Η επίκεντρη θεματολογία της στον έρωτα, σε συνδυασμό με την ευαισθησία και την έντονη έκφραση των συναισθημάτων, καθιστούν τη Σαπφώ στο πάνθεο των λυρικών ποιητών της αρχαιότητας.
11 Ελληνίδες ποιήτριες που έδωσαν τα χρώματά τους στη λογοτεχνία
Η Σαπφώ, η αρχαία Ελληνίδα ποιήτρια από τη Λέσβο, παραμένει μυστηριώδης με ελάχιστες πληροφορίες για τον βίο της. Το κύριο μέσο που διαθέτουμε για να τη γνωρίσουμε είναι η δική της ποίηση. Η προσφορά της στη λυρική ποίηση παραμένει σημαντική. Τα ποιήματά της αντικατοπτρίζουν ένα έντονο και συναισθηματικά φορτισμένο ύφος, κάνοντας τους στίχους της πανανθρώπινους.
Η σημασία της Σαπφώς επεκτείνεται και στον πολιτισμό της αρχαιότητας, όπου μαζί με άλλους μεγάλους λυρικούς συνέβαλε στη μετάβαση από το δράμα και το έπος στη λυρική ποίηση. Το έργο της αντιπροσωπεύει τη ραφιναρισμένη λυρική ποίηση που αναπτύχθηκε στον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ.
Η ζωή της
Για τη ζωή της Σαπφούς, έχουμε ελάχιστες πληροφορίες. Σύμφωνα με ένα πάπυρο περίπου από το 200 π.Χ. και το βυζαντινό λεξικό του Σουίδα από τον 10ο αιώνα, η Σαπφώ ήταν σύγχρονη των ποιητών Αλκαίου και Πιττακού, και γεννήθηκε στη Λέσβο, πιθανόν στην Ερεσό ή τη Μυτιλήνη, γύρω στο 630-620 π.Χ.
Η μητέρα της ονομαζόταν Κλεΐς, ο πατέρας της Σκαμανδρώνυμος, και είχε τρεις αδελφούς. Οι πηγές αναφέρουν ότι είχε μια κόρη, την Κλέιδα, και ότι παντρεύτηκε τον Κερκύλα από την Άνδρο. Ωστόσο, ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι οι πληροφορίες αυτές μπορεί να είναι απλές λογοτεχνικές μεταφορές, με τα γεγονότα να μην είναι ιστορικά ακριβή.
Συνεπώς, η ζωή της Σαπφούς παραμένει μυστηριώδης, και η ιστορική συναίνεση για τα γεγονότα της ζωής της είναι ανύπαρκτη.
Οι μαρτυρίες περί της Σαπφούς καταγράφουν την αριστοκρατική της καταγωγή και την εμπλοκή της στις πολιτικές αναταραχές της Λέσβου. Συμμετέχει στη διαμάχη που οδηγεί στην εξόριση της νησιωτικής αριστοκρατίας από τη Μυτιλήνη. Προσωρινά εκτοπίζεται στη Σικελία, αλλά επιστρέφει όταν καταργείται η τυραννία.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Σαπφώ ίδρυσε ένα ωδείο στη Λέσβο και συγκέντρωσε γύρω της νεαρές αριστοκράτισσες. Τις δίδαξε μουσική και ποίηση. Η στενή της σχέση με τις μαθήτριές της, η οποία θεωρήθηκε απρεπής λόγω της ερωτικής της φύσης, οδήγησε στη δημιουργία του όρου “λεσβιακός έρωτας,” που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ομοφυλοφιλικές σχέσεις μεταξύ γυναικών.
Η Σαπφώ δεν ήταν η πρώτη γυναίκα που είχε ωδείο, καθώς αυτή η πρακτική ήταν διαδεδομένη στην αρχαία ελληνική θρησκευτική παράδοση. Παρά την επικρατούσα αρνητική φήμη, η Σαπφώ τιμήθηκε ως “Ποιήτρια” και “δέκατη Μούσα,” με αγάλματα και ακόμη και σε νόμισμα της Λέσβου.
Σχετικά με το τέλος της Σαπφούς, δεν υπάρχουν ισχυρά στοιχεία. Ο Οβίδιος ισχυρίστηκε πως αυτοκτόνησε λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτά της για τον Φάωνα. Ωστόσο, η αλήθεια αυτού του μύθου διαφέρει ανάμεσα στους ιστορικούς, με κάποιους να πιστεύουν ότι δημιουργήθηκε για να αμφισβητηθεί η ομοφυλοφιλική φύση της ποιήτριας. Πεθαίνει γύρω στα 50, μεταξύ των ετών 580-570 π.Χ.
