Νίκος Καζαντζάκης: Πόσα γνωρίζουμε για τη ζωή του άφοβου στοχαστή;

Τα αποφθέγματα, τα βιβλία και η ζωή του Νίκου Καζαντζάκη είναι από τις πιο δημοφιλείς αναζητήσεις στο διαδίκτυο, αποδεικνύοντας την επιρροή του συγγραφέα στην σύγχρονη εποχή.

«Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα, είμαι λεύτερος». Αυτά τα λόγια του Νίκου Καζαντζάκη, του τιτάνα της νεοελληνικής λογοτεχνίας, συμπυκνώνουν την ωμή, φιλοσοφική δύναμη που ακτινοβολεί μέσα από τα έργα του. Δε φοβόταν την κατά μέτωπο αντιμετώπιση υπαρξιακών θεμάτων, δε φοβόταν να ζυγιστεί με το άγνωστο της ύπαρξης και να αναμετρηθεί με το νόημα της ζωής.

Ξεπέρασε τον πρόγονο, νιώσε το χώμα. αποδέξου τη δύναμη της φύσης, ήταν μερικές από τις εντολές του. Πάντως εάν έπρεπε να συμπυκνώσω το νόημα της σκέψης του και το ηθικό δίδαγμα που καταγράφηκε στο υποσυνείδητό μου από τα έργα του είναι η αντίληψη πως όλοι παλεύουν για έναν καλύτερο κόσμο, είτε πυροβολούν είτε πυροβολιούνται, αυτή είναι η αφορμή αλλά και η δικαιολογία. Ο στόχος; να ξεπροβάλει αυτός ο «νέος άνθρωπος» που παίδεψε την ανθρωπότητα και την έκανε ακόμη και να αιματοκυλιστεί.

Καζαντζάκης: «Tίποτα γενναίο δεν μπορεί ο άνθρωπος να κάμει αν δεν υποτάξει τη ζωή του σ’ έναν Αφέντη»

Τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη

Καζαντζάκης βιβλία αποφθέγματα βιογραφία — Πηγή φωτογραφίας

Τα φιλοσοφικά μυθιστορήματά του συνυφαίνονται με την ελληνική μυθολογία, την ιστορία και τους βαθύτατους υπαρξιακούς στοχασμούς.

Ζορμπάς (1946)
Αν υπάρχει ένα βιβλίο που συλλαμβάνει πραγματικά το πνεύμα του Καζαντζάκη αυτό είναι « Ο Ζορμπάς. Το μυθιστόρημα παρουσιάζει τον Αλέξη Ζορμπά, έναν άνθρωπο της γης έναν εραστή της ζωής και έναν αιώνιο περιπλανώμενο.

Ο Ζορμπάς είναι η ενσάρκωση της ελευθερίας αι του ενστίκτου, ζώντας κάθε μέρα σαν να ήταν η τελευταία του. Μέσα από τη φιλία του με τον ανώνυμο αφηγητή, η παθιασμένη φιλοσοφία του Ζορμπά για τη ζωή ζωντανεύει. Ο Καζαντζάκης δεν εξερευνά μόνο τη χαρά και την ελευθερία, αλλά εμβαθύνει στην ένταση ανάμεσα στο διονυσιακό και απολλώνιο πνεύμα, καθώς ήταν βαθιά επηρεασμένος από τη νιτσεϊκή φιλοσοφία.

O Καζαντζάκης είχε πει πως:

«Λονταρίσια η τροφή που με τάισε ο Νίτσε στην πιο κρίσιμη, την πιο πεινασμένη στιγμή της νιότης’ θράσεψα, δεν μπορούσα πια να χωρέσω στο σημερινό άνθρωπο, όπως τον κατάντησαν. Α! φώναζα αγαναχτισμένος, η παμπόνηρη θρησκεία που μετατοπίζει τις αμοιβές και τιμωρίες σε μελλούμενη ζωή, για να παρηγορήσει τους σκλαβούς, τους κιότηδες, τους αδικημένους, και να μπορέσουν να βαστάξουν αγόγγυστα τη σίγουρη επίγεια ζωή και να σκύβουν υπομονετικά το σβέρκο στους αφεντάδες.»

Ο τελευταίος πειρασμός (1955)
Ο Καζαντζάκης παίρνει το μεγάλο ρίσκο. Το μυθιστόρημα εξερευνά την πνευματική και ανθρώπινη πάλη του Ιησού, παρουσιάζοντας τον ως μια μορφή διχασμένη ανάμεσα στη θεία αποστολή και τις ανθρώπινες επιθυμίες.

Αυτός δεν είναι ο γαλήνιος, αδιαμφισβήτητος θεάνθρωπος των παραδοσιακών αφηγήσεων. Αντίθετα, ο Καζαντζάκης τον εξανθρωπίζει, κάνοντας τα βάσανά του οικεία.

