Πολλά καθεστώτα έκαψαν βιβλία κατά τη διάρκεια της ιστορίας με δικαιολογία την επικινδυνότητα των εν λόγω έργων για την κοινωνία. Όμως ξέχασαν το πιο σημαντικό πως η κοινωνία είμαστε εμείς και όχι αυτοί.
Η πράξη της καύσης βιβλίων έχει μακρύ και δυσοίωνο ιστορικό υπόβαθρο. Η πρακτική αυτή αποτελεί μια μορφή λογοκρισίας και συχνά οδηγείται από την πολιτιστική, θρησκευτική ή πολιτική αντίθεση στο περιεχόμενο του υλικού. Μία από τις πιο γνωστές περιπτώσεις καύσης βιβλίων σημειώθηκε στις 10 Μαΐου 1933, υπό το ναζιστικό καθεστώς.
Το κάψιμο βιβλίων από τους Ναζί τον Μάιο του 1933 μπορεί να αναχθεί σε ένα προηγούμενο που είχε δημιουργηθεί στη Γερμανία του δέκατου ένατου αιώνα. Το 1817, οι γερμανικές φοιτητικές ενώσεις, γνωστές ως Burschenschaften, διοργάνωσαν ένα φεστιβάλ στο Wartburg, ένα κάστρο της Θουριγγίας, όπου ο Μαρτίνος Λούθηρος αναζήτησε καταφύγιο μετά τον αφορισμό του. Γιορτάζοντας την 300ή επέτειο των 95 θέσεων του Λούθηρου, οι φοιτητές έκαψαν κείμενα και λογοτεχνία που θεωρούνταν “αντιγερμανικά” και αντεθνικά, αντανακλώντας την υποστήριξή τους για μια ενωμένη Γερμανία εν μέσω ενός κατακερματισμένου κρατικού τοπίου.
Με σκοπό την ευθυγράμμιση των επαγγελματικών και πολιτιστικών οντοτήτων με τις ναζιστικές αρχές το 1933, οι γερμανικές αρχές ξεκίνησαν μια διαδικασία γνωστή ως Gleichschaltung. Ο Γιόζεφ Γκέμπελς, Υπουργός Λαϊκής Διαφώτισης και Προπαγάνδας των Ναζί, ηγήθηκε μιας πρωτοβουλίας για την προσαρμογή των γερμανικών τεχνών και του πολιτισμού στους στόχους των Ναζί.
10 βιβλία στην «πυρά»: Όταν ο κομμουνισμός και ο ναζισμός έκαναν cancel
Για να συγχρονίσει τη λογοτεχνική κοινότητα με τα ναζιστικά ιδεώδη, ο Γκέμπελς βρήκε υποστήριξη από την Εθνικοσοσιαλιστική Ένωση Γερμανών Φοιτητών (NSDStB). Οι Γερμανοί πανεπιστημιακοί φοιτητές διαδραμάτισαν βασικό ρόλο στο πρώιμο ναζιστικό κίνημα, ενώ πολλοί από αυτούς εντάχθηκαν σε διάφορες ναζιστικές ομάδες στα τέλη της δεκαετίας του 1920. Ο ένθερμος εθνικισμός και ο αντισημιτισμός αυτών των φοιτητών, οι οποίοι συχνά ανήκαν σε κοσμικές οργανώσεις της μεσαίας τάξης, είχαν εκφραστεί για χρόνια. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, δυσαρεστημένοι με τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης (1919-1933), οι φοιτητές αυτοί είδαν τον εθνικοσοσιαλισμό ως κατάλληλη διέξοδο για την πολιτική τους δυσαρέσκεια.
Στις 6 Απριλίου 1933, το Κεντρικό Γραφείο Τύπου και Προπαγάνδας της Ναζιστικής Γερμανικής Φοιτητικής Ένωσης κήρυξε μια πανεθνική “Δράση κατά του αντιγερμανικού πνεύματος”, με αποκορύφωμα μια λογοτεχνική εκκαθάριση ή “κάθαρση” με φωτιά. Τα τοπικά παραρτήματα έλαβαν εντολή να παρέχουν δελτία Τύπου, παραγγελία άρθρων, μαύρες λίστες “μη γερμανικών” συγγραφέων και να οργανώνουν δημόσιες ομιλίες από επιφανείς Ναζί, ενώ παράλληλα διαπραγματεύονταν το χρόνο ραδιοφωνικής μετάδοσης.
