφορετικές ιστορίες και παραδόσεις, από Πελασγούς και Μινύες ως Βοιωτούς και Λοκρούς, συνθέτοντας ένα πολύχρωμο και πλούσιο κομμάτι της αρχαίας ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.
Εύβοια
Η νήσος Εύβοια, σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς Ησίοδο και Όμηρο, ήταν κατοικημένη από διάφορους λαούς. Οι Αβάντες, που συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο, θεωρούνταν ένας από τους κατοίκους της νήσου. Επιπλέον, η Εύβοια ονομάστηκε έτσι λόγω ενός βοδιού που πολλαπλασιάζονταν εκεί. Οι διάφοροι λαοί όπως οι Περραιβοί, οι Άβαντες και οι Κουρήτες (Χαλκιδείς) κατοικούσαν σε διάφορες περιοχές της νήσου, συνθέτοντας ένα πολύπλευρο και πλούσιο κοινωνικό και πολιτιστικό τοπίο.
Κρήτη
Στην Κρήτη, σύμφωνα με τον Όμηρο, κατοικούσαν διάφοροι λαοί όπως οι Κύδωνες, Ετεόκρητες, Πελασγοί, Δωριείς και Αχαιοί, με σημαντικές πόλεις όπως η Κνωσός, η Γόρτυνα, η Λύκαστος, η Μίλητος, η Λύκτος, το Ρύτιον, και η Φαιστός. Αρχικά, στην Κρήτη κατοικούσαν οι Ιδαίοι Δάκτυλοι ή Κουρήτες, οι οποίοι θεωρούνταν αυτόχθονες. Κατόπιν, με την άφιξη Πελασγών, Αχαιών και Δωριέων, καθώς και του Μίνωα, δημιουργήθηκε η πρώτη πολιτεία και πολιτισμός στον κόσμο, με εφευρέσεις όπως το σύνταγμα, η βουλή, οι γερουσιαστές και οι νόμοι. Ο Μίνωας, ενώνοντας τα φύλα της Κρήτης, επέτυχε θαλασσοκρατία και απώθηση ληστών, ενώ οδήγησε τους Έλληνες στον τρόπο ναυτικών εργασιών και εμπορικών δραστηριοτήτων.
Ήπειρος
Στην Ήπειρο, κατοίκησαν αρχικά οι Πελασγοί ή Γραικοί, γνωστοί και με τα τοπικά ονόματα Σελλοί, ‘Ελλοπες, Θεσπρωτοί, Μολοσοί κ.ά., οι οποίοι στη συνέχεια μετονομάστηκαν σε Έλληνες. Οι φυλές της Ήπειρου, σύμφωνα με τον Θεόπομπο, ήταν 14, ενώ σύμφωνα με το Στράβωνα ήταν 11, όλες δε Ελληνικές, όπως οι Σελλοί, Μολοσσοί, Θεσπρωτοί, Χάονες, Αθαμάνες, Κασσωπαίοι, Έλλοπες, Δρύοπες, Παραβαίοι, Αμβρακιώται, και Καύκωνες.
Οι παλαιοί συγγραφείς, όπως ο Ηρόδοτος, αναφέρουν ότι οι Πελασγοί προέρχονται από την Αίγυπτο και πως μετά τον κατακλυσμό πούλησαν δύο ιερές γυναίκες στη Λιβύη και την Ελλάδα, εκ των οποίων η μία ίδρυσε το μαντείο της Δωδώνης στην Ελλάδα. Ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι οι Πελασγοί θεωρούνταν αρχαιότατοι και ονομάζονται “Σελλοί”.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Σελλοί εγκαταστάθηκαν στη Δωδώνη και τη Βελανιδιά, ενώ ο Αριστοτέλης αναφέρει πως οι Πελασγοί είχαν ισχυρή παρουσία στην περιοχή της Ελλάδας και ιδιαίτερα στην Ήπειρο. Ο Αχιλλέας, γιος του Πηλέα και της Θέτιδας, απολάμβανε ιδιαίτερη τιμή στην Ήπειρο και ονομαζόταν “Άσπετος” στην τοπική διάλεκτο.
Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, μετά τους πρώτους βασιλείς της Ηπείρου, οι διάδοχοι εκβαρβαρώθηκαν και αμαύρωσαν τη δύναμη και τη ζωή τους. Ο πρώτος που ξεχώρισε ήταν ο Θαρύπας, ο οποίος στόλισε τις πόλεις με Ελληνικά ήθη, γράμματα και θεσπίστηκαν φιλάνθρωποι νόμοι.
Ο Θαρύπας είχε έναν γιο, τον Αλκέτα, ο οποίος παντρεύτηκε τη Φθία, κόρη του Θεσσαλού Μένωνα. Ο Μένωνας είχε διακριθεί στον λαμιακό πόλεμο και μετά τον θάνατό του, είχε μεγαλύτερη εκτίμηση από τους συμμάχους. Από τον γάμο του Αλκέτα με τη Φθία γεννήθηκαν οι κόρες Δηιδάμεια και Τρωάδα, καθώς και ο γιος Πύρρος. Αυτή η γενεαλογία αναδεικνύει τη συνέχεια της ηγετικής γραμμής στην Ήπειρο και τη συνεχιζόμενη εξέλιξη της περιοχής μετά την εποχή των πρώτων βασιλέων.
