Είναι η εφήμερη τέχνη καταδικασμένη να εξαφανιστεί; Πρόκειται ουσιαστικά για μια πρόκληση απέναντι στην παραδοσιακή αντίληψη της τέχνης ως κάτι διαρκές. Στο άρθρο αυτό, θα εξερευνήσουμε αυτή τη νέα μορφή τέχνης που ξεπήδησε στον 20ο αιώνα και θα ανακαλύψουμε 5 κορυφαία στυλ της.
Ιστορία Τέχνης: Κινήματα της δυτικής τέχνης και ο αντίκτυπός τους (Μέρος 1ο)
Ο όρος “εφήμερο” ως χαρακτηρισμός ενός έργου τέχνης εμφανίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Μέχρι τότε, η έννοια της διαχρονικότητας ήταν αδιαχώριστη από την τέχνη, αφού τα έργα θεωρούνταν αντικείμενα που έπρεπε να διατηρηθούν για αιώνες.
Η εφήμερη τέχνη, λοιπόν, αναφέρεται σε έργα που από τη φύση τους είναι φτιαγμένα να εξαφανιστούν, να αυτοκαταστραφούν, να φθαρούν ή να αποσυντεθούν. Αυτό αποτελεί και την πρόθεση του καλλιτέχνη, ο οποίος προσδοκά την εξαφάνιση του δημιουργήματός του, δημιουργώντας έτσι ένα πραγματικό παράδοξο στην ιστορία της τέχνης!
Για να διατηρήσει λοιπόν κάποιο ίχνος του εφήμερου έργου του, ο καλλιτέχνης μπορεί να καταφύγει σε άλλα μέσα, όπως η φωτογραφία ή το βίντεο. Έτσι, αποτυπώνεται μια εικόνα του έργου, τόσο κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του όσο και μετά.
Σημαντικό ρόλο παίζει και ο θεατής στη διατήρηση της μνήμης των εφήμερων έργων. Με την παρουσία του, γίνεται συμμετέχων στο έργο, συμβάλλοντας στη διατήρησή του στη συλλογική μνήμη και τη διάδοσή του στις επόμενες γενιές.
Στο κείμενο που ακολουθεί, θα ανακαλύψουμε 5 εφήμερα έργα τέχνης μέσα από 5 διαφορετικές καλλιτεχνικές πρακτικές. Όλα αυτά τα είδη τέχνης μοιράζονται ένα κοινό χαρακτηριστικό: τη δημιουργία εφήμερων έργων!
1. Τέχνη της γης – Land Art
Η Land Art χρησιμοποιεί φυσικά υλικά όπως ξύλο, πέτρες, βλάστηση, άμμο κ.ά., τα οποία φθείρονται και εξαφανίζονται με τον φυσικό κύκλο της ζωής. Τα έργα Land Art δημιουργούνται συνήθως σε εξωτερικούς χώρους, μετατρέποντας τη φύση σε καμβά και τοποθετώντας το έργο μέσα στο φυσικό περιβάλλον. Οι καλλιτέχνες επιδιώκουν να ξεφύγουν από τα όρια των παραδοσιακών μουσείων και γκαλερί.
Το εμβληματικό έργο Land Art, “Spiral Jetty”, δημιουργήθηκε το 1970 από τον Αμερικανό Robert Smithson, θεωρούμενο ως “πατέρα” αυτής της μορφής τέχνης. Το έργο αποτελείται από μια σπείρα από βασάλτη μήκους 457 μέτρων που εισχωρεί στην επιφάνεια της Μεγάλης Αλμυρής Λίμνης στη Γιούτα των ΗΠΑ. Η στάθμη του νερού στην λίμνη επηρεάζει την ορατότητα του έργου, το οποίο καλύφθηκε για πάνω από 30 χρόνια και στη συνέχεια επανεμφανίστηκε λόγω ξηρασίας. Η εξέλιξη της στάθμης του νερού και το αλάτι της λίμνης έχουν “μεταμορφώσει” το έργο με την πάροδο του χρόνου. Η φωτογραφία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της μνήμης του έργου κατά τις περιόδους που παρέμεινε βυθισμένο.
