Η Αθήνα είναι ένα σεντούκι που όλο και μας εκπλήσσει κάθε φορά που πάμε να μελετήσουμε κι από ένα στοιχείο του. Αυτή τη φορά βλέπουμε μέρη της ελληνικής πρωτεύουσας, παλιά και σύγχρονα, η ιστορία των οποίων είναι αφανής, μα άλλο τόσο ενδιαφέρουσα.
1. Τηλεσκόπιο Δωρίδη, Λόφος Πνύκας
Το Τηλεσκόπιο Δωρίδη αποτελεί ένα από τα πρώτα τηλεσκόπια που χρησιμοποιήθηκαν στο Αστεροσκοπείο Αθηνών. Σήμερα βρίσκεται σε ένα ειδικά διαμορφωμένο κτήριο με μεταλλικό θόλο στον λόφο της Πνύκας στο Θησείο. Είναι διοπτρικό τηλεσκόπιο με διπλό αχρωματικό φακό διαμέτρου 40 εκατοστών και εστιακή απόσταση 5 μέτρα. Αποτελούσε το μεγαλύτερο τηλεσκόπιο στην Ελλάδα από το 1902 έως το 1959. Χρησιμοποιήθηκε εκτενώς για παρατηρήσεις πλανητών, δορυφόρων, κομητών, μεταβλητών αστέρων, αστρομετρίας και μελέτης του Ήλιου. Σήμερα χρησιμοποιείται για εκπαιδευτικές δραστηριότητες, ξεναγήσεις και παρατηρήσεις ουράνιων αντικειμένων, καλύπτοντας ποικίλα θέματα από την Αστρονομία, την Αστροφυσική και το Διάστημα.
2. Ιερό της Αγροτέρας, Αρδηττού και Κουτούλα Μετς
Ο Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος αποτελεί ένα αξιοσημείωτο μνημείο της αρχαίας Αθήνας. Τα θεμέλια του ναού βρίσκονται στην περιοχή του Μετς, κοντά στο Παναθηναϊκό Στάδιο, τη Βασιλική του Ιλισού, τον λόφο του Αρδηττού και της Άγρας, δίπλα στο Ολυμπείο και την Ακρόπολη.
Περίπτερος ναός, ιωνικού ρυθμού που χτίστηκε περίπου το 448 π.Χ., πιθανότατα από τον Καλλικράτη. Η αρχιτεκτονική του θυμίζει τον Ναό της Απτέρου Νίκης. Ο Πλάτων και ο Παυσανίας αναφέρουν τον ναό, ενώ σύμφωνα με τον Πλούταρχο, σε αυτήν την περιοχή πραγματοποιούνταν τα Μικρά Ελευσίνια Μυστήρια. Ο ναός συνδέεται στενά με τη νίκη των Αθηναίων στη Μάχη του Μαραθώνα, όπου τελούνταν ετήσιες τελετές και γιορτές προς τιμήν της θεάς Αρτέμιδας. Αυτές οι εκδηλώσεις αποτελούσαν έκφραση ευγνωμοσύνης των Αθηναίων προς τη θεά για τη νίκη τους.
Αργότερα, ο Ναός της Αγροτέρας Αρτέμιδος μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό με νεκροταφείο και διευρύνθηκε κατά τον 17ο αιώνα με ένα τρούλο, ενώ απέκτησε το όνομα “Παναγία στην Πέτρα”. Καταστράφηκε, μαζί με πολλά άλλα μνημεία, κατόπιν εντολής του βοεβόδα (τούρκου κυβερνήτη) της Αθήνας, Χατζή Αλή Χασεκή. Τα υλικά του χρησιμοποιήθηκαν για την άμεση κατασκευή του τείχους γύρω από την πόλη. Σήμερα, ο τόπος αυτός αποτελεί αρχαιολογικό χώρο μεταξύ των κτιρίων. Δεν έχει διασωθεί κανένα αρχιτεκτονικό στοιχείο που να παρέχει μια εικόνα της μορφής του ναού. Τα θραύσματα της ζωφόρου του βρίσκονται σε μουσεία στην Αθήνα, τη Βιέννη και το Βερολίνο.
