Τι κοινό έχει η καθημερινή μας ζωή με μια θεατρική παράσταση; Είμαστε γεννημένοι ηθοποιοί;
Ο Erving Goffman, μια εξέχουσα μορφή της κοινωνιολογίας του 20ού αιώνα, υποστήριξε ότι οι καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις αντικατοπτρίζουν στενά τις θεατρικές παραστάσεις. Ακόμα κι αν δεν το συνειδητοποιούμε, περιηγούμαστε διαρκώς μεταξύ μπροστινών και πίσω σκηνών στη ζωή μας, αναδεικνύοντας τους εαυτούς μας σε πρωταγωνιστές. Αλλά πώς στέκει αυτή η αναλογία; Είμαστε όντως σαν ηθοποιοί, που προσαρμόζονται σε κάθε σκηνή που συναντούν;
Κοινωνική δραματουργία: Κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ως θεατρική παράσταση
Ο Erving Goffman, Αμερικανός κοινωνιολόγος, κοινωνικός ψυχολόγος και συγγραφέας, καναδικής καταγωγής, θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους κοινωνιολόγους του 20ού αιώνα. Οι θεωρίες του έχουν αφήσει μόνιμο αντίκτυπο σε όλη την κοινωνιολογία, την ψυχολογία και τη φιλοσοφία.
Μεταξύ των πολυάριθμων συνεισφορών του, η έννοια της κοινωνικής δραματουργίας του Goffman παραμένει κομβική. Η ιδέα αυτή, που διατυπώθηκε για πρώτη φορά το 1956 στο βιβλίο του Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, υποστηρίζει ότι οι καθημερινές μας αλληλεπιδράσεις μοιάζουν με θεατρικές παραστάσεις, οι οποίες διαμορφώνονται από παράγοντες όπως ο χρόνος, ο τόπος και το κοινό. Ο Goffman χρησιμοποιεί το θέατρο ως μεταφορά για την καθημερινή ζωή, με ρίζες στη λατινική λέξη “persona”, που σημαίνει μάσκα που φορούν οι ηθοποιοί. Όπως οι ηθοποιοί φορούν διαφορετικές μάσκες για διαφορετικούς ρόλους, έτσι και οι άνθρωποι προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους ανάλογα με το κοινό τους.
Αλληλεπιδράσεις πρόσωπο με πρόσωπο: Έλεγχος της εμφάνισης και της συμπεριφοράς για το κοινό
Στο Η παρουσίαση του εαυτού στην καθημερινή ζωή, ο Goffman ξεκινά την ανάλυσή του με τις αλληλεπιδράσεις πρόσωπο με πρόσωπο. Υποστηρίζει ότι όταν τα άτομα συναντούν άλλους, προσπαθούν να ελέγξουν τις εντυπώσεις που δημιουργούν. Αυτό περιλαμβάνει την προσαρμογή του περιβάλλοντος, της εμφάνισης και των τρόπων συμπεριφοράς τους, ώστε να επηρεάσουν τις αντιλήψεις των άλλων. Κεντρική θέση στη θεωρία του Goffman κατέχει η ιδέα ότι οι άνθρωποι προσπαθούν να αποφύγουν την αμηχανία για τον εαυτό τους και τους άλλους, οδηγώντας τους στη διαχείριση της εμφάνισης και της συμπεριφοράς τους.
Η άποψη του Goffman αναδιαμορφώνει την έννοια του Εαυτού, σε αντίθεση με προηγούμενες θεωρίες που τον θεωρούσαν μια σταθερή, ανεξάρτητη οντότητα. Αντ’ αυτού, υποστηρίζει ότι ο Εαυτός και η ταυτότητά μας εξαρτώνται από το στάδιο, μεταβαλλόμενοι ανάλογα με τα διάφορα περιβάλλοντα, όπως τα σχολεία, οι χώροι εργασίας, τα νοσοκομεία, οι κοινωνικές συναθροίσεις ή τα οικογενειακά γεγονότα. Κάθε στάδιο έχει τους δικούς του κανόνες και αξίες, με χώρους μπροστά και πίσω από τη σκηνή.