2. Τέχνη του δρόμου – Street Art
Η Street Art, με τις ποικίλες της εκφάνσεις όπως ταγκ, στένσιλ ή αυτοκόλλητα, αναδύεται από τους δρόμους και καταλαμβάνει τον αστικό χώρο. Οι καλλιτέχνες δρουν γρήγορα, σχεδόν κρυφά, για να αποφύγουν τις αρχές που θεωρούν συχνά την τέχνη τους βανδαλισμό δημόσιων ή ιδιωτικών περιουσιών.
Αυτός ο εφήμερος χαρακτήρας της Street Art οφείλεται στην πιθανή αφαίρεση των έργων: είτε από τις δημοτικές αρχές, σε περίπτωση δημόσιου χώρου, είτε από τον ιδιοκτήτη της επιφάνειας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα συνέβη το 2016, όταν στη Ρεμς της Γαλλίας, η δημοτική υπηρεσία αντι-γκράφιτι αφαίρεσε κατά λάθος ένα έργο του C215, που είχε αναθέσει η ίδια η πόλη για μια έκθεση προς τιμήν του! Μετά από δημόσια συγγνώμη, ο καλλιτέχνης επέστρεψε και δημιούργησε ξανά το έργο του.
3. Επιτελεστικές τέχνες – Performance Art
Η Performance Art, μια εφήμερη μορφή τέχνης, αφήνει λίγα ίχνη στο πέρασμα της. Αυτή η τέχνη, κυρίως ερμηνευτική, φέρνει τον καλλιτέχνη πρόσωπο με πρόσωπο με το κοινό του.
Συμβαίνει σε συγκεκριμένο χώρο, είτε αστικό είτε σε κάποιο ίδρυμα, και επιτρέπει στον καλλιτέχνη να αμφισβητήσει τη φύση του παραδοσιακού έργου τέχνης, αλλά και τον ίδιο του τον ρόλο. Ο χρόνος, ο χώρος και η παρουσία του καλλιτέχνη μπροστά στο κοινό αποτελούν βασικά στοιχεία μιας ερμηνείας. Στόχος του καλλιτέχνη είναι να προκαλέσει μια αντίδραση από το κοινό, διερευνώντας τη σχέση του μαζί του.
Εμβληματική εκπρόσωπος της Performance Art είναι η Μαρίνα Αμπράμοβιτς, Σέρβα performance artist γεννημένη στο Βελιγράδι το 1946. Κατά τη διάρκεια μιας αναδρομικής έκθεσης στο MoMA το 2010, η Αμπράμοβιτς πραγματοποίησε την πιο μακροσκελή ερμηνεία της καριέρας της, “The Artist is Present”, η οποία διήρκεσε 3 ολόκληρους μήνες! Το έργο της περιλάμβανε δύο ξύλινες καρέκλες απέναντι η μία στην άλλη – μία για την ίδια και μία για οποιονδήποτε θεατή ήθελε να καθίσει απέναντί της.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της ερμηνείας, το κοινό συμμετείχε σε μια σιωπηλή οπτική ανταλλαγή με την καλλιτέχνιδα. Κάποιοι θεατές κάθονταν για λίγα λεπτά, ενώ κάποιοι άλλοι παρέμεναν για ώρες!
4. Αυτοκαταστροφή – Self-destruction
Η αυτοκαταστροφή έργων τέχνης αποτελεί μια ριζοσπαστική και εννοιολογική καλλιτεχνική πρακτική που αμφισβητεί την ίδια την έννοια της τέχνης, το μέλλον της και την εμπορευματοποίησή της. Πρόκειται για μια προμελετημένη ενέργεια – “έκπληξη” από τον καλλιτέχνη, η οποία μπορεί να λάβει χώρα τη στιγμή της δημόσιας δημιουργίας του έργου, κατά την αγορά του, σε μια δημοπρασία ή ακόμα και κατά την εγκατάσταση του σε κάποιο μουσείο.
