«12 Angry Men» & «Jagten»: Δύο -must- κοινωνικές ταινίες, ένα κοινό μήνυμα: «Η προκατάληψη πάντα επισκιάζει την αλήθεια».
Στον κόσμο του κινηματογράφου, υπάρχουν κοινωνικές ταινίες που αντέχουν στη δοκιμασία του χρόνου, όχι μόνο για την ικανότητα αφήγησης, αλλά και για την εξερεύνηση σύνθετων θεμάτων. Οι «12 ένορκοι» (12 Angry Men), σε σκηνοθεσία του Sidney Lumet το 1957 και «Το Κυνήγι» (Jagten, ή αλλιώς The Hunt), σε σκηνοθεσία Thomas Vinterberg το 2012, είναι δύο τέτοιες κοινωνικές ταινίες που εμβαθύνουν στη σφαίρα της δικαιοσύνης, της προκατάληψης και της ανθρώπινης υπόστασης.
Παρά το γεγονός ότι προέρχονται από διαφορετικές εποχές και πολιτιστικά υπόβαθρα, αυτές οι ταινίες μοιράζονται εντυπωσιακές ομοιότητες στην εξερεύνηση του τρόπου με τον οποίο η κοινωνία μπορεί να κρίνει γρήγορα, -κοινώς να ξεπετάξει-, συχνά χωρίς επαρκή στοιχεία. Σε αυτή τη συγκριτική ανάλυση, θα εξετάσουμε τους θεματικούς παραλληλισμούς και τις διαφορές μεταξύ αυτών των δύο κινηματογραφικών αριστουργημάτων.
Το «12 Angry Men» διαδραματίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου μέσα σ’ ένα δωμάτιο, συγκεκριμένα μιας αίθουσας ενόρκων, όπου δώδεκα ένορκοι εξετάζουν τη μοίρα ενός νεαρού άνδρα που κατηγορείται για φόνο. Καθώς οι ένορκοι συμμετέχουν σε διαβούλευση, η ταινία διερευνά τις προκαταλήψεις και τις προσωπικές τους εμπειρίες που διαμορφώνουν την αρχική τους ετυμηγορία ενοχής. Ο ένορκος #8, τον οποίο υποδύεται ο Henry Fonda, αναδύεται ως η φωνή της λογικής, προκαλώντας τους άλλους να επανεκτιμήσουν την απόφασή τους με βάση εύλογες αμφιβολίες.
Από την άλλη, το «Jagten» είναι μια δανέζικη ταινία που αφηγείται την ιστορία του Lucas, ενός νηπιαγωγού, τον οποίο υποδύεται ο Mads Mikkelsen, ο οποίος γίνεται θύμα ψευδών κατηγοριών για παιδική παρενόχληση. Η ταινία ακολουθεί τον Lucas καθώς παλεύει με τις καταστροφικές συνέπειες των κατηγοριών και τη συλλογική υστερία που ακολουθεί σε μια στενά δεμένη κοινότητα.
Και οι δύο ταινίες αντιμετωπίζουν ακλόνητα το θέμα της προκατάληψης. Στο «12 Angry Men», η αρχική ετυμηγορία των ενόρκων έχει τις ρίζες της σε φυλετικές και κοινωνικές προκαταλήψεις. Ο κατηγορούμενος είναι ένας νεαρός άνδρας από μειονεκτικό υπόβαθρο και η εθνικότητά του παίζει σημαντικό ρόλο στη βιασύνη της κριτικής επιτροπής.
Ωστόσο, καθώς προχωρούν οι συζητήσεις, ο ένορκος #8 (όπως προείπαμε) αναγκάζει τους άλλους να εξετάσουν τις προκαταλήψεις τους, οδηγώντας σε μια πιο δίκαιη απόφαση. Από την άλλη, στο «Jagten», η προκατάληψη είναι πιο ύπουλη καθώς περιστρέφεται γύρω από το ευαίσθητο θέμα της παιδικής κακοποίησης. Το συλλογικό τεκμήριο ενοχής της κοινότητας, οδηγούμενο από φόβο και δυσπιστία, απεικονίζει τον Lucas ως παρία. Αυτό το τεκμήριο αποκαλύπτει τελικά πόσο εύκολα η κοινωνία μπορεί να στραφεί σ’ ένα άτομο με βάση φήμες και κατηγορίες.
