Η πολιτική ορθότητα έκανε cancel το τσιγάρο…και όχι μόνο

Τι είναι η πολιτική ορθότητα; Η πολιτική ορθότητα δεν είναι είναι τωρινό φαινόμενο, προϋπήρξε με άλλες μορφές και αλλες συνιστώσες.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πολιτική ορθότητα της ναζιστικής Γερμανίας, όπου καθηγητές από τα γερμανικά πανεπιστήμια αυτοεξορίστηκαν, εναντιώθηκαν και άλλοι προσαρμόστηκαν στο νέο καθεστώς εισβολής.

Η ομαλή ναζιστικοποίηση των γερμανικών πανεπιστημίων (Βιβλίο: The Heidelberg Myth) είναι κλασικό παράδειγμα του αποτελέσματος που επιφέρει η «αθώα» πολιτική ορθότητα.

Ο όρος πολιτική ορθότητα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο μαρξιστικό-λενινιστικό λεξιλόγιο μετά τη Ρωσική Επανάσταση του 1917. Εκείνη την εποχή χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει την αυστηρή προσήλωση στις πολιτικές και τις αρχές του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης, δηλαδή τη γραμμή του κόμματος. Χρησιμοποιήθηκε από τους Σοσιαλιστές εναντίον των Κομμουνιστών και είχε ως σκοπό να διαχωρίσει τους Σοσιαλιστές που πίστευαν σε εξισωτικές ηθικές ιδέες από τους δογματικούς Κομμουνιστές που υποστήριζαν και υπερασπίζονταν τις κομματικές θέσεις ανεξάρτητα από την ηθική τους ουσία ( Πηγή:Uncommon Differences”, The Lion and the Unicorn).

Μια από τις πρώτες χρήσεις του όρου «πολιτικά ορθός» με την έννοια που τον αντιλαμβανόμαστε σήμερα – δογματικά γλωσσικά όρια που αποσκοπούν στη συμμόρφωση με μια πολιτική πεποίθηση – βρίσκεται σε ένα άρθρο των New York Times από το 1934. Ο τίτλος του άρθρου καθιστά προφανές το θέμα του: «Η προσωπική ελευθερία εξαφανίζεται στο Ράιχ.» Το άρθρο περιγράφει την προπαγάνδα του ναζιστή υπουργού Γιόζεφ Γκέμπελς και την καταστολή των δικαιωμάτων των Γερμανών Εβραίων. Η κυβέρνηση έλεγχε όλα τα μέσα επικοινωνίας για τους δικούς της σκοπούς, συμπεριλαμβανομένου του τύπου: «Όλοι οι δημοσιογράφοι πρέπει να έχουν άδεια λειτουργίας και τέτοιες άδειες χορηγούνται μόνο σε αγνούς “Αρίους” των οποίων οι απόψεις είναι πολιτικά ορθές.» ανέφεραν οι Times.

Η πολιτική ορθότητα ενδιαφέρεται για την υγεία μας

Εάν έχετε παρατηρήσει, το τσιγάρο έχει σχεδόν απαγορευτεί και δεν προβάλλεται μεσα από τα σύγχρονα πρίσματα προβολής της πολιτικής ορθότητας, αποκρύπτεται με την πρόφαση ποικίλων λόγων οι οποίοι θέτουν σε προτεραιότητα τη δημόσια υγεία, την ατομική ευημερία και τις περιβαλλοντικές ανησυχίες. Φωτογραφίες με σχετικό περιεχόμενο κατεβαίνουν από τα κοινωνικά δίκτυα και εγείρουν ερωτήματα σχετικά με τους λόγους εφαρμογής, καθώς η ανησυχία των κρατών για την υγεία των πολιτών, αν και φαντάζει ιδανικό σενάριο δεν υπάρχουν οι κατάλληλες αποδείξεις ώστε να να τεκμηριωθεί.

Βασικά σημεία που συχνά προβάλλονται από την πολιτική ορθότητα για το τσιγάρο:

• Επιπτώσεις στην υγεία
• Δημόσια υγεία και ασφάλεια
• Εθισμός και εξάρτηση
• Περιβαλλοντικές ανησυχίες
• Ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη

Η συλλογιστική τους βασίζεται στο φαινόμενο του μοντελισμού:

• Μοντελοποίηση της συμπεριφοράς
• Κοινωνική επιρροή
• Απευαισθητοποίηση
• Στοχευμένο μάρκετινγκ

Οι άνθρωποι, ιδίως κατά τη διάρκεια των διαμορφωτικών τους χρόνων, τείνουν να μιμούνται τις συμπεριφορές που βλέπουν να απεικονίζονται από σημαίνοντα πρόσωπα. Όταν το κάπνισμα απεικονίζεται από δημοφιλείς ηθοποιούς ή διασημότητες σε ταινίες ή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί ακούσια να στείλει το μήνυμα ότι το κάπνισμα είναι μια επιθυμητή ή κοινωνικά αποδεκτή συμπεριφορά, οδηγώντας σε μίμηση από ορισμένους θεατές.

