Όντας εικαστικός καλλιτέχνης και ως εικαστικός ορίζεται ο καλλιεργών τον κλάδο της εικόνας, δηλαδή της γλυπτικής και της ζωγραφικής. Οι θεματικές μου αφορούν την Ναυτιλία και το Απώτερο Παρελθόν, ήτοι την Προϊστορία, την περίφημη Ηρωική Εποχή, δηλαδή την Εποχή του Χαλκού, εποχή σφυρηλάτησης της Μυθολογίας μας και φυσικά την καταγεγραμμένη Αρχαιότητα. Τούτου ελεγχθέντος, θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω τις ευεργετικές επιπτώσεις της εικαστικής, κατά κύριο λόγο, τέχνης στον ψυχικό κόσμο του ανθρώπου ήδη από εκείνη την μακρινή περίοδο.
Η τέχνη προηγείται του ανθρωπίνου πολιτισμού και της ανάπτυξης της λογικής, έτσι όπως αυτά επινοήθηκαν από τον έμφρονα άνθρωπο, τον Homo Sapiens, το 11.000 Before Present (προ του παρόντος), κατά την διάρκεια της λεγομένης και Γεωργικής Επανάστασης. Είναι ηλικίας 40.000 ετών, συμπίπτει δηλαδή με την εποχή εξαφάνισης του Νεάντερνταλ, άρα και κυριαρχίας του Sapiens. Περί διαπιστευτηρίων επ’ αυτού, αρκεί να αναφερθούμε στα πολυάριθμα τέχνεργα, όπως αγαλμάτια, και σπηλαιογραφίες, σε διάφορες περιοχές του κόσμου. Μπορούμε να αναφέρουμε και το 500.000 ετών κοχύλι της Ινδονησίας, το οποίο βρέθηκε χαρακωμένο με συμμετρικές μορφές.
Η τέχνη λοιπόν αποτελεί μια βαλβίδα ψυχικής αποσυμπίεσης, αγαλλίασης αλλά και αποτύπωσης συναισθημάτων, ήδη από τους Προϊστορικούς χρόνους. Συνδέεται άμεσα με ένα από τα πιο καθοριστικά χαρακτηριστικά του ανθρώπου, ένα από εκείνα που τον καθιέρωσαν ως το μόνο παγκόσμιο είδος στην Υφήλιο, τη δημιουργικότητα.
Η τέχνη, μιλάει πιο έντονα από το οτιδήποτε στις ψυχές μας, γι’ αυτό και αποτελεί την υλική έκφραση για τα δυο μεγαλύτερα ερωτήματα του ανθρώπου, καταγωγή και θάνατος. Κατά τον Πλάτωνα, είναι τα «εκτυπώματα» των ιδεών, ενώ κατά τον Πλούταρχο είναι το μέσο για την διατήρηση της πνευματικής Παράδοσης. Είναι τελικά η μίμηση της φύσεως.
Στην ανατολή της Αρχαϊκής Εποχής, πέρα από την ίδρυση της Πόλεως-Κράτους, λαμβάνει χώρα και η γέννηση της γραπτής λογοτεχνίας, τα Ομηρικών και των Ησιοδείων Επών. Με άλλα λόγια η καλλιτεχνική έκφραση της ψυχικής μετάβασης του ανθρώπου, ο οποίος πλέον συνειδητοποιεί την πνευματική δύναμη του ακριβώς εξαιτίας της έλλειψης υλικής αφθονίας.
Κατά την πρώιμη κλασική εποχή στην Ελλάδα, θα δημιουργηθεί ένα κλίμα ανησυχίας και έξαψης, ένεκα πιθανής εισβολής, ένα κλίμα στο οποίο θα ακολουθήσουν, με σκοπό την ψυχική ανάταση και την ψυχαγωγία γενικότερα, λογοτέχνες και εικαστικοί, κυρίως γλύπτες. Είναι η εποχή λοιπόν κατά την οποία η τεχνοτροπία των γλυπτών βαίνει προς τελειοποίηση, υπό την έννοια της ρεαλιστικής απόδοσης. Κατά την ύστερη κλασική περίοδο, παρατηρείται εισδοχή νέων τρόπων έκφρασης, το γυναίκειο γυμνό και σωματικές στάσεις που αποπνέουν πάθος. Αρά ενισχύεται η επίδραση στον ψυχικό διάκοσμο του παρατηρητή
Η τέχνη θα αποτελέσει, μεταξύ άλλων, τονωτική ένεση για το φρόνημα του λαού και κατά την περίοδο των ελληνιστικών χρονικών. Είτε μιλάμε για κολοσσιαία τέχνεργα, όπως οι τελείες εικόνες, είτε για μικροτεχνία, όπως η νομισματική, η τέχνη αντανακλά την κληρονομιά και τον πολιτισμό των πόλεων και των εθνών. Μέσω της εξιδανικευμένης και μεταρσιωμένης εικόνας άρα και προβολής του εκάστοτε προτύπου, θα τονιστεί το φρόνημα του λαού.
