Μια φορά κι έναν καιρό, οι ήρωες ήταν θεοί, βαδιλιάδες ή ευγενείς πολεμιστές, ντυμένοι με μυθικό μεγαλείο. Σκεφτείτε τον Αχιλλέα ή τον βασιλιά Αρθούρο, φιγούρες που ενσάρκωναν ιδανικά που οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούσαν μόνο να ονειρευτούν.
Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν είναι το τι έχει αλλάξει σήμερα; Οι σύγχρονοι ήρωες δεν είναι ανέγγιχτα πρότυπα αρετής και δύναμης είναι «ελαττωματικοί», συγκρίσιμοι και πολλές φορές ακόμη και αμαρτωλοί. Παλεύουν με την ανασφάλεια την αποτυχία, ακόμα και την ηθική.
Τους παρακολουθούμε όχι επειδή πράττουν το καλό αλλά επειδή βλέπουμε κομμάτια του εαυτού μας στους εσωτερικούς τους αγώνες, στα λάθη τους στην κρίση, ακόμα και στη φιλοδοξία τους.
Μερικοί σύγχρονοι αντιήρωες όπως οι Walter White («Breaking Bad»), Arthur Fleck / Joker, Tommy Shelby, Joe Goldberg αποδεικνύουν αυτό το φαινόμενο. Βέβαια, δεν είναι όλοι οι αντιήρωες ίδιοι. Διαφορετικά θα κρίνουμε τον Ρασκόλνικοφ του Ντοστογιέφσκι και με άλλον τρόπο τους παραπάνω.
Η βασική διαφορά μεταξύ του Ρασκόλνικοφ ως αντιήρωα και των σημερινών αντιηρώων έγκειται στον θεμελιώδη τρόπο με τον οποίο ο Ντοστογιέφσκι προσεγγίζει την ηθική και την ανθρώπινη ψυχολογία.
Στο «Έγκλημα και τιμωρία», η κάθοδος του Ρασκόλνικοφ στον φόνο δεν ωραιοποιείται, δε δικαιολογείται ούτε παρουσιάζεται με τρόπο που θα μπορούσε να τον αναδείξει σε πρότυπο. Αντίθετα, απεικονίζεται ως βαθιά ελαττωματικός, αυταπατώμενος και τελικά λυγίζει από το βάρος της συνείδησής του.
Αντίθετα, οι σύγχρονοι αντιήρωες συχνά καταλαμβάνουν αφηγήσεις που προσπαθούν σκληρά να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους, παρουσιάζοντάς τους μερικές φορές ως παρεξηγημένες, ευγενικές ή ακόμη και ηρωικές φιγούρες που βρίσκονται σε ηθικά περίπλοκες καταστάσεις.
Αυτή η τάση προς τον αντιήρωα αντανακλά μια βαθύτερη πολιτισμική αλλαγή. Σε έναν κόσμο όπου τα πράγματα είναι σπάνια ασπρόμαυρα, επιζητούμε ιστορίες που αναγνωρίζουν την ακαταστασία της ζωής.
Οι ήρωες μας έχουν γίνει αντανάκλαση του συλλογικού μας ψυχισμού, αντιμετωπίζοντας τα ίδια υπαρξιακά και ηθικά διλήμματα. Κι αυτό συμβαίνει σε όλα τα είδη τα τέχνης, στην τηλεόραση, στα βιβλία, στις ταινίες ακόμη και στα βιντεοπαιχνίδια.
Με πολλούς τρόπους, αυτή η αλλαγή αντικατοπτρίζει την άνοδο του οικείου – εγωκεντρισμού στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία. Δεν είμαστε πλέον ικανοποιημένοι με τον ήρωα που κυνηγάει την αρετή ή θέλει να ξεπεράσει τον εαυτό του αλλά αυτόν που μάχεται (όπως οι περισσότεροι) και δεν έχει φτάσει ακόμη στη συνειδητοποίηση του ότι επιθυμεί να αλλάξει, καθώς αισθάνεται πως η αλλαγή μοιάζει με ήττα ή δεν υπάρχει καν σαν επιλογή.
Το βλέμμα στράφηκε από την κατάκτηση του ιδεατού – ανώτερου προς την επιθυμία να ζήσουμε έτσι όπως θέλουμε «Εμείς» αλλά χωρίς να υπολογίζουμε πως σε μια κοινωνία οι αποφάσεις μας επηρεάζουν το σύνολό της.
Τα διλλήματα λοιπόν είναι αρκετά. Πώς θα ζήσουμε τη ζωή που θέλουμε έχοντας ενσυναίσθηση; Και εάν θεωρήσουμε πως η ενσυναίσθηση είναι κάτι καλό για ποιον λόγο την παρακάμπτουμε όταν θέλουμε να τροφοδοτήσουμε το «Εγώ» μας απέναντι στην κοινωνία;
Πώς γίνεται να δηλώνουμε πως θέλουμε να καταρρίψουμε τα κοινωνικά στερεότυπα χωρίς να πληγώσουμε την ενσυναίσθηση; Μήπως η ενσυναίσθηση λοιπόν είναι επιλεκτική; Μήπως εφαρμόζεται κατά περίπτωση; Πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε πως είμαστε φιλάνθρωποι και κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι όταν απορρίπτουμε μεγάλο μέρος της κοινωνίας που ζούμε ;
Πώς γίνεται να είσαι ευαίσθητος για τα δικαιώματα μιας συγκεκριμένης ομάδας αλλά για όλες τις άλλες να αδιαφορείς;
Μάλλον η εποχή μας προτάσσει περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις.
Διαβάστε περισσότερα παρακάτω:
20 λυτρωτικά αποφθέγματα του Καρλ Γιουνγκ ελέγχουν το ασυνείδητό μας
11 αποφθέγματα του Ίρβιν Γιάλομ: «Αν θέλεις να αλλάξεις, πρέπει να είσαι πρόθυμος να νιώσεις άβολα»
10 σοφά αποφθέγματα του Ιπποκράτη για την ισορροπία του νου
13 αποφθέγματα από τους «βασικούς νόμους της ανθρώπινης ηλιθιότητας»