Θράκη
Η Θράκη κατοικούνταν από πολλά φύλα, τόσο ελληνικά όσο και βάρβαρα. Στην περιοχή αυτή, από τον 7ο αιώνα π.Χ., υπήρχαν ελληνικές ιωνικές αποικίες όπως τα Άβδηρα, η Δίκαια, η Στρύμη, η Μαρώνεια, η Ορθαγόρια, η Μεσημβρία-Ζώνη, η Δρυς και η Σάλη. Ελληνικές πόλεις όπως η Απολλωνία, η Οδησσός, οι Τόμοι και η Κάλλατι ιδρύθηκαν από Μιλήσιους και Μεγαρείς στη δυτική παραλία του Εύξεινου Πόντου.
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, η Θράκη γίνεται επαρχία με πρωτεύουσα την Πέρινθο. Οι ελληνικές πόλεις της διατηρούν το καθεστώς των ελεύθερων πόλεων και διατηρούν το ελληνικό σύστημα διοίκησης.
Ο Δημοσθένης αναφέρει δύο μυθολογικές ιστορίες που σχετίζονται με βασιλείς της Θράκης, τον Τηρέα και τον Εύμολπο.
Σχετικά με τον Τηρέα, αναφέρει ότι ήταν βασιλιάς των Θρακών και παντρεύτηκε την Πρόκνη, αδελφή της Φιλομήλας. Κατά τον μύθο, ο Τηρέας βίασε την αδελφή της γυναίκας του, και οι δύο γυναίκες, από αγανάκτηση, σκότωσαν τον γιο του Τηρέα. Έπειτα, φεύγοντας από τη Θράκη, μεταμορφώθηκαν σε πτηνά. Η Πρόκνη και η Φιλομήλα μεταμορφώθηκαν σε αηδόνι και χελιδόνι, ενώ ο Τηρέας σε γεράκι.
Ο Εύμολπος, άλλος βασιλιάς της Θράκης, σύμφωνα με τον Δημοσθένη, συμμετείχε σε εκστρατεία εναντίον των Αθηναίων. Οι αντιπαλότητες κατέληξαν σε μάχη, και ο Εύμολπος σκοτώθηκε, αλλά στο τέλος οι δύο πόλεις συμφιλιώθηκαν.
Η Θράκη, σύμφωνα με τον Άνδρωνα τον Αλικαρνασσέα, θεωρήθηκε ήπειρος και ήταν μια από τις πέντε αρχαίες ήπειρους, μαζί με την Ευρώπη, την Ασία, τη Λιβύη (Αφρική) και την Ωκεανία.
Μεγάλη Ελλάδα
Στη Σικελία, αρχικά, ζούσαν οι γνωστοί ως Σικανοί, με έναν περίφημο βασιλιά τον Κώκαλο. Κατά την περίοδο του Μίνωα και μετέπειτα, δημιουργήθηκαν ελληνικές αποικίες όπως η Υρία, ο Μινώας, Σέλινο κ.ά., καθώς και φοινικικές. Το ντόπιο στοιχείο συνεργάστηκε με τους Έλληνες, και η Σικελία έφτασε στο σημείο να θεωρείται ελληνικό νησί, με τις Συρακούσες να αποτελούν μια περίφημη ελληνική πόλη.
Στη Νότια Ιταλία, κάτω από την περιοχή του Μιλάνου, αρχικά ζούσαν μικρά ντόπια φύλα. Επί Περσέα και Ηρακλή, μεταφέρθηκαν εκεί Έλληνες από τους οποίους προήλθαν πολλές ελληνικές πόλεις.
Η παρουσία του ελληνικού στοιχείου ήταν τόσο έντονη που η Νότια Ιταλία ονομαζόταν “Μεγάλη Ελλάδα” (Magna Graecia). Στη συνέχεια, οι Ρωμαίοι κατέβηκαν στην περιοχή, και πολλές ελληνικές πόλεις συνεργάστηκαν με αυτούς, γεγονός που συνέβαλε στην άνοδο της ρωμαϊκής δύναμης. Η εξαίρεση ήταν η ελληνική πόλη Τάραντα, η οποία αντιστάθηκε σθεναρά στους Ρωμαίους, αλλά τελικά υπέκυψε.
Μικρά Ασία
Αρχικά, στη Μικρά Ασία, όπως αναφέρει ο Όμηρος, κατοικούσαν οι γνωστοί ως Κάρες, Τρώες, Λέλεγες, Πελασγοί και άλλοι, οι οποίοι μοιράζονταν κοινή γλώσσα και θρησκεία με τους Έλληνες, ιδιαίτερα με τους Αχαιούς. Το ενδιαφέρον είναι ότι πολλές από αυτές τις φυλές διαμέναν και στην Ευρώπη και στην Ασία. Για παράδειγμα, οι Πελασγοί κατοικούσαν στην Κρήτη, τη Θεσσαλία και την Ασία. Μετά τον τρωικό πόλεμο, δημιουργήθηκαν δύο αντίπαλες ομάδες: οι σύμμαχοι των Ατρειδών και οι σύμμαχοι των Τρώων.
Τα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα της αρχαιότητας: Έμπνευση για το σήμερα