Στάδια της παράστασης
Κάθε σκηνή περιλαμβάνει τρεις κύριες περιοχές: την μπροστινή, την πίσω και την εξωτερική. Αυτές οι περιοχές απαιτούν διαφορετικούς ρόλους και συχνά μεταφέρουν διαφορετικές πληροφορίες, μοιράζοντας βασικές αξίες και κανόνες. Η μπροστινή σκηνή είναι ο χώρος όπου συμβαίνουν οι πρόσωπο με πρόσωπο συναντήσεις και τα άτομα (ηθοποιοί) στοχεύουν να εντυπωσιάσουν τους άλλους (κοινό), διαχειριζόμενοι τη συμπεριφορά και τους τρόπους τους σύμφωνα με τις κοινές προσδοκίες. Για παράδειγμα, ένας σερβιτόρος σε ένα αριστοκρατικό εστιατόριο τηρεί τις νόρμες της σκηνής του εστιατορίου, οι οποίες διαφέρουν από τη συμπεριφορά του εκτός δουλειάς.
Το παρασκήνιο επιτρέπει στους ηθοποιούς να επανέλθουν στον καθημερινό τους εαυτό, εκφράζοντας σκέψεις και συναισθήματα ακατάλληλα για την μπροστινή σκηνή. Είναι επίσης ένας χώρος για πρόβες, όπου οι ηθοποιοί επανεξετάζουν τα σενάρια και εξασκούνται στους ρόλους. Ο εξωτερικός ή εκτός σκηνής χώρος περιλαμβάνει τους ξένους που δεν γνωρίζουν την παράσταση, τονίζοντας περαιτέρω τον διαχωρισμό μεταξύ των διαφόρων σκηνών και των ρόλων τους.
Το φαινόμενο των συνόρων: Ένα κλειδί για την κοινωνική αλληλεπίδραση
Τα σύνορα ή τα όρια είναι ζωτικής σημασίας για τον καθορισμό των σταδίων και των ρόλων. Τα φυσικά όρια, όπως η πόρτα της κουζίνας ενός εστιατορίου, διαχωρίζουν την μπροστινή σκηνή από τα παρασκήνια, εξασφαλίζοντας την ομαλή διεξαγωγή της παράστασης. Αυτά τα σύνορα υπάρχουν επίσης μεταφορικά στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, οριοθετώντας πού ανήκουν τα άτομα με βάση τους ρόλους τους. Για παράδειγμα, ένας σερβιτόρος γνωρίζει ότι δεν μπορεί να καθίσει στο τραπέζι ενός πελάτη, όπως ακριβώς οι πελάτες γνωρίζουν ότι δεν μπορούν να εισέλθουν στην κουζίνα.
Τα σύνορα δίνουν νόημα στο πλαίσιο, καθορίζοντας ρόλους και στάδια. Όταν τα άτομα διασχίζουν αυτά τα σύνορα, οι ρόλοι τους αλλάζουν αναλόγως. Στο παράδειγμα του εστιατορίου, το άτομο είναι σερβιτόρος εντός των συνόρων του εστιατορίου, αλλά αναλαμβάνει διαφορετικό ρόλο εκτός, όπως ένα μέλος της οικογένειας στο σπίτι.
Πώς μπορεί η κοινωνική δραματουργία να μας βοηθήσει στις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις;
Το έργο του Goffman για την κοινωνική δραματουργία εκτείνεται πέρα από αυτό που μπορούμε να καλύψουμε εδώ, αλλά οι βασικές πτυχές του είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων. Μας διδάσκει ότι η κοινωνική μας συμπεριφορά μοιάζει με θεατρικές παραστάσεις, μια προοπτική που επιδέχεται συζήτηση αλλά είναι ευρέως αναγνωρίσιμη. Όλοι έχουν βιώσει στιγμές όπου ήθελαν να κάνουν μια συγκεκριμένη εντύπωση, είτε σε ένα ραντεβού, είτε σε μια επαγγελματική συνάντηση, είτε σε κάποιο άλλο σενάριο.
Οι ρόλοι και τα όρια είναι οικείες έννοιες. Για παράδειγμα, περιμένουμε από τους γιατρούς να συμπεριφέρονται με ενσυναίσθηση. Ενώ ο σεβασμός των κανόνων και των αξιών ενός σταδίου είναι ουσιαστικός, είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι είμαστε κάτι περισσότερο από τους ρόλους μας. Πίσω από κάθε περσόνα κρύβεται ένα σύνθετο άτομο. Η κοινωνική δραματουργία μας υπενθυμίζει αυτή την πολυπλοκότητα, προτρέποντάς μας να προσεγγίζουμε τις αλληλεπιδράσεις με μεγαλύτερη κατανόηση και λιγότερη κριτική.
Αναλογιζόμαστε την κληρονομιά του Ίψεν: 16 αποφθέγματα υπέρ της κοινωνίας
