Η απόφαση του Σωκράτη να αποφύγει την καταγραφή των διδασκαλιών του έχει τις ρίζες της στην ιδιαίτερη προσέγγισή του στον πνευματικό διάλογο, ο οποίος εκτυλίσσεται κυρίως μέσα από περίπλοκες συζητήσεις.
Ο Σωκράτης, ο οποίος αναγνωρίζεται ως κομβική μορφή της δυτικής φιλοσοφίας, εμπλέκεται με τους Αθηναίους συμπολίτες του σε διαλόγους που αποσκοπούν στην αποκάλυψη και την αμφισβήτηση των πεποιθήσεών τους. Εξετάζοντας την απόκτηση, την έκφραση και τη μετάδοση της γνώσης, πολλοί από τους διαλόγους του Πλάτωνα αποτυπώνουν τη διερεύνηση των θεμάτων αυτών από τον Σωκράτη μέσα στο αισιόδοξο πλαίσιο του ρεαλισμού.
Στον “Φαίδρο”, ο Σωκράτης συναντά τον Φαίδρο, μαθητή του Λυσία και ασκεί κριτική σε έναν λόγο για τον έρωτα. Απορρίπτοντας τα ελαττώματα της γραφής, ο Σωκράτης υποστηρίζει ότι αυτή είναι συνυφασμένη με ευρύτερα ζητήματα που αφορούν την τέχνη της ρητορικής και τη χειραγωγήσιμη εφαρμογή της. Ο διάλογος περιηγείται στις ποικίλες εξηγήσεις του Σωκράτη για τον έρωτα, από την τρέλα μέχρι τις περιπλοκές της ψυχής, αποκαλύπτοντας τη μεθοδική ανάλυση των ανθρώπινων εμπειριών. Απευθυνόμενος στους κανόνες της ρητορικής, ο Σωκράτης τονίζει τη σημασία της ειλικρίνειας και των ακριβών υποδιαιρέσεων στο λόγο.
Υπήρχε ο Σωκράτης ή ήταν αποκύημα της φαντασίας του Πλάτωνα;
Το πρόβλημα με τη γραφή
Ο Φαίδρος τελειώνει με τον Σωκράτη να αφηγείται εκ νέου έναν παλιό αιγυπτιακό μύθο για το Θεό Θωθ, τον εφευρέτη πολλών τεχνών και επιστημών, και τον Θαμώ, ο οποίος κυβερνούσε ως βασιλιάς την Αίγυπτο. Όταν ο Θωθ έφερε τη μεγαλύτερη εφεύρεσή του, τη γραπτή γλώσσα, στον Θάμο, εξηγώντας του πώς θα διευκόλυνε τους Αιγυπτίους να αποκτήσουν σοφία και να διατηρήσουν τις αναμνήσεις τους, ο Θαμώς το μόνο που σκέφτηκε ήταν ότι θα στερούσε από τον λαό του την πραγματική σοφία. Σκέφτηκε ότι το περισσότερο διάβασμα θα απομάκρυνε το λαό του από την πραγματική γνώση και τη μνήμη, αφού διαβάζοντας θα μάθαινε μόνο από την ανάμνηση. Θα εξαρτιόνταν περισσότερο από τη γραφή και θα απομακρύνονταν ακόμη περισσότερο από την πραγματική σκέψη, τις συζητήσεις και την εμπειρία που κάνουν τους ανθρώπους σοφούς.
Ο Σωκράτης παραλληλίζει τη ρητορική με την ιατρική, υπογραμμίζοντας την ανάγκη ένας ρητορας όχι μόνο να δομεί αποτελεσματικά τα επιχειρήματα, αλλά και να κατανοεί τη χρησιμότητα και τους περιορισμούς τους. Ο διάλογος ολοκληρώνεται με έναν αιγυπτιακό μύθο για τον εφευρέτη της γραπτής γλώσσας, υπογραμμίζοντας τον σκεπτικισμό του Σωκράτη απέναντι στη γραφή. Θεωρεί τη γραφή ως μια απλή ανάμνηση, ανίκανη να αποτυπώσει πλήρως τις βαθιές αλήθειες που εκφράζονται σε γνήσιες συζητήσεις και εμπειρίες.
Η απροθυμία του Σωκράτη να γράψει, όπως απεικονίζεται στους διαλόγους του Πλάτωνα, πηγάζει από την αναγνώριση των περιορισμών της γραπτής γλώσσας στην αποτύπωση του βάθους της σοφίας του, σε αντίθεση με εκείνους που, ενώ δηλώνουν σοφοί, παραπαίουν όταν εξετάζονται.
Σωκράτης: 20 βήματα για να υιοθετήσετε τη φιλοσοφία του – Λίστα στόχων