«Καλύτερα να σου βγει το μάτι παρά το όνομα», δε λένε;;;
Πέρα από τη προκατάληψη, παρακολουθούμε να αναπαράγεται μπροστά στα μάτια μας και η ηθική πολυπλοκότητα της ανθρώπινης φύσης. Στο «12 Angry Men», οι χαρακτήρες υφίστανται βαθιές μεταμορφώσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας διαβούλευσης. Ο ένορκος #3, για παράδειγμα, αντιμετωπίζει τους προσωπικούς του δαίμονες και προκαταλήψεις, επιδεικνύοντας την ικανότητα για αλλαγή και ενσυναίσθηση.
Στο «Jagten», ο χαρακτήρας του Lucas αποτελεί παράδειγμα ανθεκτικότητας και αξιοπρέπειας απέναντι σε άδικες κατηγορίες. Ο αγώνας του αναδεικνύει την ικανότητα του ανθρώπου να αντέχει στις αντιξοότητες και να διατηρεί την ηθική του πυξίδα ακόμα και όταν περιβάλλεται από εχθρότητα και αμφιβολία.
Και μιας και το ‘φερε η κουβέντα… Η αμφιβολία είναι κεντρικό θέμα και στις δύο ταινίες. Στο «12 Angry Men», ο ένορκος #8 εισάγει εύλογες αμφιβολίες στην αίθουσα των ενόρκων, προκαλώντας τους άλλους να αξιολογήσουν τα στοιχεία. Η ταινία υπογραμμίζει τη σημασία του σκεπτικισμού και του ορθολογισμού στην επιδίωξη της δικαιοσύνης. Ομοίως, στο «Jagten», η αμφιβολία είναι ένα διάχυτο στοιχείο. Το κοινό παραμένει σε αγωνία, χωρίς να γνωρίζουν αν ο Lucas είναι ένοχος ή αθώος μέχρι το τέλος της ταινίας. Με λίγα λόγια, η “ρετσινιά” έχει αρχίσει να διεισδύει ακόμη και σ’ εμάς τους ίδιους, τους απλούς θεατές. Από την μία συμπονείς κι από την άλλη σκέφτεσαι «βρε λες;». Αυτή η σκόπιμη ασάφεια υπογραμμίζει το θέμα ότι η βιαστική κρίση χωρίς συγκεκριμένα στοιχεία μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές αδικίες.
Το «12 Angry Men» και το «Jagten» είναι διαχρονικά κινηματογραφικά κλασικά έργα που προσφέρουν βαθιές γνώσεις για την ανθρώπινη κατάσταση και τη λειτουργία των συστημάτων δικαιοσύνης. Παρά τα διαφορετικά περιβάλλοντα και τα πλαίσιά τους, και οι δύο ταινίες λειτουργούν ως ισχυρές υπενθυμίσεις ότι οι κρίσεις μας πρέπει να μετριάζονται με ενσυναίσθηση, ώριμη σκέψη και δέσμευση για δικαιοσύνη, καθώς οι συνέπειες των βιαστικών και αβάσιμων συμπερασμάτων μπορεί να είναι καταστροφικές. Οι ταινίες αυτές συνεχίζουν να έχουν απήχηση στο κοινό σε όλο τον κόσμο, πυροδοτώντας συζητήσεις για την πολυπλοκότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και την κρίσιμη σημασία μιας δίκαιης κοινωνίας.
Κείμενο: Γωγώ Μπόβαλη (Lavart)
Τρεις “πολύχρωμες” ταινίες που μας διδάσκουν να μη τα παρατάμε ποτέ