Εδώ, ο Ιησούς παλεύει με τους πειρασμούς, τις αμφιβολίες τον φόβο, δείχνοντας έναν σωτήρα που ακούει την ανθρώπινη καταγωγή του. Μέσα από αυτό το έργο, ο Καζαντζάκης τολμά να αναρωτηθεί: Τι θα γινόταν αν είχε επιλέξει μια φυσιολογική ζωή αντί για τη θυσία; Τι θα γινόταν εάν είχε ενδώσει στην ανθρωπιά του;

Το μυθιστόρημα προσκρούει βαθιά στην καρδιά της πίστης και της αμφιβολίας, αναγκάζοντας τους αναγνώστες να αντιμετωπίσουν τις δικές τους αβεβαιότητες.

Αναφορά στον Γκέκο (1961)

Ένα άλλο από τα πιο αξιόλογα έργα του Καζαντζάκη, η «Αναφορά στον Γκρέκο» είναι ένα αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα. Γραμμένο ως μυθιστορηματικός διάλογος με τον αναγεννησιακό ζωγράφο Ελ Γκρέκο, το έργο παρακολουθεί το πνευματικό ταξίδι του Καζαντζάκη, συνυφαίνοντας τα ταξίδια του, τις φιλοσοφικές του αναζητήσεις και τη συνεχή αναζήτησή του για το νόημα της ζωής. Από πολλές απόψεις, μοιάζει με μια τελική άποψη του έργου της ζωής του, μια καλλιτεχνική διαθήκη.

Ασκητική (1927)
Ακόμη θυμάμαι την πρώτη φορά που διάβασα Καζαντζάκη, ήμουν 13 ετών και ένας ενήλικος συγγενής πήρε την πρωτοβουλία να μου κάνει δώρο την «Ασκητική» του Καζαντζάκη. Ακόμη θυμάμαι το πως με στοίχειωσε η φράση του Καζαντζάκη που βρισκόταν στην πρώτη σελίδα (εάν θυμάμαι καλά) :«Ερχόμαστε από μια σκοτεινή άβυσσο καταλήγουμε σε μια σκοτεινή άβυσσο το μεταξύ φωτεινό διάστημα το λέμε Ζωή». Μπορεί η φράση τώρα που τη διαβάζω να είναι πλήρως κατανοητή αλλά στην ηλικία των 14 ετών μου φάνηκε δυσερμήνευτη.

Άνοιξα το λεξικό και ξεκίνησα να ψάχνω άγνωστες φιλοσοφικά λέξεις αυτού του βιβλίου και δεν άλλαζα παράγραφο αν δεν την κατανοούσα πλήρως. Μετέπειτα, αφού είχα εμπλουτίσει το λογοτεχνικό υπόβαθρό, κατάλαβα πως ο Καζαντζάκης ήταν βαθιά επηρεασμένος από τον Νίτσε και πολλά φιλοσοφικά νήματα αυτού του έργου είχαν ειπωθεί πρωτύτερα από πλήθος φιλοσόφων. Όμως η επιβλητική πένα του Καζαντζάκη σε συνδυασμό με τη βιωματική εμπειρία μου (ήταν το πρώτο φιλοσοφικό δοκίμιο που είχα μελετήσει) με έκανε να το εντυπώσω συνειδησιακά ως ένα από τα σημαντικότερα ελληνικά φιλοσοφικά δοκίμια.

Η «Ασκητική» ξεκινάει με μια κάθοδο, στη συνέχεια σε αναγκάζει να ακολουθήσεις τα νήματα,

– να κοιταχτείς στον καθρέφτη (αν έχεις ακόμη το κατάλληλο πνευματικό ανάστημα), να αισθανθείς ντροπή για τις στιγμές κατάντιας σου και τελικά να φτάσεις σε μια ατομική λύτρωση έναντι αυτού που ονομάζουμε πολυκεντρικού κόσμου.

Ταξιδεύοντας με τον Καζαντζάκη

Ο Καζαντζάκης ταξίδεψε σε πολλές χώρες και κατέγραψε με τον δικό του μοναδικό τρόπο τις εικόνες που παρατηρούσε. Αξίζει να τα διαβάστε όλα «Ταξιδεύοντας: Ιταλία – Αίγυπτος – Σινά – Ιερουσαλήμ – Κύπρος – Ο Μοριάς», «Ταξιδεύοντας: Αγγλία», «Ταξιδεύοντας: Ρουσία», «Ταξιδεύοντας: Ιαπωνία – Κίνα», «Ταξιδεύοντας: Ισπανία».

Τι μου έμεινε από αυτά τα έργα; Εκτός από τη συνάντησή του με τον Μουσολίνι, αυτό που θεωρώ σημαντικότερο είναι το ηθικό δίδαγμα που αποκόμισα σ΄ένα από αυτά τα έργα. Σε μια από τις πολλές περιγραφές του για τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, μέσα σε μια περίοδο άκρως πολωτική και για τις δύο πλευρές, όπου η μια ομάδα κοιτούσε να εξολοθρεύσει την άλλη, ο Καζαντζάκης στάθηκε και κοίταξε τον Άνθρωπο χωρίς τις φορεσιές του, έτσι ρακένδυτο όπως είναι στην πραγματικότητα.