Οι ταινίες και οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν μεγάλη εμβέλεια και σημαντικό αντίκτυπο στη διαμόρφωση των κοινωνικών προτύπων. Εάν το κάπνισμα απεικονίζεται σταθερά ως γοητευτικό ή επαναστατικό, μπορεί να συμβάλει σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που αντιλαμβάνεται το κάπνισμα ως επιθυμητή συμπεριφορά, επηρεάζοντας έτσι τις αποφάσεις των ατόμων να αρχίσουν το κάπνισμα.

Η συχνή έκθεση σε σκηνές καπνίσματος σε ταινίες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να απευαισθητοποιήσει τα άτομα στους κινδύνους και τις αρνητικές συνέπειες που συνδέονται με το κάπνισμα.

Το στοχευμένο μάρκετινγκ μπορεί να επηρεάσει τα άτομα, ιδίως τους νέους, ώστε να αντιλαμβάνονται το κάπνισμα ως μια επιθυμητή και φιλόδοξη συμπεριφορά.

Σε αυτή την ανάλυση λοιπόν τίθονται οι εξής προβληματισμοί:

1. Εάν ο πρωταρχικός στόχος ήταν η υγεία των πολιτών, τα κράτη θα περνούσαν συντονισμένα σε απόσυρση πολλών υπερθερμιδικών προϊόντων από την αγορά. Η Δύση τα τελευταία χρόνια εκδηλώνει υπερκατανάλωση παχυντικών τροφίμων που έχει οδηγήσει στην αυξάνουσα πορεία της παχυσαρκίας.
2. Αντίστοιχα εάν το κατευθυντήριο για αυτές τις αποφάσεις είναι το φαινόμενο του μοντελισμού τι γίνεται με την προβολή τζανκ φουντ, αλκοόλ, καταναλωτισμό, ρομαντικοποίηση ψυχικών παθήσεων;
3. Εαν αποδεχτούμε αυτόν τον συλλογισμό, πως όλες οι προβαλλόμενες συμπεριφορές εμπίπτουν στην μοντελοποίηση συμπεριφοράς, τότε τι γίνεται με την υπερπροβολή ομοφυλόφιλων, τρανς και ακραίων σεξουαλικών φετίχ;

Ουψ! Σκόνταψαμε στη λογική!

Η πολιτική ορθότητα και το σεξ

Εάν ισχύει λοιπόν το φαινομένου του «ευάλωτου θεατή» απέναντι στο διαφημιζόμενο κάπνισμα τότε για ποιο λόγο να μην ακολουθήσει την ίδια συμπεριφορά και στο διαφημιζόμενο σεξ; Πρέπει να προσέξουμε, καθώς με αυτό τον συλλογισμό θα δικαιώσουμε τον κύκλο των συντηρητικών όπου υποστηρίζει πως η προώθηση των ομοφυλόφιλων προτύπων πρέπει να ελεγχθεί, καθώς η σεξουαλικότητα των νέων δύναται να επηρεαστεί.

Εδώ, λοιπόν το επιχείρημα των πολιτικά ορθών καταρρέει, καθώς θα πρέπει να αποδεχτούν την συντηρητική προσέγγιση που υποστηρίζει το φαινόμενο της «Μοντελοποίησης της συμπεριφοράς» ή θα παραδεχθεί πως το συγκεκριμένο σκεπτικό είναι προβληματικό και θα έρθουν αντιμέτωποι με την πραγματικότητα.

Καταλήγοντας πως η επιρροή των μέσων ενημέρωσης στην απόφαση ενός ατόμου να καπνίσει, να κάνει σεξ, πως θα κάνει σεξ, να ακολουθήσει έναν υγιεινό τρόπο ζωής είναι πολύπλοκη και επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες, όπως οι προσωπικές πεποιθήσεις, το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο και η ατομική ευαισθησία στην επιρροή των μέσων ενημέρωσης. Άρα εάν υιοθετήσουμε αυτό το πλαίσιο «υπερπροστασίας» θα καταλήξουμε σε μια μαύρη οθόνη, διότι όπως είναι προφανές οι άνθρωποι επηρεάζονται από τα πάντα. Αν από την άλλη πλευρά το εφαρμόσουμε μερικώς, τότε θα προβούμε σε διακρίσεις, καθώς ποιοι «πάνσοφοι – ειδικοί» θα επιλέγουν ποια μηνύματα υπόκεινται στη «Μοντελοποίηση συμπεριφοράς» και ποια όχι;

Κοινές ανησυχίες που έχουν εκφραστεί:

Λογοκρισία και καλλιτεχνική ελευθερία: Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση του καπνίσματος στις ταινίες αποτελεί μορφή λογοκρισίας και παρεμβαίνει στο καλλιτεχνικό όραμα και τη δημιουργική έκφραση των κινηματογραφιστών. Υποστηρίζουν ότι η καλλιτεχνική ελευθερία δεν πρέπει να διακυβεύεται με την επιβολή περιορισμών στην απεικόνιση ορισμένων συμπεριφορών ή ενεργειών.