Ο street artist Banksy αποτελεί τον πιο χαρακτηριστικό εκπρόσωπο αυτής της μορφής τέχνης, χάρη στην περίφημη αυτοκαταστροφή του έργου του “Κορίτσι με Μπαλόνι” το 2018. Το έργο, που μόλις είχε πουληθεί για πάνω από ένα εκατομμύριο ευρώ στον οίκο Sotheby’s του Λονδίνου, θρυμματίστηκε με τη βοήθεια ενός μηχανισμού αυτοκαταστροφής που είχε ενσωματώσει ο ίδιος ο καλλιτέχνης!
Αυτή η ανατρεπτική πράξη αποτέλεσε ένα έντονο κοινωνικό σχόλιο του Banksy, επικρίνοντας τις υπερβολές της αγοράς τέχνης και την εμπορευματοποίησή της. Μάλιστα, ο Banksy χρησιμοποίησε μια φράση του Πάμπλο Πικάσο: “Κάθε πράξη δημιουργίας είναι πρώτα μια πράξη καταστροφής” για να περιγράψει την πράξη του.
Το έργο, πλέον κατηγοριοποιημένο και αυτό στην εφήμερη τέχνη, αποτελεί μια καλλιτεχνική παρέμβαση που έχει μείνει χαραγμένη στα χρονικά της ιστορίας της τέχνης, αμφισβητώντας την αξία της μακροβιότητας και την εμπορική διάσταση των έργων τέχνης.
5. Εφήμερη Εγκατάσταση – Installation
Οι εφήμερες εγκαταστάσεις, γνωστές και ως “δημόσια τέχνη”, αγκαλιάζουν προσωρινά και μεταμορφώνουν για λίγο τον περιβάλλοντα χώρο, συχνά δημόσιο. Αυτά τα τρισδιάστατα έργα τέχνης προσκαλούν τους θεατές να συμμετάσχουν και να αλληλεπιδράσουν, καταργώντας την απόσταση μεταξύ κοινού και έργου.
Ένα εμβληματικό παράδειγμα εφήμερης εγκατάστασης είναι το έργο των Christo και Jeanne-Claude, “L’Arc de Triomphe, Wrapped” (Η Περιτυλιγμένη Αψίδα του Θριάμβου), το οποίο παρουσιάστηκε για δύο εβδομάδες το 2021. Η εγκατάσταση αποτελούνταν από 25.000 τετραγωνικά μέτρα ανακυκλώσιμου υφάσματος ασημόγκριζου χρώματος και 3.000 μέτρα κόκκινο σχοινί, που τύλιγαν την Αψίδα του Θριάμβου.
Μέσα από την εγκατάστασή τους, οι καλλιτέχνες θέτουν στο επίκεντρο την έννοια της φθαρτότητας και του εφήμερου, προσκαλώντας το κοινό να αναστοχαστεί ένα μνημείο που αποτελεί μέρος της καθημερινότητάς του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο θάνατος του Christo το 2020 δεν στάθηκε εμπόδιο στην πραγματοποίηση αυτής της ξεχωριστής εγκατάστασης.
Όπως είδαμε, οι εφήμερες εγκαταστάσεις βασίζονται στο κοινό και σε άλλα μέσα για να διατηρήσουν τη θέση τους στην ιστορία της τέχνης. Οι μαρτυρίες των θεατών, είτε παρακολούθησαν είτε συμμετείχαν στη δημιουργία του έργου, αλλά και η φωτογραφία και το βίντεο, αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία αυτών των έργων. Χάρη σε αυτά, οι εφήμερες εγκαταστάσεις διατηρούνται στη συλλογική μας μνήμη και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.
Ιστορίας Τέχνης: Κινήματα της δυτικής τέχνης και ο αντίκτυπός τους (Μέρος 2ο)
Πηγή εξωφύλλου