Στις 8 Απριλίου, ο σύλλογος φοιτητών διατύπωσε δώδεκα “θέσεις” που θύμιζαν τις 95 θέσεις του Μαρτίνου Λούθηρου. Αυτές οι διακηρύξεις περιέγραφαν τις αρχές μιας “καθαρής” εθνικής γλώσσας και κουλτούρας, καταδικάζοντας τον “εβραϊκό διανοητισμό”, υποστηρίζοντας τον εξαγνισμό της γερμανικής γλώσσας και λογοτεχνίας και δίνοντας έμφαση στα πανεπιστήμια ως προπύργια του γερμανικού εθνικισμού. Οι φοιτητές παρουσίασαν τη “δράση” ως απάντηση σε μια παγκόσμια εβραϊκή “εκστρατεία λάσπης” κατά της Γερμανίας και ως επιβεβαίωση των παραδοσιακών γερμανικών αξιών.
Σε μια άκρως συμβολική και δυσοίωνη χειρονομία στις 10 Μαΐου 1933, οι φοιτητές των πανεπιστημίων έκαψαν πάνω από 25.000 τόμους “μη γερμανικών” βιβλίων, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας περιόδου που χαρακτηρίστηκε από κρατική λογοκρισία και πολιτιστικό έλεγχο. Εκείνο το βράδυ, δεξιοί φοιτητές στις περισσότερες πανεπιστημιακές πόλεις πραγματοποίησαν λαμπαδηδρομίες “κατά του αντιγερμανικού πνεύματος”.
Στις τελετουργίες συμμετείχαν υψηλόβαθμοι ναζιστές αξιωματούχοι, καθηγητές, πρυτάνεις πανεπιστημίων και φοιτητικοί ηγέτες που απευθύνονταν στους συμμετέχοντες και τους θεατές. Κατά τη διάρκεια αυτών των εκδηλώσεων, οι φοιτητές έριχναν τελετουργικά τα κατασχεμένα και “ανεπιθύμητα” βιβλία σε φωτιές, συνοδευόμενα από παίξιμο μπάντας και “όρκους της φωτιάς”. Στο Βερολίνο, μια συγκέντρωση περίπου 40.000 ατόμων άκουσε τον πύρινο λόγο του Γιόζεφ Γκέμπελς στην Opernplatz, ο οποίος κατήγγειλε την παρακμή και την ηθική διαφθορά και παρέδωσε στις φλόγες τα συγγράμματα των Χάινριχ Μαν, Ερνστ Γκλέσερ και Έριχ Κέστνερ.
Αν και είναι δύσκολο να παραθέσουμε έναν πλήρη κατάλογο κάθε βιβλίου που κάηκε κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καψίματος βιβλίων το 1933, παραθέτουμε ορισμένα παραδείγματα αξιοσημείωτων τίτλων και συγγραφέων των οποίων τα έργα έγιναν στόχος:
1. Heinrich Mann:
– Έργα αυτού του Γερμανού συγγραφέα, συμπεριλαμβανομένου του μυθιστορήματός του “Professor Unrat” (“Καθηγητής Βρωμιάρης”), κάηκαν. Ο Χάινριχ Μαν ήταν αδελφός του νομπελίστα Τόμας Μαν.
2. Erich Kästner:
– Τα έργα αυτού του Γερμανού συγγραφέα, γνωστού για την παιδική λογοτεχνία, όπως το “Ο Εμίλ και οι ντετέκτιβ”, κάηκαν.
3. Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς:
– Τα γραπτά των ιδρυτών της μαρξιστικής θεωρίας, όπως το “Κομμουνιστικό Μανιφέστο” και το “Das Kapital”, μπήκαν στο στόχαστρο.
4. Σίγκμουντ Φρόιντ:
– Έργα του αυστριακού ψυχαναλυτή, όπως “Η ερμηνεία των ονείρων”
5. Μπέρτολτ Μπρεχτ:
– Τα έργα και τα ποιήματα αυτού του Γερμανού θεατρικού συγγραφέα και ποιητή, γνωστού για την “Όπερα του Τριπένυ “, συμπεριλήφθηκαν στην καύση βιβλίων.
6. Helen Keller:
– Έργα της Αμερικανίδας συγγραφέως και ακτιβίστριας, μεταξύ των οποίων και το “The Story of My Life”.
7. Kurt Tucholsky:
– Τα γραπτά αυτού του Γερμανοεβραίου συγγραφέα και σατιρικού, γνωστού για τις επικρίσεις του στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης.
8. Erich Maria Remarque:
– Μυθιστορήματα αυτού του Γερμανού συγγραφέα, όπως το “Όλα ήσυχα στο Δυτικό Μέτωπο”, ήταν μεταξύ των καμένων βιβλίων.
9. Thomas Mann:
– Αν και τα έργα του Τόμας Μαν δεν κάηκαν κατά τη διάρκεια του συγκεκριμένου γεγονότος, τα βιβλία του απαγορεύτηκαν αργότερα από τους Ναζί. Συγκεκριμένα, το “Buddenbrooks” και το “Μαγικό βουνό” θεωρήθηκαν ασύμβατα με τη ναζιστική ιδεολογία.