3. Το Δημόσιο Σήμα στο Μεταξουργείο (Σαλαμίνος 35)
Το “Δημόσιο Σήμα” αποτελούσε τον τόπο ταφής των εξέχοντων κατοίκων της Αθήνας και των ατόμων που έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο, λειτουργώντας ως ένα είδος στρατιωτικού νεκροταφείου. Η δημιουργία του χρονολογείται στον 5ο αιώνα π.Χ. και συνδέεται άμεσα με την ανάδυση της Δημοκρατίας. Είχε τεθεί σε λειτουργία στη βορειοδυτική περιοχή της πόλης, κατά μήκος της αρχαίας οδού που ενώνει τον Κεραμεικό με την Ακαδημία Πλάτωνος. Σε αυτό τον τόπο είχαν θαφτεί εξέχοντες πολίτες, καθώς και άτομα που έχασαν τη ζωή τους στις πολεμικές συγκρούσεις των Αθηναίων. Έτσι, το Δημόσιο Σήμα είχε τη μορφή ενός στρατιωτικού νεκροταφείου.
4. Ο Άγιος Ιωάννης της Κολώνας, Ευριπίδου 70
Η εκκλησία στην οδό Ευριπίδου 70 είναι μια μικρή μονόκλιτη ξυλόστεγη βασιλική, κατασκευασμένη κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ένα ιδιαίτερο στοιχείο της είναι ο αρχαίος κίονας με κορινθιακό κιονόκρανο που βρίσκεται στο Ιερό Βήμα και ξεχωρίζει από τη στέγη. Η Αγία Τράπεζα είναι εντοιχισμένη στην αψίδα του Ιερού Βήματος.
Η εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη Πρόδρομο και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου. Σύμφωνα με παράδοση που διασώθηκε από τον Δημήτρη Καμπούρογλου, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, πριν πεθάνει, τοποθέτησε μια κολώνα και δέσμευσε όλες τις αρρώστιες με μετάξια, ενώ παρακάτω στο θεμέλιο, οι πιστοί είχαν τη δυνατότητα να δένουν μετάξια με τρεις κόμπους, χρησιμοποιώντας χρώματα που αντιστοιχούσαν στην αρρώστια τους. Οι πιστοί προσευχόνταν για θεραπεία λέγοντας τρεις φορές: «Αϊ-Γιάννη μου, εγώ δένω την αρρώστια μου και η χάρη σου ναν τήνε λύσει, κ΄ ευθύς θα γιατρευτεί».
Το 1917, κατά τη διάρκεια ανασκαφών για την κατασκευή κτιρίου δυτικά της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη και αριστερά στην οδό Ευριπίδου, ανακαλύφθηκε μωσαϊκό δαπέδου και χριστιανικά γλυπτά που χρονολογούνται στον 5ο αιώνα μ.Χ. Σήμερα, η εκκλησία λειτουργεί ως ενοριακό παρεκκλήσιο του Ναού του Αγίου Δημητρίου στην περιοχή του Ψυρρή.
5. Ρόδον, Μάρνη 24
Το Ρόδον αποτέλεσε έναν από τους πιο σημαντικούς συναυλιακούς χώρους στην Ελλάδα, λειτουργώντας από το 1987 έως το 2005. Κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του, φιλοξένησε εκατοντάδες καλλιτέχνες, είτε πρόκειται για Έλληνες είτε ξένους. Από τον Iggy Pop και τους Faithless μέχρι τις Τρύπες και τους Active Member, το Ρόδον ήταν το στέκι για διάφορα μουσικά είδη.
Σήμερα ο χώρος έχει μετατραπεί σε ένα σούπερ μάρκετ, σηματοδοτώντας το τέλος μιας εποχής για τη μουσική σκηνή.
6. Αδριάνεια δεξαμενή, Κολωνάκι
Κατασκευάστηκε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο με κύριο σκοπό την υδροδότηση της ρωμαϊκής συνοικίας της Αθήνας, περιλαμβάνοντας τον χώρο που σήμερα καταλαμβάνει το Ζάππειο Πάρκο, από τη Βουλή έως το Καλλιμάρμαρο. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 134 μ.Χ. και ολοκληρώθηκαν το 140 μ.Χ. Η σήραγγα, μήκους 25 χιλιομέτρων, ξεκινούσε από την περιοχή του Τατοΐου, μετέφερε το νερό με τη βαρύτητα έως τους πρόποδες του Λυκαβηττού και αποθηκευόταν σε λιθόκτιστη δεξαμενή χωρητικότητας περίπου 500 κυβικών μέτρων. Λειτούργησε μέχρι την περίοδο της τουρκοκρατίας, όταν καταστράφηκε από τον Χατζή-Αλή Χασεκή. Στη συνέχεια, καθαρίστηκε και επανήλθε σε λειτουργία στους νεώτερους χρόνους από τους δημάρχους Κυριακό και Σούτσο.
