Ηράκλειτος: Αποκαλύπτοντας το αίνιγμα της συνεχούς αλλαγής μέσα απ’ τον «σκοτεινό» φιλόσοφο και τα γνωμικά του
Ο Ηράκλειτος από την Έφεσο, φωστήρας μεταξύ των Ελλήνων προσωκρατικών φιλοσόφων, άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στο φιλοσοφικό τοπίο του 6ου έως 5ου αιώνα π.Χ. Κατοικώντας στην Έφεσο, φωλιασμένη στην καρδιά της Ιωνίας, στη Μικρά Ασία, η ύπαρξη του Ηράκλειτου παραμένει καλυμμένη από μυστήριο, όμοιο με την αινιγματική φύση των διδασκαλιών του. Ως απόγονος του ιδρυτή της πόλης, του Άνδροκλου, είχε τις ρίζες του σε μια γενιά που είδε τη γέννηση μιας πόλης που αργότερα θα γινόταν μάρτυρας των βαθιών του γνώσεων.
Συχνά αναφερόμενος ως ο “Σκοτεινός”, η κληρονομιά του Ηράκλειτου ορίζεται από την ισχνότητα των σωζόμενων έργων του, απόδειξη της ευθραυστότητας των αρχαίων κειμένων, και το βάθος των φιλοσοφικών του ιδεών. Η πιο διάσημη διακήρυξή του, “Κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές”, αποκρυσταλλώνει το κεντρικό του δόγμα της αέναης αλλαγής ως αμετάβλητου νόμου που διέπει το σύμπαν.
Ποια είναι η φιλοσοφία του Ηράκλειτου;
Κεντρική θέση στη φιλοσοφία του Ηράκλειτου κατέχει η πίστη στην πρωτοκαθεδρία της “φωτιάς” ως το πρωταρχικό στοιχείο που διέπει τη δημιουργία και τη μεταμόρφωση. Κατά την άποψή του, το σύμπαν ευδοκιμεί στη δυναμική αλληλεπίδραση των αντιθέτων, την οποία συνοψίζει περίφημα στη φράση: “τα αντίθετα έχουν μία και μόνη κατεύθυνση – από τα αντίθετα γεννιέται η πιο όμορφη αρμονία”.
Πώς γνωρίζουμε για τον Ηράκλειτο:
Το περίγραμμα της ζωής του Ηράκλειτου αντλείται από τη διήγηση του Διογένη Λαέρτιου. Γεννημένος στην αριστοκρατία το 544 π.Χ., η γενέτειρά του, η Έφεσος, έγινε ο καμβάς πάνω στον οποίο χάραξε την πνευματική του κληρονομιά. Η 69η Ολυμπιάδα (504 π.Χ.-501 π.Χ.) σηματοδότησε το ζενίθ της επιρροής του, και λαμβάνοντας υπόψη ότι η διάρκεια ζωής του ήταν κατά προσέγγιση 60 έτη, η αναχώρησή του από αυτόν τον κόσμο θα μπορούσε να τοποθετηθεί γύρω στο 484 π.Χ. Η καταγωγή του ανάγεται στους Ανδροκλέους, που συνέβαλε στην ίδρυση της Εφέσου υπό την ηγεσία του Ανδρόκλου, γιου του βασιλιά της Αθήνας Κόδρου.
Ενώ οι λεπτομέρειες της πρώιμης ζωής και της εκπαίδευσής του καλύπτονται από το σκοτάδι, ο Ηράκλειτος αναδεικνύεται ως ένας αυτοδίδακτος φιλόσοφος, που αντλούσε έμπνευση από τον κόσμο γύρω του και δεν ακολουθούσε συμβατικές παιδαγωγικές δομές. Οι στοχασμοί του επιχειρούσαν να εξερευνήσουν την ουσία της αλλαγής, την αρμονία μέσα στα αντίθετα και τη βαθιά σχέση μεταξύ φωτιάς και δημιουργίας.
Ρένος Αποστολίδης: 10 αποφθέγματα ενός άναρχου αφηγητή – ΒΙΝΤΕΟ
Δίαυλος της φιλοσοφίας για τον σύγχρονο κόσμο
Η κληρονομιά του Ηράκλειτου συνεχίζει να ρίχνει τη διανοητική της λάμψη στον σύγχρονο φιλοσοφικό διάλογο, καλώντας μας να εμβαθύνουμε στο βάθος ενός σύμπαντος που διέπεται από αδιάκοπη μεταμόρφωση. Μέσα από τα βασανιστικά αινιγματικά θραύσματά του, μας προτρέπει να αναμετρηθούμε με την ουσία της αλλαγής και την αρμονία που προκύπτει από τη συμφωνία των αντιθέτων.
Ακολουθούν 10 αποφθέγματα του Ηράκλειτου που προκαλούν τη σκέψη μας:
1. «Κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι δύο φορές.»
2. «Τα πάντα ρέουν και τίποτα δεν μένει.»
3. «Για μένα ένας ισοδυναμεί με δέκα χιλιάδες, εάν είναι άριστος’.»
4. «Όσοι αναζητούν χρυσάφι, σκάβουν πολύ και βρίσκουν λίγο.»
5. «Ο χαρακτήρας είναι το πεπρωμένο.»
6. «Η μόνη σταθερά στη ζωή είναι η αλλαγή.»
7. «Το να είσαι αμερόληπτος είναι η μεγαλύτερη αρετή.»
8. «Ερεύνησα τον εαυτό μου.»
9. «Ο πόλεμος είναι ο πατέρας όλων των πραγμάτων.»
10. «Τα μάτια και τα αυτιά είναι φτωχοί μάρτυρες για τους ανθρώπους, αν έχουν αμόρφωτες ψυχές.»
11.«Το να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά δεν είναι μόνο πλήξη: είναι να ελέγχεσαι από αυτό που κάνεις αντί να ελέγχεις αυτό που κάνεις.»
12. «Είναι δύσκολο να αντιταχθεί κανείς στην επιθυμία της καρδιάς του- γιατί ό,τι επιθυμεί να έχει το αγοράζει με το κόστος της ψυχής.»
