Η Φιλοσοφία της Δικαιοσύνης στην Αρχαία Ελλάδα και στις σύγχρονες δημοκρατίες
Η δικαιοσύνη, θεμελιώδης έννοια της πολιτικής φιλοσοφίας, έχει διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση τόσο της αρχαίας ελληνικής πολιτικής σκέψης όσο και των σύγχρονων δημοκρατιών. Ο φιλοσοφικός διάλογος για τη δικαιοσύνη στην αρχαία Ελλάδα, ιδίως μέσα από τα έργα στοχαστών όπως ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, έχει αφήσει ένα διαρκές αποτύπωμα στις αρχές και τις πρακτικές της δικαιοσύνης στις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες.
Υπήρχαν 40 γυναίκες μαθηματικοί στην Αρχαία Ελλάδα – Γιατί δεν τις γνωρίζουμε;
Η δικαιοσύνη στην αρχαία Ελλάδα:
Ιδανική Δημοκρατία του Πλάτωνα.
Ο Πλάτωνας, στο κορυφαίο έργο του “Η Δημοκρατία”, εισήγαγε μια ριζοσπαστική αντίληψη για τη δικαιοσύνη. Οραματιζόταν μια δίκαιη κοινωνία ως μια κοινωνία που λειτουργεί σαν ένας αρμονικός οργανισμός, όπου τα άτομα αναλαμβάνουν ρόλους με βάση τις έμφυτες ικανότητές τους. Για τον Πλάτωνα, η δικαιοσύνη επιτυγχανόταν όταν το κάθε άτομο εκτελούσε την καθορισμένη λειτουργία του, με τους φιλοσόφους-βασιλιάδες στο τιμόνι, οι οποίοι καθοδηγούσαν το κράτος με σοφία και λογική.
Η ηθική της αρετής του Αριστοτέλη.
Ο Αριστοτέλης, από την άλλη πλευρά, έδωσε έμφαση στην ηθική της αρετής και στην έννοια της διανεμητικής δικαιοσύνης. Πίστευε ότι η δικαιοσύνη έγκειται στην ίση μεταχείριση των ίσων και την άνιση μεταχείριση των άνισων, λαμβάνοντας υπόψη την αξία και την ανάγκη. Η ιδέα του Αριστοτέλη για τη δικαιοσύνη αφορούσε την επίτευξη ισορροπίας και δικαιοσύνης μέσω ενάρετων πράξεων και δίκαιων διανομών.
Η δικαιοσύνη στις σύγχρονες δημοκρατίες:
Οι σύγχρονες δημοκρατίες έχουν αντλήσει πολλά στοιχεία από την έννοια του κοινωνικού συμβολαίου, όπου τα άτομα ενώνονται για να σχηματίσουν μια δίκαιη κοινωνία. Ο φιλόσοφος Τζον Ρόουλς εισήγαγε την ιδέα της δικαιοσύνης ως αμεροληψίας, υποστηρίζοντας ότι οι δίκαιες αρχές είναι εκείνες στις οποίες τα άτομα θα συμφωνούσαν πίσω από ένα “πέπλο άγνοιας”, μη γνωρίζοντας την κοινωνική τους θέση ή τις προσωπικές τους συνθήκες. Αυτή η προσέγγιση της “αρχικής θέσης” επιδιώκει να διασφαλίσει τη δικαιοσύνη και τις ίσες ευκαιρίες για όλους τους πολίτες.
Κράτος δικαίου
Στις σύγχρονες δημοκρατίες, το κράτος δικαίου αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δικαιοσύνης. Η αρχή αυτή συνεπάγεται ότι κανείς, ανεξάρτητα από την ιδιότητά του, δεν είναι υπεράνω του νόμου. Η δέουσα διαδικασία, το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και η προστασία των ατομικών δικαιωμάτων είναι θεμελιώδης για το σύστημα δικαιοσύνης, διασφαλίζοντας ότι όλοι οι πολίτες αντιμετωπίζονται ισότιμα και δίκαια βάσει του νόμου.
Δικαιοσύνη και ισότητα
Οι σύγχρονες δημοκρατίες προσπαθούν επίσης να αντιμετωπίσουν ζητήματα κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης. Οι δημοκρατίες αυτές συχνά εφαρμόζουν πολιτικές που αποσκοπούν στη μείωση των ανισοτήτων και στην παροχή ισότιμης πρόσβασης στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και τις οικονομικές ευκαιρίες. Η έννοια της δικαιοσύνης επεκτείνεται πέρα από το νομικό σύστημα και περιλαμβάνει κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις.
Κοινά σημεία και διαφορές:
Ενώ οι φιλοσοφικές ρίζες της δικαιοσύνης στην αρχαία Ελλάδα και στις σύγχρονες δημοκρατίες μοιράζονται κάποιες κοινές αρχές, όπως η επιδίωξη της δικαιοσύνης και της ισότητας, υπάρχουν επίσης σημαντικές διαφορές.
Η αρχαία ελληνική σκέψη περιστρεφόταν συχνά γύρω από το εξιδανικευμένο και ιεραρχικό μοντέλο της δικαιοσύνης, με τους φιλοσόφους-βασιλιάδες ή την αριστοκρατία να καθοδηγούν το κράτος. Αντίθετα, οι σύγχρονες δημοκρατίες δίνουν έμφαση στο κράτος δικαίου, στα ατομικά δικαιώματα και στην ενεργή συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Οι σύγχρονες δημοκρατίες έχουν κάνει βήματα προόδου στην αντιμετώπιση ζητημάτων κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης, με στόχο τη μείωση των ανισοτήτων και τη διασφάλιση της πρόσβασης όλων των πολιτών σε βασικές υπηρεσίες. Αυτή η διευρυμένη αντίληψη της δικαιοσύνης ευθυγραμμίζεται με τις πιο περιεκτικές και ισότιμες πτυχές των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών.