7. Τα αρχηγεία της Γκεστάπο στην Αθήνα, Μερλίν 6 Κολωνάκι
Το αρχηγείο της Γκεστάπο στην οδό Μέρλιν 6, στο Κολωνάκι της Αθήνας, ήταν οι κεντρικές εγκαταστάσεις του ελληνικού παραρτήματος της γερμανικής Γκεστάπο κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Αυτό το κτίριο, μαζί με τα κρατητήρια της οδού Κοραή, χρησιμοποιήθηκε ως χώρος κράτησης και βασανιστηρίων για πολλούς Έλληνες πατριώτες και μέλη της Εθνικής Αντίστασης.
Σήμερα, στην ίδια θέση, υπάρχουν εμπορικά καταστήματα, και στην πρόσοψη του κτιρίου υπάρχει ένα σύνθετο μνημείο που δημιούργησε ο γλύπτης Θανάσης Απάρτης. Το μνημείο λειτουργεί ως αναμνηστικό για τα θύματα της καταπίεσης και της αντίστασης κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αναδεικνύοντας τη θυσία των ανώνυμων Ελλήνων.
Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων των ταγμάτων των SS, πολίτες οδηγούνταν στο αρχηγείο της Γκεστάπο για ανάκριση. Επίσης, εφαρμόζονταν μπλόκα και εφόδοι από άνδρες της Χωροφυλακής σε διάφορες περιοχές της πρωτεύουσας και σε τόπους εργασίας.
Στο αρχηγείο, οι συλληφθέντες υποβάλλονταν σε απάνθρωπα βασανιστήρια. Στη συνέχεια, αποφασιζόταν είτε η αποστολή τους στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου (όπου εκτελούνταν περίπου 300 άνθρωποι), είτε η άμεση εκτέλεσή τους, αν δεν πέθαιναν κατά τη διάρκεια της ανάκρισης.
Τα βασανιστήρια περιλάμβαναν συχνά το κρέμασμα του κατηγορούμενου από τα χέρια στον αέρα με τροχαλία και το μαστίγωμα με αγκαθωτό συρματόσχοινο. Σε αυτή τη διαδικασία συμμετείχε και ιατρός, ο οποίος παρενέβαινε για να αποφευχθεί ο άμεσος θάνατος, εξασφαλίζοντας παράλληλα την παραχώρηση πληροφοριών που ζητούνταν από τις κατοχικές αρχές.
8. Αρχηγεία της Ομάδος Χ, Νηλέως στο Θησείο
Η Οργάνωση Χ, επίσης γνωστή ως Ομάδα Χ, ήταν μια φιλοβασιλική και αντικομμουνιστική οργάνωση που δραστηριοποιήθηκε στην Ελλάδα και την Κύπρο κατά τη δεκαετία του 1940.
Ιδρύθηκε κατά τη διάρκεια της Κατοχής το 1942 στην Αθήνα ως ομάδα αξιωματικών που αποσχίστηκε από την οργάνωση “Άγνωστος Μεραρχία”. Με μια στρατιωτική δομή, βρισκόταν υπό την ηγεσία του Κύπριου αντισυνταγματάρχη, Γεώργιου Γρίβα. Το σπίτι του στο Θησείο λειτούργησε ως η έδρα της οργάνωσης.
Η Οργάνωση Χ είχε ως στόχο την αντίσταση κατά του κομμουνισμού και της αντίστασης ενάντια στις δυνάμεις της Αριστεράς. Η δράση της επηρέασε την πολιτική εξέλιξη στην περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Στις πρώτες πρωινές ώρες της 4ης Δεκεμβρίου, εκτυλίχθηκαν οι πρώτες στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ κατά τη διάρκεια των Δεκεμβριανών. Στις 4:30 τα ξημερώματα, ξεκίνησε η επίθεση του ΕΛΑΣ εναντίον των δυνάμεων της «Χ» στο Θησείο.
Για την υλοποίηση του πρώτου σταδίου της επιχείρησης, δύο τάγματα της 1ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ Αθηνών ανέλαβαν τη δράση. Ο στόχος της «Χ» ήταν η προάσπιση της περιοχής του Μακρυγιάννη από την πλευρά του Θησείου. Την επίθεση κατά του στρατηγείου της ανέλαβε το 4ο Σύνταγμα της 2ης Ταξιαρχίας του ΕΛΑΣ, με δυνάμεις από την Καλλιθέα και τον Ταύρο.