Ρεαλισμός και αυθεντικότητα: Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι το κάπνισμα αποτελεί μέρος της ανάπτυξης των χαρακτήρων και της αφήγησης των ιστοριών στις ταινίες και ο αποκλεισμός του μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την αυθεντικότητα και τον ρεαλισμό ορισμένων αφηγήσεων. Υποστηρίζουν ότι η επιβολή απαγόρευσης περιορίζει την ικανότητα των κινηματογραφιστών να απεικονίζουν με ακρίβεια ορισμένες χρονικές περιόδους, χαρακτήρες ή κοινωνικά πλαίσια.

Το επιχείρημα της ολισθηρής κλίσης: Οι επικριτές υποστηρίζουν ότι η απαγόρευση του καπνίσματος στις ταινίες θα μπορούσε να δημιουργήσει προηγούμενο για περαιτέρω περιορισμούς σε άλλες συμπεριφορές ή περιεχόμενο. Εκφράζουν ανησυχίες ότι μπορεί να οδηγήσει σε ένα ευρύτερο φάσμα λογοκρισίας και να περιορίσει την ποικιλομορφία της αφήγησης στις ταινίες.

Ορισμένες χώρες έχουν επιβάλλει αυστηρότερους κανονισμούς, όπως η απαίτηση διαβάθμισης ενηλίκων για τις ταινίες που παρουσιάζουν κάπνισμα, ενώ άλλες έχουν υιοθετήσει εθελοντικές κατευθυντήριες γραμμές ή συμβουλές περιεχομένου. Η συζήτηση γύρω από το κάπνισμα στις ταινίες περιλαμβάνει μια ισορροπία μεταξύ των ανησυχιών για τη δημόσια υγεία, της καλλιτεχνικής ελευθερίας και των κοινωνικών αξιών.

Συμπεραίνουμε πως είναι αδιέξοδο να επενδύσουμε στη διάδοση «θετικών» μηνυμάτων για την υγεία μέσω των περιορισμών της καλλιτεχνικής έκφρασης, καθώς  κανένας καλλιτέχνης δεν μπορεί να απαρνηθεί τον ρεαλισμό απο το δημιούργημά του, πάντοτε κάποιοι χαρακτήρες θα πίνουν, θα καπνίζουν, θα τρώνε ανθυγιεινά και ούτω κάθε εξής. Οπότε το ερώτημα που γεννάται είναι γιατί εφαρμόζονται αυτοί οι περιορισμοί καλλιτεχνικής έκφρασης και ποιοι είναι οι πραγματικοί στόχοι;

1. Πώς γνωρίζουμε το αδιάβλητο της διαδικασίας επιλογής του καλού και του κακού μιμητισμού; Ειναι καλό να αναπαράγω έναν άνθρωπο που ειναι αλκοολικός, αλλά κακό έναν άνθρωπο που καπνίζει;
2. Πώς γνωρίζουμε πως δεν κρύβονται οικονομικά συμφέροντα πίσω απο αυτή τη λογοκρισία και που διαφέρει από την λογοκρισία των απολυταρχικών καθεστώτων;
3. Οι εκστρατείες δημόσιας υγείας και η εκπαίδευση διαδραματίζουν κρίσιμο ρόλο στην αντιμετώπιση των πιθανών αρνητικών επιδράσεων του καπνίσματος στα μέσα ενημέρωσης, αλλά για πόσο θα χρησιμοποιείται ο κινηματογράφος για τις κρατικές εκστρατείες;

Η πορνεία είναι όντως απελευθερωτική για τις γυναίκες; (Διχασμός στο φεμινιστικό κίνημα)

Η «αγαθή» λογοκρισία

Οι επίμονες προσπάθειες του συστήματος να προβάλει τα «θετικά» σημεία της λογοκρισίας είναι άκρως ανησυχητική και ίσως ενδεικτική για τα μελλούμενα στον καλλιτεχνικό χώρο και την κοινωνία.

Οι κρίσεις, ιστορικά δημιουργούν αυστηροποίηση των πλαισίων διακυβέρνησης και με αφορμή μια κρίση σε κοινωνικό, οικονομικό ή εθνικό επίπεδο δίνεται η ευκαιρία στους «καλοθελητές – προστάτες» μας να εφαρμόσουν δεσμευτικά μέτρα όσον αφορά την ελευθερία της έκφρασης, με τους περισσότερους πολίτες να βρίσκονται πάντα στην ίδια θέση της ιστορίας, σιωπηλοί παρατηρητές και φοβισμένοι, ώστε να μη στιγματιστούν ως οι μάγισσες του σύγχρονου αιώνα μας, δίνοντας πάντα τον απαραίτητο χώρο και χρόνο στην απολυταρχία να θεριέψει φορώντας κάθε εποχή τα πιο μοντέρνα ρούχα της.

Κείμενο: Αγγελικά Αγορά (Lavart)

Πηγές: 1, 2, 3

Διαβάστε περισσότερα:

Η εποχή των αριστεριστών: Πόσο φοβάσαι ;