Η δημιουργική της παλέτα
Από τα αρχαία χρόνια, αναπτύχθηκε λογοτεχνική παράδοση που επιτίθετο στην ερωτική ποίηση της Σαπφούς, προσπαθώντας να την γελοιοποιήσει για τις σεξουαλικές προτιμήσεις και τις ποιητικές αναφορές της. Ακόμη και τα βιογραφικά στοιχεία της στράφηκαν για να χρησιμοποιηθούν στη ρητορεία των ηθικών και ψυχολογικών αναστολών των αναγνωστών κάθε εποχής.
Παρά το γεγονός ότι θεωρούταν η μεγαλύτερη λυρική ποιήτρια της αρχαιότητας, οι αττικοί κωμωδιογράφοι την δυσφήμησαν για τις ομοφυλοφιλικές της τάσεις, ενώ ο Ανακρέων την σαρκάζε ως “λεσβία”. Παρόλο που ο συναισθηματισμός της προς τις μαθήτριές της ήταν σαφής, καμία πηγή δεν αναφέρει άμεσα τη λεσβιακή της πλευρά. Σήμερα, οι μελετητές αμφισβητούν την ομοφυλοφιλική της διάσταση, αν και η φύση των ερωτικών της πόθων είναι αναμφισβήτητη.
Παρά το γεγονός ότι η ποίηση της Σαπφούς θεωρούταν μεγάλο έργο της αρχαιότητας, η λογοτεχνική της παράδοση υπέφερε από τις επιθέσεις χριστιανών ηθικολόγων. Εκδότες αλλοίωναν και κόβαν ερωτικούς στίχους της, καθώς και εκκλησιαστικοί λογοκριτές αναθεματίζανε την ποίησή της. Οι Χριστιανοί λογοκριτές σε πόλεις όπως η Αλεξάνδρεια, η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη απαγόρευσαν τα έργα της σε διάφορες ιστορικές περιόδους. Για παράδειγμα, ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός και ο Πάπας Γρηγόριος Ζ’ παραγγέλνουν ακόμα και το κάψιμο των ποιητικών συλλογών της.
Παρά τις προσπάθειες της πουριτανικής εποχής να αναθεματίσει τη Σαπφώ και το έργο της, η ποιητική της κληρονομιά επιβιώνει και εξακολουθεί να αποτελεί μέρος της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Τα ερωτικά ποιήματα, οι ύμνοι και τα τραγούδια του γάμου που συνέγραψε αντικατοπτρίζουν τον έντονο ερωτισμό και τη λυρικότητα των στίχων της. Απομείνανε κομμάτια της ποίησής της, συλλεγμένα από αλεξανδρινούς λόγιους, που κυκλοφόρησαν σε χωριστούς τόμους. Οι σαπφικοί “Ύμνοι” και τα “Επιθαλάμια” (τραγούδια του γάμου) συνοψίζουν τη μελωδικότητα των ωδών της και το μεγαλείο του συναισθηματικού της κόσμου.
Πέρα από τα αποσπάσματα της ποίησής της, διασώθηκαν ο “Ύμνος στην Αφροδίτη” και η “Ωδή”, ενώ πολλά άλλα ποιήματα και στίχοι που της αποδίδονται εξακολουθούν να αμφισβητούνται ή να ελέγχονται για την αυθεντικότητά τους.
Η Σαπφώ, ως μεγάλη ποιήτρια του Έρωτα, έχει αφήσει μια επίδραση που υπερβαίνει το χρόνο και τον πολιτισμό. Οι στίχοι της, που επικεντρώνονται στον έρωτα και τα συναισθήματα, έχουν αντίκτυπο σε κάθε ανθρώπινο ψυχικό, ανεξάρτητα από τις σεξουαλικές προτιμήσεις. Οι οικουμενικές αξίες που διακύβευσε στην ποίησή της κατέστησαν το έργο της επίκαιρο και εμπνευστικό για διάφορες γενιές.
Πέραν του θέματος του έρωτα, η Σαπφώ συνέβαλε στη λυρική ποίηση με πολλούς τρόπους. Η έμφαση στο συναίσθημα, στην υποκειμενική εμπειρία και την ατομική πράξη αποτελεί σημαντική στροφή στην ποίηση, αποτελώντας ουσιαστικό μέρος της λυρικής παράδοσης. Η συνεισφορά της στην εγκαθίδρυση της λυρικής ποίησης έχει αναγνωριστεί από τους θεωρητικούς της λογοτεχνίας, καθιστώντας την Σαπφώ μια πρωτοπόρο στον χώρο αυτό.