Η τακτική του ΕΛΑΣ περιελάμβανε επίθεση αντιπερισπασμού από τον λόφο Φιλοπάππου και κύρια επίθεση από την κατεύθυνση των Πετραλώνων. Το τελικό χτύπημα δόθηκε από το τάγμα Πετραλώνων. Μετά την επικράτηση του ΕΛΑΣ στο Θησείο, οι μαχητές της «Χ», συμπεριλαμβανομένου του Γρίβα, αναγκάστηκαν να συγκεντρωθούν στο κτίριο του Θ’ Αστυνομικού Τμήματος. Εκεί, βρετανικά άρματα μάχης τους παρέλαβαν και τους μετέφεραν στα Παλαιά Ανάκτορα. Οι νεκροί της «Χ» ανήλθαν σε 24, ενώ οι νεκροί του ΕΛΑΣ ήταν 17.
9. Η “Ελιά του Πλάτωνα” στην Ιερά Οδό αρ 89
Σύμφωνα με τον μύθο, η συγκεκριμένη ελιά υποτίθεται ότι ανήκε στον φιλόσοφο Πλάτωνα. Παλαιότερα, κατά την περίοδο του Γεωργίου του Α’, οι Αθηναίοι την αποκαλούσαν ως “ελαία του Περικλέους”. Σύμφωνα με τον αθηναιογράφο Δημήτριο Καμπούρογλου, και οι δύο αυτές προσωνυμίες αποτυπώνουν τον σεβασμό των Αθηναίων προς αυτήν την εξαιρετικά ανθεκτική ελιά, αποκαλώντας την “Μεγάλη Κυρία” ή “Σεβάσμια Κυρία”. Δεν υπάρχει ιστορική πηγή που να επιβεβαιώνει την άλλοτε ιδιοκτησία της από τον Πλάτωνα, αλλά η ονομασία της ενισχύθηκε από την επιγραφή ενός καφενείου απέναντί της, που χρησίμευε και ως στάση για τα μέσα μαζικής μεταφοράς. Ενδεικτική ήταν η περίμετρος του κορμού της, που έφτανε τα έξι μέτρα, ενώ το ύψος της δεν ήταν ιδιαίτερα υψηλό. Στη βάση του κορμού είχε και μια μεγάλη σπηλαιώδη διαμόρφωση (κουφάλα), όπου καταφεύγαν πολλά μικρά ζώα.
Για να προστατεύσει αυτό το ιερό δένδρο από επιθέσεις ανθρώπων και ζώων, ο δήμος Αθηναίων εξέδωσε ένα διάταγμα απαλλοτρίωσης του περιβάλλοντος χώρου, με σκοπό τον καλλωπισμό και την ανάδειξη. Αυτή η απόφαση λήφθηκε ειδικά μετά από αίτημα της “Ένωσης Αθηναίων του τόπου”, η οποία και ανακήρυξε την ελιά ως ιστορικό μνημείο. Δυστυχώς, λόγω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και της κατοχής που ακολούθησε, οι προγραμματισμένες εργασίες δεν πραγματοποιήθηκαν. Παρ’ όλα αυτά, με τη φροντίδα του γιατρού Δημητρίου Κουλούκη, τοποθετήθηκε ένα καλαίσθητο κιγκλίδωμα γύρω από την ελιά για την προστασία της.
Στις 7 Οκτωβρίου του 1976, ένα λεωφορείο συγκρούστηκε με την ελιά του Πλάτωνα, προκαλώντας σημαντική ζημιά στον κορμό. Λόγω αυτού, αποφασίστηκε η μεταφορά του ιερού δένδρου σε ένα κτήριο του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών (πρώην Γεωπονική Σχολή), όπου τώρα φυλάσσεται σε μια ειδικά κατασκευασμένη προθήκη.
10. Σπίτι Σεφέρη, Άγρας 20 στο Μετς
Η Οδός Άγρας φαίνεται να είναι ένα μικρό και ήρεμο δρομάκι, μόλις λίγα βήματα από το Καλλιμάρμαρο Στάδιο. Το πρωί, ο ήλιος φωτίζει τον χώρο και μπροστά στα μάτια σας αναδύεται μια μοναδική αιγαιοπελαγίτικη κατοικία.
Οι λευκοί τοίχοι του κτιρίου, τα μπλε παραθυρόφυλλα και μια ταμπέλα που φέρει την επιγραφή: «Σε αυτό το σπίτι έζησαν ο Γιώργος Σεφέρης και η σύζυγός του Μαρώ Σεφέρη έως το τέλος της ζωής τους», προκαλούν ένα ελαφρύ ρίγος.
Οι ευρωπαϊκές πόλεις με την υψηλότερη εγκληματικότητα: Ποια θέση καταλαμβάνει η Αθήνα;