10. Stefan Zweig:
– Έργα αυτού του Αυστριακού συγγραφέα και φιλοσόφου, όπως “Ο κόσμος του χθες”, μπήκαν στο στόχαστρο.
11. Καρλ Κάουτσκι:
– Έργα του μαρξιστή θεωρητικού ήταν μεταξύ αυτών που κάηκαν.
12. H.G. Wells:
– Μυθιστορήματα του Βρετανού συγγραφέα, συμπεριλαμβανομένων κλασικών βιβλίων επιστημονικής φαντασίας όπως “Ο πόλεμος των κόσμων”, κάηκαν.
13. Emil Ludwig:
– Έργα αυτού του Γερμανού συγγραφέα, γνωστού για τις βιογραφίες ιστορικών προσώπων, κάηκαν.
14. Ernst Glaeser:
– Στο στόχαστρο μπήκαν μυθιστορήματα αυτού του Γερμανού συγγραφέα, όπως το “Ο ελεύθερος λόγος”.
15. Alfred Döblin:
– Έργα αυτού του Γερμανού εξπρεσιονιστή συγγραφέα, όπως το “Berlin Alexanderplatz”.
16. Hermann Hesse:
– Αν και δεν αποτέλεσε άμεσο στόχο κατά την καύση βιβλίων, τα έργα αυτού του νομπελίστα συγγραφέα, συμπεριλαμβανομένων των “Steppenwolf” και “Siddhartha”, απαγορεύτηκαν αργότερα από τους Ναζί.
17. Lion Feuchtwanger:
– Τα μυθιστορήματα αυτού του Γερμανοεβραίου συγγραφέα, μεταξύ των οποίων και το “The Oppermanns”, ήταν μεταξύ των καμένων βιβλίων.
18. Franz Werfel:
– Έργα αυτού του αυστροεβραίου συγγραφέα, όπως “Οι σαράντα ημέρες του Musa Dagh”, κάηκαν.
19. Stefan Zweig:
– Εκτός από τα γραπτά του που αναφέρθηκαν προηγουμένως, στο στόχαστρο μπήκαν συγκεκριμένα έργα όπως το “Castellio Against Calvin”.
20.Kurt Hiller:
– Έργα αυτού του Γερμανοεβραίου συγγραφέα, γνωστού για τον ακτιβισμό και τα δοκίμιά του, κάηκαν.
21. Ernst Barlach:
– Τα έργα αυτού του Γερμανού γλύπτη, θεατρικού συγγραφέα και μυθιστοριογράφου, συμπεριλαμβανομένου του “Φτωχού ξάδερφου”, κάηκαν.
22. Walter Benjamin:
– Τα δοκίμια και τα γραπτά αυτού του Γερμανοεβραίου φιλοσόφου, συμπεριλαμβανομένων των “Illuminations”, συμπεριλήφθηκαν στην καύση βιβλίων.
23. Arthur Schnitzler:
– Έργα αυτού του Αυστριακού θεατρικού συγγραφέα και μυθιστοριογράφου, όπως το “Dream Story”, μπήκαν στο στόχαστρο.
24. Max Brod:
– Μυθιστορήματα αυτού του Τσεχοεβραίου συγγραφέα, μεταξύ των οποίων και έργα του Φραντς Κάφκα.
25. Μαξίμ Γκόρκι:
– Έργα του Ρώσου συγγραφέα, μεταξύ των οποίων και η “Μητέρα”, συμπεριλήφθηκαν στην καύση.
26. Béla Balázs:
– Στο στόχαστρο μπήκαν γραπτά αυτού του Ουγγροεβραίου κριτικού κινηματογράφου, μεταξύ των οποίων και η “Θεωρία του κινηματογράφου”.
27. Clara Zetkin:
– Έργα αυτής της Γερμανίδας μαρξίστριας θεωρητικού, συμπεριλαμβανομένων των “Αναμνήσεων του Λένιν”, ήταν μεταξύ των καμένων βιβλίων.
28. Ludwig Renn:
– Τα μυθιστορήματα αυτού του Γερμανού συγγραφέα, συμπεριλαμβανομένου του “Πολέμου”, έγιναν στόχος κατά τη διάρκεια της καύσης βιβλίων.
29. Karl Otten:
– Έργα αυτού του Γερμανού συγγραφέα, όπως το “The Holy Sinner”, ήταν μεταξύ αυτών που κάηκαν.
30. Felix Salten:
– Τα έργα αυτού του Αυστροεβραίου συγγραφέα, όπως το “Μπάμπι”, περιλαμβάνονταν στην καύση βιβλίων.
Τα λάθη του Πλάτωνα: Ποιες ιδέες του αμφισβητήθηκαν ακόμη και απ’ τον Αριστοτέλη;
