Η τελευταία φορά που διεξήχθη εκτεταμένη ανάλυση του χώρου του βιβλίου ήταν πριν από πάνω από δέκα χρόνια, όταν λειτουργούσε ακόμη το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Από τότε, το ΕΚΕΒΙ έκλεισε και η απουσία του δεν καλύφθηκε ποτέ.
Η πρόσφατη έρευνα που πραγματοποίησε το Οργανισμός Στατιστικής Διακίνησης Εκδόσεων καλύπτει την περίοδο από το 2009 έως το 2022, προσφέροντας μια αφετηρία για συζητήσεις σχετικά με την κατάσταση του χώρου του βιβλίου και τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει. Αποτελεί επίσης έναν χρήσιμο οδηγό για τους αναγνώστες που θέλουν να ενημερωθούν για τις νέες κυκλοφορίες στα βιβλιοπωλεία.
Μέσα από αυτήν την έρευνα, αναδεικνύονται ερωτήματα όπως εάν η λογοτεχνία κατέχει το μεγαλύτερο μερίδα στα βιβλία που εκδίδονται ετησίως, αν οι εκδοτικοί οίκοι προσφέρουν πραγματικά πολλά βιβλία, αν τα βιβλία είναι ακριβά, και εάν υπάρχει τάση προς τα ηλεκτρονικά βιβλία και τα ηχητικά βιβλία, που μπορεί να επηρεάσει το έντυπο βιβλίο. Η έρευνα αναλύει πολλούς μύθους και ενισχύει ή διαψεύδει ορισμένες αντιλήψεις.
Σύνολο βιβλιοπαραγωγής ανά έτος
Η γενική αντίληψη είναι ότι στη χώρα μας κυκλοφορούν πολλά βιβλία, περισσότερα από όσα το αναγνωστικό κοινό μπορεί να διαβάσει. Ωστόσο, υπήρξαν δύο περίοδοι κατά τις οποίες ο αριθμός των νέων τίτλων μειώθηκε σημαντικά. Καταρχάς, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, όπου το 2012 εκδόθηκαν μόνο 8.306 νέοι τίτλοι, και δεύτερον, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID-19, όπου το 2020 εκδόθηκαν 9.941 βιβλία, αντιπροσωπεύοντας μια πτώση που αποδίδεται στα lockdown.
Παρατηρείται μια διακριτική αύξηση από το 2015 έως το 2019, με ένα υψηλό αριθμό νέων τίτλων το 2019 (10.923 βιβλία). Ωστόσο, η πανδημία προκάλεσε ξανά πτώση το 2020. Το 2021, όταν ξεκίνησε η επιστροφή σε μια μορφή κανονικότητας, σημειώθηκε ένα ιστορικό υψηλό με 12.169 νέους τίτλους. Η ανοδική τάση συνεχίστηκε και το 2022.
Όλα αυτά δείχνουν πώς ο χώρος των εκδόσεων επηρεάζεται από την κοινωνική κατάσταση. Οι ανισορροπίες και οι δυσκαμψίες της κοινωνίας επηρεάζουν σημαντικά τη βιομηχανία του βιβλίου.
Τύποι βιβλίων και ebooks
Η έρευνα δείχνει ότι το έντυπο βιβλίο εξακολουθεί να κυριαρχεί στην αγορά, καλύπτοντας το 97% του συνολικού αριθμού εκδόσεων. Τα ηλεκτρονικά βιβλία (ebooks) ακολουθούν δεύτερα, αλλά η απόσταση μεταξύ τους και των έντυπων βιβλίων είναι σημαντική, και δεν αναμένεται να κλείσει σύντομα. Επιπλέον, παρατηρείται ότι τα ebooks συχνά χρησιμοποιούνται για τη δημοσίευση βιβλίων παρελθόντων ετών, παρά για νέες εκδόσεις.