Αυτή λοιπόν η σχέση αναμεσά στην εικόνα και στο μήνυμα, επιδρά στον ψυχικό διάκοσμο των θεατών ως εξής:
- Προβολή ιδανικής σχέσης ηθικών μεγεθών και δύναμης στην κοινωνία, αρά και η δυνατότητα της πόλης για την ανατροφή και ανάδειξη μεγάλων προσωπικοτήτων.
- Προβολή του ηρωικού και αθλητικού ιδεώδους και η παρότρυνση προς αυτά.
- Προβολή της εκάστοτε νίκης ακόμα με σαφή υπόμνηση προς την αντίπερα όχθη, δηλαδή στον εχθρό.
Αλλά και για τον ίδιο τον καλλιτέχνη, το κάθε προς δημιουργία πρότυπο, είναι το «είδωλον αυτού εν ψυχή», δηλαδή αποτελεί και για τον ίδιο, μια ψυχική έκφραση για το απείκασμα του προτύπου.
Οι αρχαίοι Έλληνες από την Κλασική περίοδο και μετά, ζούσαν αναμεσά σε εικόνες υπό την εξής έννοια: Σε άλλους πολιτισμούς, οι απλοί πολίτες είχαν πρόσβαση σε τέτοιες εικόνες, όταν επισκέπτονταν ναούς ή ανάκτορα. Στην ελληνική κοινωνία όμως, όλοι είχαν πρόσβαση, δεδομένου ότι τα γλυπτά τέχνεργα, ήταν εκτεθειμένα, στις αγορές, στα ιερά και στις νεκροπόλεις.
Ο τομέας της ζωγραφικής, στον Αρχαίο Κόσμο, δεν φέρει πολλά υλικά διαπιστευτήρια, πάρα μόνο φιλολογικές αναφορές. Μπορούμε πάραυτα να λάβουμε μια ιδέα, από τις επιτύμβιες στήλες και κάποιες σωζόμενες τοιχογραφίες.
Προκειμένου να αντιληφθούμε, την επίδραση της εικαστικής τέχνης στην ψυχολογία μας, θα αναφέρω το εξής παράδειγμα της γλυπτικής:
Ο Δίων ο Χρυσόστομος, Έλληνας ρήτορας του 1ου μ.Χ. αιώνα, στα «Περί Βασιλείας», αναφέρει ότι, τα θεία φάσματα είναι δυνάμεις άγνωστες στους ανθρώπους, έτσι καταφεύγουμε στις αγαλματικές παραστάσεις, βάση των οποίων αποτελεί το ανθρώπινο σώμα.
Η λέξη «άγαλμα», είναι πανάρχαια, συναντάται στην Ομηρική Λογοτεχνία και στους Ορφικούς Ύμνους, και σημαίνει «κόσμημα, στολίδι». Στην μεταγενέστερη ερμηνεία του, σημαίνει ομοίωμα θεών εν αντιθέσει με τον «Ανδριάντα», που σημαίνει ομοίωμα θνητού. «Παν έφ’ ω τις αγάλλεται και χαίρει», κάθε τι με το οποίο κάνεις αγάλλεται, δηλαδή γεμίζει από χαρά και θαυμασμό.
Η δε φράση «περικαλλές άγαλμα», αποδίδεται ως «ακτινοβόλο σημείο χαράς». Πηγή αγαλλίασης λοιπόν η τέχνη, έντονης ψυχικής φόρτισης, ευαρέσκειας ή ακόμα και ηδονής. Οι προγονοί μας θεωρούσαν αυτήν την διαδικασία, την επαφή με τα αγάλματα δηλαδή, έως και θεραπευτική, για μυαλό αλλά και σώμα.
Εν κατακλείδι, ο Πατήρ της Ιατρικής και κατά τον μύθο 19ος απόγονος τους Ηρακλέους, Ιπποκράτης ο Κώος, συνήθιζε να τονίζει την σπουδαιότητα της θεραπείας πρώτα της ψυχής και κατ’ επέκταση του σώματος. Επομένως, κατά την αρχαία άποψη, η θετική ανάδραση της τέχνης στην ψυχή μας, δύναται να αποφέρει θεαματικά αποτελέσματα σε όλους του τομείς της Υγείας.
Στο σημερινό γίγνεσθαι, 3.000 και πλέον επιστημονικές μελέτες έρχονται ουσιαστικά να δικαιώσουν αυτόν τον πρόγονό μας, ότι ο πολιτισμός, άρα και η τέχνη, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της κακής υγείας αλλά και στη θεραπεία των εκάστοτε ασθενειών. Πολλαπλά ευεργετικός λοιπόν ο ρόλος της τέχνης στην ψυχή μας και μάλιστα μακράν προς απαρχής του ανθρωπίνου πολιτισμού.
Κείμενο: Κωνσταντίνος Φάης Lavart
Συνέντευξη: Ο Κωνσταντίνος Φάης, μας συστήνει τον αρχαίο κόσμο
