Τι θα γινόταν αν σας έλεγα ότι η ευτυχία δεν είναι ο τελικός στόχος και ότι ο έλεγχος είναι μια ψευδαίσθηση;
Ακούγεται ζοφερό, σωστά; Αλλά η στωική φιλοσοφία επιθυμεί να αλλάξεις τον τρόπο που σκέφτεσαι και τον τρόπο που ζεις.
Οι στωικοί από τον Μάρκο Αυρήλιο μέχρι τον Επίκτητο μάς προέτρεπαν να αγκαλιάσουμε το χάος της ζωής και ταυτόχρονα να κυριαρχήσουμε μέσα σ΄ αυτό. Δεν πρέπει να σπαταλάμε χρόνο σε καταστάσεις που δεν έχουμε υπό έλεγχο.
Ας μελετήσουμε ενδελεχέστερα αυτή την οπτική.
Αποσπάσματα από το βιβλίο «Κάθε μέρα με τους Στωικούς, 366 στοχασμοί για τη σοφία, την επιμονή και την τέχνη της ζωής».
Έλεγχος και επιλογή
«Έτσι λοιπόν, και στη ζωή, το κυριότερο καθήκον είναι το εξής: να ξεχωρίζεις τα πράγματα, να τα διακρίνεις και να λες: “Τα εξωτερικά δεν εξαρτώνται από εμένα. Η βούληση εξαρτάται από μένα. Πού θ’ αναζητήσω το καλό και το κακό; Μέσα μου, σ’ αυτά που είναι δικά μου”». Επίκτητος, Διατριβαί, 2.5.4-5
Η πιο σημαντική αρχή στη στωική φιλοσοφία είναι να αντιλαμβανόμαστε τι μπορούμε να αλλάξουμε και τι όχι. Τι εξαρτάται από εμάς και τι όχι. Όταν μια πτήση καθυστερήσει εξαιτίας της κακοκαιρίας, η θύελλα δεν θα σταματήσει να μαίνεται ακόμα και αν βάλουμε τις φωνές στο προσωπικό της αεροπορικής εταιρείας.
Όσο και αν το ευχηθούμε, δεν μπορούμε να ψηλώσουμε ή να κοντύνουμε, ή να αλλάξουμε τη χώρα όπου έχουμε γεννηθεί. Δεν μπορούμε να αναγκάσουμε κάποιον να μας συμπαθήσει, όσο σκληρά και αν προσπαθήσουμε. Και πέραν αυτού, ο χρόνος που σπαταλούμε προσπαθώντας να αλλάξουμε αυτά που δεν αλλάζουν είναι χρόνος που δεν αφιερώνουμε σε αυτά που πράγματι μπορούμε να αλλάξουμε.
Η κοινότητα της απεξάρτησης συνηθίζει να λέει την Προσευχή της Γαλήνης: «Θεέ μου, χάρισέ μου τη γαλήνη να αποδεχτώ τα πράγματα που δεν μπορώ να αλλάξω, το θάρρος να αλλάξω αυτά που μπορώ, και τη σοφία να καταλάβω τη διαφορά ανάμεσά τους». Οι τοξικομανείς δεν μπορούν να κάνουν κάτι για να αλλάξουν την κακοποίηση που υπέστησαν στην παιδική τους ηλικία. Δεν μπορούν να πάρουν πίσω τις επιλογές που έκαναν ή τον πόνο που προκάλεσαν στους γύρω τους. Μπορούν όμως να αλλάξουν το μέλλον – μέσα από τη δύναμη που έχουν την παρούσα στιγμή. Όπως είπε ο Επίκτητος, μπορούν να ελέγξουν τις επιλογές που κάνουν ακριβώς τώρα.
Το ίδιο ισχύει σήμερα και για εμάς. Αν δώσουμε προσοχή στο ποια κομμάτια της μέρας μας ανήκουν στον έλεγχό μας και ποια όχι, δεν θα είμαστε απλώς πιο χαρούμενοι, αλλά θα έχουμε κι ένα ξεκάθαρο πλεονέκτημα έναντι όσων αδυνατούν να αντιληφθούν ότι ο αγώνας που δίνουν είναι καταδικασμένος.
Όταν χάνουμε τον έλεγχο
«Η ψυχή είναι σαν μια λεκάνη με νερό, και οι εντυπώσεις σαν το φως του ήλιου που πέφτει στο νερό. Όταν, λοιπόν, κινηθεί το νερό, φαίνεται ότι κινείται και το φως, αλλά δεν κινείται. Κι όταν επομένως ζαλιστεί κανείς, δεν παθαίνουν σύγχυση οι τέχνες και οι αρετές, αλλά το πνεύμα, στο οποίο υπάρχουν, και, όταν συνέλθει αυτό, συνέρχονται κι εκείνες». Επίκτητος, Διατριβαί, 3.3.20-22
Έκανες ένα μικρό λάθος. Ή ίσως ένα μεγάλο. Και λοιπόν; Αυτό δεν αλλάζει τη φιλοσοφία που σε διακρίνει. Η προαίρεσή σου δεν σε εγκατέλειψε για πάντα. Εσύ ήσουν αυτός που την εγκατέλειψε προσωρινά. Να θυμάσαι ότι τα εργαλεία και ο στόχος της εξάσκησής μας δεν επηρεάζονται από παροδικές αναταραχές. Κάνε μια παύση. Ξαναβρές την ψυχραιμία σου. Δεν την έχασες για πάντα.
Διαβάστε περισσότερα για τη φιλοσοφία:
Φιλόσοφοι που σόκαραν «καταρρίπτοντας» τη φιλοσοφία μας
5 μη τετριμμένα βιβλία ψυχολογίας και φιλοσοφίας για να προκαλέσετε το μυαλό σας
Ένας υπέροχος αντίλογος: 8 φιλόσοφοι εναντιώνονται στη φιλοσοφία του Καστοριάδη