Όσον αφορά την πορεία των ebooks, παρατηρείται αύξηση την περίοδο 2009-2013. Ωστόσο, ακολουθεί μια ραγδαία πτώση κατά 37,7% από το 2013 έως το 2018. Η τάση αυτή αναστράφηκε κατά τη διάρκεια των ετών 2020-2021, κυρίως λόγω της πανδημίας, που πιθανότατα ενίσχυσε τη ζήτηση για ηλεκτρονικά βιβλία.
Μεταφρασμένα και μη μεταφρασμένα
Η έρευνα διαψεύδει την ιδέα ότι οι εκδοτικοί εκδίδουν περισσότερους τίτλους μεταφρασμένης λογοτεχνίας σε σχέση με τους ελληνικούς. Παρατηρείται ότι το υψηλότερο ποσοστό μεταφρασμένων έργων σε σχέση με τον συνολικό αριθμό των εκδόσεων καταγράφεται το 2009 με 40,4%, ενώ το χαμηλότερο παρατηρείται το 2014 με 27,4%.
Σε περίοδους κρίσης, όπως οικονομική και υγειονομική, τα μεταφρασμένα βιβλία φαίνεται να υποχωρούν, αντικαθιστώνται δε από τα μη μεταφρασμένα, που κυριαρχούν σταθερά από το 2010 έως το 2022, με ποσοστό μεγαλύτερο του 60%.
Τα χαμηλά ποσοστά μεταφρασμένων βιβλίων το 2021, παρά την τάση αυτή, απαιτούν περαιτέρω εξέταση σχετικά με τις εκδοτικές και αναγνωστικές πρακτικές κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Θεματικές κατηγορίες
Στη διαδικασία παραγωγής βιβλίων κατά την περίοδο 2009-2022, παρατηρείται ότι η λογοτεχνία και οι θεωρητικές επιστήμες διατηρούν σταθερά την πρωτιά, ενώ τα παιδικά βιβλία διατηρούν σταθερή παρουσία στην τρίτη θέση. Οι υπόλοιπες κατηγορίες βιβλίων, όπως οι θετικές επιστήμες, οι τέχνες και τα εκπαιδευτικά βιβλία, παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις και μεταβολές κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου.
Η λογοτεχνία, παρά την επικράτηση των μυθιστορημάτων, παρουσιάζει επίσης σημαντική παρουσία σε είδη όπως το θέατρο και οι λογοτεχνικές βιογραφίες. Τα παιδικά βιβλία εμφανίζουν αύξηση την τελευταία δεκαετία, ενώ τα επιστημονικά βιβλία και τα βιβλία τέχνης παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις στις τάσεις τους.
Γενικά, παρατηρείται η εξέλιξη των προτιμήσεων των εκδοτικών, με το μυθιστόρημα να διατηρεί την υψηλότερη προτίμηση, ενώ παρατηρείται αυξητική τάση στα δοκίμια και τα αφηγήματα. Το διήγημα, μετά από περιόδου πτώσης, επανακτά δημοτικότητα, ενώ η ποίηση διατηρεί σταθερή παρουσία, εκτός από την περίοδο του 2021 όπου σημειώνει αυξητική τάση.
Οι παιδικές και εφηβικές κατηγορίες βιβλίων, παρά την αρχική πτώση, εμφανίζουν αύξηση, με το 2022 να αποτελεί το έτος κορύφωσης. Τα επιστημονικά βιβλία παρουσιάζουν πτώση μετά την αρχική ακμή του 2009, ενώ οι θετικές επιστήμες και οι θεωρητικές επιστήμες εμφανίζουν αντίθετες πορείες. Τα βιβλία τέχνης καταγράφουν μειονεκτική πορεία μέχρι το 2015, με σταδιακή αύξηση στα επόμενα έτη. Τα εκπαιδευτικά βιβλία, αφού καταγράφουν αρχική αύξηση, παρουσιάζουν μείωση μέχρι το 2015, αλλά επανακάμπτουν τα τελευταία χρόνια.