Παρατήρησε – αν δικαιούμαι να το εκφράσω κάπως ελεύθερα – πως την ώρα που χύνεται αίμα και οι λαοί πονούν, αν δούμε πιο βαθιά, όλες οι πλευρές παλεύουν για να φέρουν τον νέο άνθρωπο, όλοι παλεύουν για να αλλάξουν αυτό τον κόσμο άσχετα από το αν οι συνταγές είναι πλήρως αποτυχημένες, καθώς η ανάγκη αυτή είναι πηγαία και ανθρώπινη.

Αυτή η συλλογιστική έκρηξη του ανθρωποκεντρικού Καζαντζάκη θεωρώ ίσως μία από τις σημαντικότερες του έργου του.

Η ζωή του Νίκου

Ο Νίκος Καζαντζάκης γεννήθηκε το 1883 στο Ηράκλειο της Κρήτης, σε μια περίοδο που το νησί βρισκόταν ακόμη υπό οθωμανική κυριαρχία. Η ζωή του ήταν γεμάτη από μια ανήσυχη αναζήτηση της γνώσης, της πνευματικότητας και του σκοπού.

Η σχέση με τον πατέρα του ήταν εξαιρετικά δύσκολη, ο ίδιο περιγράφει πως: «Δε θυμούμαι ποτέ να μου ‘πε λόγο τρυφερό… μου παρέδινε τη φλόγα της γενεάς αγέλαστος».

Ο Καζαντζάκης μάχεται με τα κληροδοτήματα του. Ο πατέρας του, μια αυστηρή φιγούρα που δεν πρόσφερε ποτέ στοργή, κληροδότησε μια φλόγα περηφάνειας, δύναμης και προκλητικότητας. Η μητέρα του αντίθετα, ενσάρκωνε την αγιότητα και την τρυφερότητα, το μαλακό αντίβαρο στον τραχύ ανδρισμό του πατερά του. Μαζί αυτές οι δυνάμεις δημιουργήσαν μια διαρκή πάλη μέσα στον Καζαντζάκη, μια μάχη ανάμεσα στο ηρωικό και το άγιο, την ωμή δύναμη της ζωής και την ευαίσθητη ομορφιά της αγάπης…

Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:

Ο Καζαντζάκης για τον πατέρα του: «Δε θυμούμαι ποτέ να μου ‘πε λόγο τρυφερό… μου παρέδινε τη φλόγα της γενεάς αγέλαστος»

Σπουδάζοντας νομικά στην Αθήνα και το Παρίσι, εντρυφούσε στη φιλοσοφία, τη θρησκεία και τη λογοτεχνία, τα οποία θα διαμόρφωναν αργότερα το πνευματικό πλαίσιο. Ο Καζαντζάκης επηρεάστηκε από τον Νίτσε (Έγραψε τη διατριβή του «Ο Φρειδερίκος Νίτσε εν τη φιλοσοφία του δικαίου και της πολιτείας, την οποία ολοκλήρωσε το 1909), τον Ανρί Μπερξόν, την ανατολική φιλοσοφία και τη θεολογία γεγονός που διαπνέει τα γραπτά του με τη διαρκή αναζήτηση της ελευθερίας μέσω μιας σφοδρής εσωτερικής πάλης.

Μετά την αποφοίτησή του, πέρασε ένα μήνα ταξιδεύοντας στη Φλωρεντία και τη Ρώμη και έμεινε για λίγο στο Ηράκλειο. Σύντομα, όμως, αποφάσισε να εγκατασταθεί στην Αθήνα.

Πολιτικά, ο Νίκος Καζαντζάκης στάθηκε ως ερευνητής, πάντα ανθρωποκεντρικός και τίμιος ως προς την πνευματική προσέγγισή του, ελκυόταν από ότι υποσχόταν έναν καλύτερο άνθρωπο, όπως οι αξίες του σοσιαλισμού, παρόλα αυτά ήταν αφοσιωμένος στις οικουμενικές αλήθειες και τις πηγαίες ανάγκες του ανθρώπου, την ταυτότητα και τον σεβασμό στο «Εγώ», γεγονός που τον έκανε να αποχαιρετήσει αυτούς τους χώρους έπειτα από την σύντομη ανάμειξη του με την ελληνική κυβέρνηση Σοφούλη.

Ακόμη και σήμερα, η αξία του είναι αδιαμφισβήτητη αν και έχει σχολιαστεί εντόνως για μερικές κακές μεταφράσεις και αποδόσεις, όπως το έργο «Ομήρου Ιλιάδα» και το Τάδε έφη Ζαρατούστρα του Νίτσε. Βέβαια, το έργο του και η γραφή του είναι μια από τις καλύτερες της ελληνικής λογοτεχνίας και αυτό δεν μπορεί να αποκαθηλωθεί όσο κι αν ζούμε σε μια εποχή που η καταστροφή προσφέρεται αλόγιστα, δωρεάν και σε συσκευασία ταχυφαγείου.

Κείμενο: Αγγέλικα Αγόρα